خارشتر | خواص و انواع کاربرد های آن

گیاه خارشتر

خارشتر گیاهی با خواص دارویی از خانواده بقولات یا باقلائیان (Fabaceae) است که به‌دلیل خواص درمانی فراوان خود، در تمام جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. خارشتر یکی از علوفه‌های خوراکی برای حیواناتی مانند شتر و بز محسوب می‌شود.

نگاهی به ساختمان گیاه خارشتر

گیاه خارشتر، یک درختچه کوچک و خاردار است که شاخه‌های آن به‌طور پیچیده‌ای منشعب شده و قد آن به‌طورکلی به یک متر می‌رسد. خارشتر ریشه‌هایی دارد که ممکن است به عمق ۵ الی ۷ متر در زمین نفوذ کنند. همچنین ساقه‌های زیرزمینی در ساختمان ریشه خارشتر وجود دارند که ممکن است بیش از ۲ متر عمق داشته باشند و گسترش جانبی آن‌ها نیز بیش از ۸ متر باشد.

ساقه‌های سبز گیاه خارشتر دارای خارهای سبزی به طول ۲ الی ۴ سانتیمتر با نوک زرد هستند. برگ‌های خارشتر به‌صورت متناوب، ساده، کامل، بیضوی (برای تخم‌ریزی) و به طول ۷ الی ۲۰ میلیمتر با دمبرگ‌های کوتاه به طول ۱الی ۲ میلیمتر می‌رویند. سطح فوقانی برگ‌ها به رنگ سبز یا زرد و سطح زیرین آن‌ها به رنگ مایل به آبی و کمی پرزدار است.

گل‌های گیاه خارشتر به رنگ صورتی تا قهوه‌ای مایل به قرمز، به طول تقریبی ۱۰ میلیمتر با یک پایه کوتاه و باریک می‌رویند. تعداد گل‌های هر ساقه از ۱ تا ۶ گل که بستگی به خارهای کناری آن دارد، متغیر است. میوه آن نیز یک غلاف کوچک به طول ۲۰ الی ۳۰ میلیمتر، به رنگ کدر و قهوه‌ای مایل به قرمز است که بین دانه‌ها جمع شده است و غلاف‌های آن از بین نمی‌روند. به‌طورکلی، ریخت شناسی گیاه خارشتر بسته به شرایط محیطی متغیر است

مشاوره آنلاین متخصص طب سنتی

محیط رشد خارشتر

گیاه خارشتر عموماً بومی روسیه، جنوب آفریقا، آسیای غربی و مناطق مدیترانه‌ای است و در شرایط محیطی بسیار متنوعی از جمله مرطوب و خشک رشد می‌کند و مقاومت بالایی نسبت به سرما  و شوری دارد. عمر گیاه خارشتر، چند ساله بوده و در انواع خاک‌ها حتی نمک‌زارها می‌روید.

خارشتر همچنین در بیابان‌های کشورهای ایران، عربستان، هند، پاکستان و سوریه و در نواحی مختلف ایران از جمله شهرهای بلوستان، خوزستان، سمنان، کرمانشاه، بجنورد، اهواز، شیراز، بندرعباس، قشم و خراسان به‌شکل خودرو پراکنده شده است.

نام‌های دیگر خارشتر

نام علمی خارشتر در زبان لاتین Alhagi maurorum  یا Alhagi persarum است. لغت Alhagi (الحاجی) از زبان عربی گرفته شده است. در زبان انگلیسی نیز به خارشتر Camelthorn و Persian manna plant گفته می‌شود.

نام‌های دیگر خارشتر در ایران عبارتند از: خاراشتر، خاربز، خرانگبین، خارانگبین، تَرانگبین (عسلِ تَر)، خرانگوی، تُرنجبین

معرفی ترنجبین

ترنجبین در هوای گرم از گل‌های گیاه خارشتر ترشح می‌شود. نوع دیگری از ترنجبین نیز از غلاف‌های دانه گیاه خارشتر به دست می‌آید که شیرین و ملین است. به‌طورکلی ترنجبین (manna) به ماده‌ای صمغی، شیرین، زرد مایل به قهوه‌ای با شکلی اشک‌مانند (به اندازه ۱ الی ۳ میلی متر) گفته می‌شود که معمولاً در اثر فعالیت تغذیه‌ای و ترشحی حشرات روی برخی از گونه‌های گیاهی از جمله گیاه خارشتر ایجاد می‌شود و در طب سنتی ایرانی و اسلامی با نام‌های دیگری مانند عسل النادا (عسل شبنم) و اوستورانژبین (عسل شتر) نیز ذکر شده است. همچنین در فرانسه نیز به آن Manne de perse، Manne d’hedysarum و Manna d’alhagi گفته می‌شود.

ترنجبین عمدتاً به عنوان ملین خفیف و در درمان زردی نوزادان در داروسازی ایرانی استفاده می‌شود. این ماده همچنین به‌عنوان یک شیرین‌کننده، ضد سرفه و تسکین دهنده گلو درد، ضد اسپاسم، ادرار آور، پاک کننده‌ای برای مثانه، محرک مزاج و گرم کننده بدن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از ترنجبین در ادبیات فارسی سنتی نیز برای حفظ سلامت، درمان سرخچه و تب خفیف پیشنهاد شده است.

مشاوره آنلاین طب سنتی

گونه‌های مختلف خارشتر

برخی از گونه‌های مختلف خارشتر عبارتند از

• maurorum
• camelorum
• persarum
• pseudoalhagi
• kirgisorum

این گونه‌ها دارای ویژگی‌های زیست پزشکی قابل توجهی هستند که می‌توانند در مصارف بالینی، مورد بهره‌برداری قرار گیرند. برای مثال، پروانتوسیانیدین جداشده از خارشتر گونه‌ی pseudoalhagi، اثرات بیوشیمیایی قابل توجهی بر روی خون دارد. همچنین گونه‌های camelorum و maurorum نیز بیشترین فعالیت ضد میکروبی را دارند.

گونه‌های مختلف خارشتر، سرشار از منابع بی‌خطر و ترکیبات فعال بیولوژیکی با سمیتِ کم هستند. اما از آنجا که آسیب DNA انسان به‌دنبال جذب غلظت‌های خاصی از خارشتر در بدن است، باید دقت زیادی هنگام استفاده از این گیاه برای مصارف درمانی شود.

فواید و خواص خارشتر

خارشتر دارای خواصی از جمله ضدعفونی کننده، بندآورنده خون، ضد التهاب، تب بر، بازسازی کننده و کلرتیک (موادی که باعث افزایش ترشح صفرا از کبد می‌شوند) است. فواید دیگر خارشتر به شرح زیرند.

• تأثیر زیادی در محافظت از کبد و تولید آنتی اکسیدان‌ها دارد.
• به‌طور گسترده‌ای برای سرماخوردگی و عفونت‌های حاد تنفسی استفاده می‌شود.
• برای بیماری‌های مربوط به حفره دهان، بیماری‌های پریودنتال (مربوط به لثه‌ها) و بیماری‌های عفونی و التهابی خلط دهان استفاده می‌شود.
• به کاهش قند خون در افراد مبتلا به دیابت کمک می‌کند.
• درد و ورم مفاصل، پاها، بازوها و سایر بخش‌های بدن را تسکین می‌دهد و باعث تعدیل سیستم ایمنی بدن می‌شود.
• به دفع سنگ کلیه و سنگ مثانه کمک می‌کند.
• باعث بهبود گوارش و جلوگیری از مشکلات گوارشی می‌شود.
• پمادهای ساخته شده از عصاره گیاه خارشتر باعث تسریع در بهبود زخم‌ها، تسکین التهابات و تورم‌ها، بهبود گردش خون، بازسازی بافت‌های بدن می‌شود و همچنین اثر ضد التهابی و ضد باکتریایی برجسته‌ای در بیماری‌های پوستی دارد.
• باعث تسکین شرایط عمومی بیماری‌هایی مانند قانقاریا، اگزما و جراحت‌های چرکی می‌شود.
• به تقویت سیستم فیزیکی بدن و افزایش وزن سالم کمک می‌کند.

برای آشنایی بیشتر با خواص این گیاه و موراد مصرف درمانی آن می توانید از مشاوره آنلاین متخصص طب سنتی استفاده کنید. سرویس مشاوره به صورت آنلاین تلفنی و متنی ارائه می‌شود.

موارد منع مصرف خارشتر

خارشتر در شرایطی که افراد، هر یک از خصوصیات زیر را داشته باشند، نباید مورد استفاده قرار بگیرد.

• واکنش آلرژیک
• حساسیت بیش‌ازحد
• بارداری یا شیردهی
• تعریق بدنی مختل
• سنگ کیسه صفرا
• التهاب مثانه
• تب حاد
• سرخک
• آبله
• اسهال خونی
• هماچوری

طریقه مصرف گیاه خارشتر

تمام بخش‌های گیاه خارشتر قابل مصرف هستند. این بخش‌ها به شکل پودر، ضماد، دمنوش و عرق استفاده می‌شوند و هر یک از این اشکال مختلف خارشتر برای موارد مختلف مصرف می‌شوند. برای مثال از عرق خارشتر برای رفع رسوب‌های کلیه و جلوگیری از ابتلا به سنگ کلیه، از جوشانده یا دمنوش خارشتر به‌عنوان ادرار آور و مسهل و یا از ضماد گیاه خارشتر برای التیام زخم‌ها می‌توان استفاده کرد.

دوز مصرفی و دستورالعمل مصرف هریک از این موارد با توجه به نوع بیماری یا مشکل فرد و موارد دیگر تعیین می‌شود و برای تعیین آن نیز باید با پزشکان متخصص طب سنتی و گیاهی مشورت کنید؛ با این حال مقدار مصرف ترنجبین بسته به بیمار و شرایط او، از ۲۰ تا ۱۵۰ گرم متغیر است.

مشاوره آنلاین پزشک متخصص طب سنتی