زخم اثنی عشر, علائم و درمان و راه‌های پیشگیری

زخم اثنی عشر

روده کوچک، لوله‌ای بلند و پیچ‌خورده است که از سه قسمت اثنی عشر، ژژنوم و ایلئوم تشکیل شده است. اثنی عشر (duodenum) یا همان دوازدهه، اولین و کوتاه‌ترین قسمت روده کوچک است که بین انتهای معده و ژژنوم (قسمت بعدی روده کوچک) واقع شده است. ظاهر دوازدهه مانند نعل اسب است و به تدریج غذای هضم شده از معده را دریافت می‌کند. به‌همین‌دلیل این اندام نقش اساسی در روند هضم غذا دارد. اصولا ترشحات شیمیایی و صفرا در دوازدهه تخلیه می‌شوند تا به تجزیه مواد غذایی منتقل شده از معده کمک کنند و اینجاست که ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی قبل از ورود غذا به ژژنوم شروع به جذب بدن می‌کنند. متاسفانه امروزه زخم اثنی عشر (Duodenal ulcer) مانند زخم معده بسیار شایع شده است و در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند به سرطان اثنی عشر (Duodenal Cancer) منجر شود. سرطان اثنی عشر اگرچه نادر است، اما می‌تواند بر فرآیند هضم تأثیر بگذارد و از جذب مواد معدنی لازم برای عملکرد صحیح بدن جلوگیری کند. در این مطلب به مشخصات کامل این دو بیماری و نحوه درمان آن‌ها اشاره خواهیم کرد. می‌توانید برای مشاوره سریع متنی یا تلفنی با پزشک آنلاین گوارش کلیک کنید.

پزشک آنلاین گوارش

زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر چیست؟

زخم اثنی عشر نوعی ضایعه است که در بافت پوششی داخلی دوازدهه ایجاد می‌شود. اثنی عشر اولین قسمت از روده کوچک شما است، بخشی از سیستم گوارشی که غذا پس از خارج شدن از معده مستقیماً از آن عبور می‌کند. ممکن است شما به طور همزمان به زخم معده نیز مبتلا شوید. زخم معده و زخم اثنی عشر هر دو نوعی زخم پپتیک هستند. از نظر پزشکان اگر یکی از این‌ها را داشته باشید، به طور کلی به بیماری اولسر پپتیک (peptic ulcer disease) مبتلا هستید.

طبق مطالعات صورت‌گرفته، ازآنجایی‌که عامل اکثر زخم‌های پپتیک هلیکوباکتر پیلوری یا H.pylori است، این روند در صورت عدم کنترل می‌تواند به سرطان دوازدهه ختم شود. با وجود اینکه سرطان اثنی عشر جز سرطان‌های نادر محسوب می‌شود، اما نباید علائم آن را نادیده بگیرید. طبق آمار از هر ۱۰۰ فرد سرطانی یک نفر درگیر آن می‌شود و معمولا از هر ۱۰ سرطان سیستم گوارش یک مورد مربوط به سرطان اثنی عشر است. این نوع سرطان بیشتر در افراد مسن به ویژه در افراد بالای ۶۰ سال دیده می‌شود.

با علائم زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر بیشتر آشنا شوید

علائم زخم اثنی عشر و سرطان آن تا حدودی مشابه یکدیگر می‌باشد. درصورتی‌که به زخم اثنی عشر مبتلا شده باشید، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید

• درد در معده یا شکم که ممکن است گذرا باشد و با مصرف داروی ضد اسید تسکین یابد
• سوء هاضمه
• احساس سیری و نفخ بعد از خوردن غذا
• حالت تهوع و استفراغ مداوم
• بی‌اشتهایی

در مورد سرطان اثنی عشر علاوه بر علائم ذکر شده، احتمالا علائم زیر را نیز به‌ دلیل عدم امکان ورود غذا به روده و جذب پایین آن تجربه خواهید کرد

• گرفتگی شکم
• یبوست
• اسهال
• ضعف و خستگی
• کم‌خونی به دلیل کاهش تعداد گلبول‌های قرمز
• رفلاکس اسید معده
• کاهش وزن بدون دلیل
• خون در مدفوع
• زردی یا یرقان که باعث زرد شدن پوست و سفیدی چشم می‌شود

با این حال، داشتن این علائم به معنای ابتلا به سرطان در فرد نیست. طیف وسیعی از بیماری‌ها مانند سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری التهابی روده می‌توانند علائم مشابهی ایجاد کنند. از طرفی، اکثرا علائم ناشی از سرطان اثنی عشر زمانی ظاهر می‌شوند که تومور به اندازه کافی بزرگ شده و می‌تواند از عبور غذا جلوگیری کند. در آن مرحله، ممکن است با لمس کردن متوجه توده شکمی شوید. در صورتی که این علائم را مشاهده میکنید میتوانید به دکتر گوارش مراجعه کنید.

علل بروز زخم اثنی عشر و سرطان آن چیست؟

معده شما اسید قوی تولید می‌کند که میکروب‌ها را از بین می‌برد و به شما در هضم غذا کمک می‌کند. سلول‌های معده و اثنی عشر برای محافظت از خود در برابر این اسید، مانعی از جنس مخاط ایجاد می‌کنند. اگر این مانع آسیب ببیند، می‌تواند باعث ایجاد زخم شود. علت اصلی این آسیب عفونت معده به باکتری‌هایی به نام هلیکوباکتر پیلوری است.

این باکتری‌ها با نفوذ و تکثیر خود می‌توانند منجر به التهاب لایه مخاط دوازدهه و ایجاد زخم شوند. مصرف مداوم برخی از داروها نیز می‌تواند باعث زخم اثنی عشر شود، به ویژه داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن و آسپرین. اگر سیگار بکشید، الکل زیادی بنوشید یا مدام استرس داشته باشید؛ احتمال دارد به زخم اثنی عشر مبتلا شوید. اما از نظر پزشکان اهمیت این موارد نسبت به عفونت معده با هلیکوباکترپیلوری کمتر است.

وقتی سلول‌های دوازدهه آلوده به هلیکوباکتر پیلوری می‌شوند، ریسک ابتلای بیمار به سرطان اثنی عشر افزایش می‌یابد. همان‌طور که ابتلا به بیماری‌های کرون یا سلیاک و سرطان روده بزرگ می‌تواند خطر ابتلا به انواع سرطان در روده کوچک را افزایش دهد. افرادی که سیگار می‌کشند یا الکل می‌نوشند، خطر ابتلا به سرطان اثنی عشر در آن‌ها افزایش می‌یابد. زیرا هر دو این موارد منبع رادیکال‌های آزاد هستند که می‌توانند به واسطه استرس اکسیداتیو باعث جهش DNA در سلول‌‎های دوازدهه و توموری شدن آن‌ها شوند. برخی مطالعات نشان می‌دهند افرادی‌که گوشت قرمز، نمک یا غذاهای دودی زیادی مصرف می‌کنند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به انواع سرطان روده کوچک مانند سرطان اثنی عشر باشند.

انواع زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر

زخم اثنی عشر یکی از انواع زخم معده است و بر اساس میزان گسترش و شدت ضایعات می‌تواند در چند سطح تقسیم‌بندی شود. نهایتا معاینات پزشکی و انجام آندوسکوپی می‌تواند به تشخیص شدت بیماری کمک کند. از نظر متخصصان انجمن سرطان آمریکا (ACS)، سرطان اثنی عشر را می‌توان به پنج نوع عمده طبقه بندی کرد

• آدنوکارسینوما. این شکل از سرطان بر سلول‌های غده‌ای تأثیر می‌گذارند که مسئول تولید مواد شیمیایی گوارشی، مخاط و سایر مایعات بدن برای اندام‌های داخلی مثل روده کوچک هستند. آدنوکارسینوما رایج‌ترین نوع سرطان روده کوچک است که تقریباً از هر ۳ مورد ۱ مورد از این نوع است.
• سارکوم. سارکوم نوعی تومور بدخیم است که در استخوان یا بافت‌های نرم بدن مانند چربی، رگ‌های خونی و عضله تشکیل می‌شود. حدود ۱۰ درصد از سرطان‌های روده کوچک سارکوم است که در صورت ابتلا به این نوع سرطان، می‌توانید به متخصص سرطان سارکوم مراجعه نمایید.
• لنفوم. این نوع سرطان در ارگان‌های وابسته به سیستم ایمنی بدن مانند روده‌ها رخ می‌دهد.
• تومور استرومال دستگاه گوارش. تومورهای حاصل از این سرطان در دیواره‌های دستگاه گوارش (GI) ایجاد می‌شوند.
• تومورهای کارسینوئید. این نوع از تومورها رشد کندی دارند و در سلول‌های عصبی و غدد روده کوچک رشد می‌کنند. سلول‌های عصبی و غدد درون‌ریز مواد شبه هورمونی تولید می‌کنند.

آیا امکان پیشگیری از زخم اثنی عشر و سرطان آن وجود دارد؟

اگرچه نمی‌توان فاکتورهای خطر ابتلا به زخم اثنی عشر را به طور کامل حذف کرد، اما نکاتی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش خطر و پیشگیری از ابتلا به این بیماری رعایت کنید:

• در صورت مصرف منظم داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) برای شرایط پزشکی مانند آرتروز یا التهاب مفصل، میزان مصرف آن‌ها را کاهش دهید یا آن‌ها را با داروهای دیگری جایگزین کنید. البته داروهای دیگری مانند آلندرونات و ریزدرونات برای درمان پوکی استخوان، داروهای ضد انعقاد خون مانند وارفارین یا کلوپیدوگرل، مهارکننده‌های انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) و داروهای شیمی‌درمانی خاص نیز روده کوچک را مستعد بروز زخم اثنی عشر می‌کنند. برای پیشگیری، بهتر است داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی را همراه با وعده‌های غذایی یا داروهایی که از پوشش داخلی معده شما محافظت می‌کنند، مصرف کنید.
• از استعمال دخانیات و مصرف مداوم الکل خودداری کنید. زیرا می‌توانند باعث کند شدن روند بهبودی و خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش مانند سرطان اثنی عشر شوند.
• اگر مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری هستید، تمام آنتی‌بیوتیک‌هایی را که برای شما تجویز شده مصرف کنید. عدم مصرف کامل آن‌ها در هر دوره می‌تواند حضور باکتری‌ها را در سیستم گوارشی شما تثبیت کند. حتی ممکن است به مرور با علائم اولیه سرطان اثنی عشر مواجه شوید.
• ورزش منظم به‌خصوص در سنین بالاتر از ۶۵ سال می‌تواند سیستم ایمنی بدن را فعال کرده و به کاهش التهاب در سلول‌ها کمک کند.
• از مصرف غذاهای تهیه شده در بیرون از منزل اجتناب کنید. چراکه ممکن است آلوده به هلیکوباکتر باشند. به دلیل وجود رادیکال‌های آزاد زیاد در فست‌فودها به‌خصوص سوسیس و کالباس، مصرف مداوم آن‌ها می‌تواند بدن شما را مستعد ابتلا به سرطان اثنی عشر کند.

  

زخم اثنی عشر و سرطان آن چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

برای تشخیص زخم اثنی عشر، دکتر زخم اثنی عشر ابتدا با شما در مورد سابقه پزشکیتان صحبت و سپس شما را معاینه می‌کند. همچنین احتمالاً برای تشخیص قطعی، دستور انجام برخی از آزمایشات را می‌دهد که می‌تواند شامل موارد زیر باشد.

• گاستروسکوپی که آندوسکوپی نیز نامیده می‌شود. در این آزمایش یک متخصص با استفاده از یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر که در انتهای آن دوربین قرار دارد، به داخل معده و اثنی عشر نگاه می‌کند.
• آزمایش خون. آزمایش خون برای بررسی آنتی‌بادی‌ها انجام می‌شود و نمونه مدفوع برای تشخیص وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری گرفته می‌شود.
• آزمایش تنفس اوره. آزمایش تنفس اوره شامل بلعیدن قرصی است که حاوی فرمولاسیون خاصی از اوره است. قبل و بعد از بلعیدن قرص، درون کیسه خاصی نفس می‌کشید و سپس سطح دی اکسید کربن شما اندازه‌گیری می‌شود. وقتی هلیکوباکتر پیلوری وجود داشته باشد، اوره موجود در قرص به نوع خاصی از دی اکسید کربن تبدیل می‌شود که با دستگاه قابل تشخیص است.

ممکن است پزشک متخصص حین انجام گاستروسکوپی بخشی از بافت اثنی عشر را برای تایید نهایی حضور باکتری هلیکوباکتر و شدت ضایعات زخم اثنی عشر نمونه‌برداری کند. اصولا تشخیص سرطان اثنی عشر برای پزشکان دشوار است. زیرا چین‌های طبیعی روده کوچک مانع می‌شوند و علائم بیمار در این زمینه می‌تواند شبیه علائم چندین بیماری دیگر باشد. به‌همین‌دلیل معمولا تشخیص نهایی بر اساس نتایج آزمایش‌های زیر، سبک زندگی بیمار، سابقه خانوادگی، شرایط قبلی و فعلی بیمار و داروهای فعلی و درمان‌های مداوم او انجام می‌شود.

• آزمایش خون. این مورد شامل گرفتن نمونه خون از فرد و استفاده از آن برای بررسی علائم سرطان و کمک به رد سایر شرایط است.
• آزمایشات تصویربرداری. این‌ها تصاویری ایجاد می‌کنند که به پزشک اجازه می‌دهد تومورها را در بدن ببیند و میزان گسترش سرطان را تشخیص دهد. آزمایشات تصویربرداری می‌تواند شامل اشعه ایکس، MRI و سی‌تی اسکن باشند. بعضی از آن‌ها ممکن است فرد را به نوشیدن یک ماده رنگ خاص ملزم کنند.
• آندوسکوپی فوقانی. در انتهای آندوسکوپ یک نور و دوربین وجود دارد که به پزشک اجازه می‌دهد تا مناطق مشکوک به سرطان را ببیند و عکسبرداری کند. علاوه‌براین، پزشک می‌تواند با استفاده از آندوسکوپ از تومورهای احتمالی نمونه‌برداری کند. سپس یک متخصص آسیب‌شناسی این نمونه را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا علائم سرطان را چک کند.
• کپسول آندوسکوپی. در این روش پزشک از بیمار می‌خواهد یک کپسول کوچک که درون آن چراغ و دوربین دارد را قورت دهد. همانطور که کپسول در امتداد دوازدهه و قسمت‌های دیگر روده کوچک حرکت می‌کند، تصاویر محیط اطراف خود را به یک دستگاه ثبت‌کننده متصل به کامپیوتر می‌فرستد.

دکتر گوارش و کبد بالغین معمولاً هنگام تشخیص سرطان اثنی عشر آن را مرحله‌بندی می‌کنند. هر مرحله نشان‌دهنده میزان گسترش سرطان در یک فرد است. بدین شکل که

• مرحله صفر نشان‌دهنده آن است که سلول‌های سرطانی در دیواره‌های دوازدهه موجود هستند.
• مرحله ۱ نشان‌دهنده آن است که سلول‌های سرطانی فقط در دوازدهه قرار دارند و به غدد لنفاوی گسترش پیدا نکرده‌اند.
• مرحله ۲ نشان‌دهنده آن است که سرطان از طریق لایه‌های داخلی روده به بافت‌های همبند، عضلات و غدد لنفاوی گسترش پیدا کرده است.
• مرحله ۳ نشان‌دهنده آن است که سلول‌‎های سرطانی به اندام‎‌های مجاور یا سایر قسمت‎‌های روده کوچک گسترش یافته‌اند.
• مرحله ۴ نشان‌دهنده آن است که سرطان در سراسر شکم، استخوان‌ها یا اندام‌های دورتر مانند ریه‌ها، کبد یا پانکراس گسترش یافته است.

انواع راه‌های درمان زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر

اگر زخم اثنی عشر شما در اثر تکثیر باکتری هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شده باشد، درمان معمول یک «درمان سه‌گانه» است که شامل مصرف دو آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن باکتری و دارویی برای کاهش میزان اسید معده است. اما اگر به این باکتری آلوده نشده باشید و در اثر مصرف داروهای ضد التهابی دچار زخم اثنی عشر شده باشید،  باید در صورت امکان مصرف آن‌ها را قطع کنید و شروع به مصرف دارویی برای کاهش تولید اسید معده کنید. مصرف داروهای ضد اسید، نوشیدن الکل کمتر و ترک سیگار نیز می‌تواند به تسریع روند درمان شما کمک کند.

نوع درمان سرطان اثنی عشر تا حد زیادی به مرحله آن بستگی دارد. با این حال، متداول‌ترین و موثرترین گزینه درمانی، جراحی به تنهایی یا همراه با شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و یا هر دو است. پزشکان سعی می‌کنند تومورهای دوازدهه را بردارند تا غذا بتواند از معده عبور کند و وارد روده کوچک شود. یکی دیگر از گزینه‌های جراحی، روش جراحی ویپل است که در آن دوازدهه، کیسه صفرا و بخشی از پانکراس برداشته می‍شود. بنابراین اگر امکان آن باشد که بدون جراحی فقط شیمی‌درمانی انجام شود، عالی است. اما معمولا شیمی‌درمانی با عوارض جانبی مانند ریزش مو، حالت تهوع، استفراغ، خستگی و کاهش وزن همراه است.

درمان زخم اثنی عشر با داروهای گیاهی و درمان خانگی زخم اثنی عشر

برخی افراد ترجیح می‌دهند در درمان‌های جامع‌تری شرکت کنند و اغلب علاوه بر درمان‌های رایج از داروهای خانگی و گیاهان دارویی نیز استفاده می‌کنند. طبق باور گذشتگان، عرق خرفه، عرق کاسنی و عرق شیرین‌بیان در بهبود زخم اثنی عشر بسیار موثر هستند. مخلوط جوش شیرین همراه با آب می‌تواند با کاهش سطح اسید معده به تسکین علائم این عارضه کمک کند. خوردن منظم دمنوش گیاه قاصدک، ترکیب زنجبیل و عسل و مخلوط روغن کرچک و شیر در کاهش درد و التهاب دوازدهه موثر است.

در کنار این‌ها، برخی از داروهای گیاهی می‌توانند به کاهش رشد و از بین بردن تومورهای سرطانی و بهبود علائم ناراحت‌کننده آن‌ها کمک کنند. اگر می‌خواهید از چنین روش‌های درمانی استفاده کنید، با پزشک خود صحبت کنید. زیرا ممکن است خطر تداخل دارویی با داروهایی که مصرف می‌کنید داشته باشند. از جمله این گیاهان می‌توان به آویشن، ریشه زردچوبه، زعفران و گیاه بنفشه اشاره کرد که به صورت دمنوش می‌توانید آن‌ها را مصرف کنید.

درمان زخم اثنی عشر با طب سنتی

احتمالا بپرسید کسانی که زخم اثنی عشر دارند چه غذاهایی باید بخورند. از نظر متخصصان طب سنتی، داشتن برنامه غذایی روزانه دو قاشق روغن بادام شیرین بعد از هر غذا، ترکیب سیاه دانه و عسل به میزان یک قاشق غذاخوری هر ۸ ساعت، دمنوش بابونه هر صبح و شب، دمنوش شنبلیله هنگام خواب، دو لیوان آب جو طبیعی و یک قاشق عسل ناشتا و هنگام خواب در تسکین علائم و رفع مشکلات زخم اثنی عشر و سرطان آن موثر است. بهتر است بیماران مبتلا به زخم اثنی عشر از مصرف مواد غذایی با طبع سرد مانند لبنیات و ترشیجات اجتناب کنند.

برای درمان زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

عارضه زخم اثنی عشر و سرطان اثنی عشر درمان نشده می‌توانند به یک مشکل جدی تبدیل شوند، به‌خصوص اگر سابقه برخی از بیماری‌های پزشکی وجود داشته باشید. شایعترین عوارض آن‌ها عبارتند از

• خونریزی دوازدهه یا روده کوچک
• ایجاد سوراخ در دیواره داخلی دوازدهه که می‌تواند باعث نفوذ بیشتر باکتری‌ها و اسید معده شود
• التهاب پریتونیت و عفونت حفره شکم به دلیل سوراخ ایجاد شده و عفونت ناشی از آن
• ایجاد یک بافت اسکار انسدادی که می‌تواند مانع ورود غذا به دوازدهه شود
• گسترش سلول‌های توموری به اندام‌های دیگر بدن مانند معده، ریه، کبد و پانکراس

بنابراین تشخیص و درمان به موقع برای این گروه از بیماران حیاتی است. به‌خصوص اینکه زخم اثنی عشر می‌تواند خطر رشد تومور سرطانی را افزایش دهد. پس در اولین فرصت با مشاهده علائم ذکر شده به پزشک متخصص داخلی یا گوارش مراجعه کنید. اگر شرایط مراجعه حضوری ندارید، از صدها پزشک آنلاین متخصص پذیرش۲۴، مشاوره آنلاین تلفنی و متنی بگیرید و در ویزیت آنلاین فوق متخصص گوارش مشکلات خود را مطرح کرده و از مشاوره‌های ایشان استفاده کنید. خوشبختانه بیشتر زخم‌های معده و اثنی عشر با گذشت زمان و درمان مناسب پزشکی بهبود می‌یابند؛ در صورت ابتلا به سرطان روده، می‌توانید به متخصص سرطان روده مراجعه کرده و راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایید.

فوق تخصص گوارش آنلاین