خواص شاتره وعوارض و نحوه مصرف آن

شاتره یا شاه تره

شاه تره که در زبان عام به آن شاتره می‌گویند، گیاهی از خانواده خشخاش (Papaveraceae) با رشد یک‌ساله است که به‌شکل درختچه‌ای کم‌پشت و با برگ‌های خاکستری و نوک‌تیز رشد می‌کند. از قسمت‌هایی از گیاه شاتره که در بالای سطح زمین رشد می‌کنند برای تهیه دارو استفاده می‌شود. خرافه‌پرستان در دوران باستان، شاتره را دارای قدرت جادویی می‌دانستند؛ به این صورت که این گیاه را در آتش می‌سوزاندند تا دود گیاه، از آن‌ها در مقابل جادو محافظت کرده و ارواح شیطانی را از بدن خارج کند. همچنین طبق افسانه دیگری، گیاه شاتره از بخار یک دود که از زمین بلند می‌شود، به‌وجود می‌آید! ما در این مقاله به بررسی، خواص، عوارض و نحوه مصرف این گیاه افسانه‌ای می‌پردازیم.

نام‌های دیگر شاتره

نام علمی گیاه شاتره در زبان لاتین Fumaria Officinalis است و در زبان یونانی نیز به آن Kapnos می‌گویند. گیاه شاتره از فاصله دور ممکن است شبیه دود به‌نظر برسد، به همین دلیل از اوایل قرن سیزدهم به آن نام Earth Smoke (دود زمین) را نسبت داده‌اند. نام‌های مختلف دیگری که به شاتره نسبت داده شده است عبارتند از: Common fumitory، Vapor، Wax Dolls، Beggary،Hedge Fumitory ،Fumus .

محیط رشد شاتره

گیاه شاتره در مناطق مدیترانه‌ای، آفریقای شمالی، اروپا و سیبری زاده و سپس وارد آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی شده و در نهایت در چین، کانادا ، آفریقای جنوبی، ایالات متحده و استرالیا نیز بومی شده است. در ایران نیز شاتره اغلب در دامنه‌های زاگرس مخصوصاً در دشت‌های اقلید فارس، بیجار کردستان و کوه‌سرخ خراسان رضوی یافت می‌شود. جالب است بدانید که شاتره در بسیاری از کشورها مانند فرانسه، ایتالیا، آلمان و… به‌عنوان علف هرز در نظر گرفته می‌شود.

طبیعت و ساختار گیاه شاتره

ارتفاع گیاه شاه تره ۱۰ الی ۵۰ سانتیمتر و دارای ساقه‌های نازک، توخالی، بدون کرک، ایستاده و زاویه‌دار بوده که حاوی برگ‌هایی به طول ۵ الی ۸ میلیمتر به رنگ سبز الی خاکستری است. برگ‌های گیاه شاتره به برگچه‌های دندانه‌ای به‌شکل مثلث تقسیم می‌شوند. در انتهای شاخه‌ها نیز گل‌هایی به‌صورت لوله‌ای با رنگ مایل به ارغوانی الی صورتی با نوک‌های زرشکی ظاهر می‌شوند. این گل‌ها دارای نژادهای متراکم، قائم و سرشاخه‌ای هستند و معمولاً در فصل بهار و تابستان شکوفا می‌شوند. قطر گل‌ها ۷ الی ۹ میلیمتر است.

گل‌های گیاه شاتره درنهایت به‌عنوان بذر برهنه (مانند تخم توت‌فرنگی) به میوه‌ای تبدیل می‌شوند که دارای دانه‌های منفرد است. این میوه‌ها کروی و به رنگ سبز هستند، در قسمت بالای آن‌ها یک فرورفتگی وجود دارد و طول میوه‌ها در حدود ۲ الی ۲.۵ میلیمتر است. میوه‌های گیاه شاتره از ترکیبات زیادی مانند آلکالوئیدها، تانن‌ها، نمک‌های پتاسیم و اسید فوماریک تشکیل شده‌اند که برای سلامت انسان مفید هستند.

مزایا و خواص شاتره

مزایای شاتره را می‌توان به شکل زیر دسته‌بندی کرد

• این گیاه برای التهاب ملتحمه (نوعی بیماری چشمی) و مشکلات پوستی مانند جوش و آکنه، راش، خارش ناشی از بیماری کبدی و اگزمای مزمن مفید است.
• شاتره برای بهبود بیماری‌های مربوط به کیسه صفرا، مجاری صفراوی (مانند قلنج صفراوی)، کبد و دستگاه گوارش و همچنین پاکسازی کلیه‌ها مؤثر است و عملکرد هر یک از این ارگان‌ها را نیز تقویت می‌کند.
• از گیاه شاتره برای درمان سیستیت، یبوست، روماتیسم، عفونت، زردی، میگرن، اسکوربوت (بیماری ناشی از کمبود ویتامین ث)، آرتروز و تصلب شرایین در طب عامیانه استفاده می‌شود.
• شاتره دارای خاصیت پاکسازی و تصفیه‌کنندگی خون است.
• از آنجا که شاتره ادرار آور است، برای تحریک تعریق استفاده می‌شود.
• دمنوش شاتره، ماهیچه‌های صاف روده را تحریک می‌کند و انگل‌های روده را از بین می‌برد.
• باعث تقویت مچ دست می‌شود.
• از آنجا که شاتره دارای اثر ضد اسپاسم است، به عادی‌سازی جریان صفرا کمک می‌کند.
• برخی مطالعات نشان داده‌اند که شاتره ملین بوده و باعث کاهش فشارخون می‌شود.
• از شاتره به‌عنوان یک ماده مقوی در افزایش اشتها استفاده می‌شود.
• با افزودن گیاه شاتره خشک شده به آب حمام می‌توان بیماری بواسیر را بهبود داد.
• ترکیبی از برگ‌های گیاه شاتره و گردو برای درمان بریدگی، زخم و خراش مفید هستند.

عوارض و موارد منع مصرف شاتره

مواردی که باید در آن درباره مصرف شاتره احتیاط کنید عبارتند از:

• مصرف شاتره در کودکان، بانوان باردار و شیرده منع شده است.
• بیماران صرع و مستعد به صرع نباید از آن استفاده کنند.
• شاتره اثر داروهای آلوپاتیک مورد استفاده برای فشار خون بالا را افزایش می‌دهد؛ بنابراین از مصرف هم‌زمان این داروها با شاتره خودداری کنید.
• مصرف شاتره در مقادیر زیاد دارای اثر سمی است و می‌تواند باعث اسهال شدید، گرفتگی عضلات و تنگی نفس شود. بنابراین برای مصرف آن با پزشک‌های گیاهی مشورت کنید.

نحوه مصرف شاتره

تمام بخش‌های گیاه شاتره، به‌جز ریشه آن می‌توانند به‌عنوان داروی گیاهی استفاده شوند. این بخش‌ها در آغاز دوره گل‌دهی گیاه جمع‌آوری شده و خشک می شود تا در نهایت به‌عنوان عصاره، عرق شاتره، دمنوش، قرص گیاهی یا مکمل و لوسیون چشم استفاده شوند. گیاه شاتره طعمی تلخ و نمکی دارد و عصاره آن بوی شاخص شدیدی دارد.

برای تهیه دمنوش شاتره یک یا دو قاشق چای‌خوری شاتره خشک را به یک فنجان آب جوش اضافه کنید و بگذارید به مدت ۱۵ دقیقه دم بکشد و حدود ۳۰ دقیقه قبل از هر وعده غذایی آن را مصرف کنید. برای مصارف درمانی، اغلب سه فنجان دمنوش شاتره در روز توصیه می‌شود.

مشاوره آنلاین پزشک متخصص طب سنتی