انواع سونوگرافی دوران بارداری | نحوه انجام و زمان مراجعه به پزشک

سونوگرافی جنین به چه معناست؟

محققان، اندازه‌گیری‌های معینی را برای اهداف خاص در اوایل بارداری پیش‌بینی و ترسیم کرده‌اند که به کمک سونوگرافی، می‌توانند اطلاعات مهمی در مورد سن جنین و زنده ماندن آن به پزشک بدهند. در طی معاینه سونوگرافی، پزشک شما حرکت جنین، صدای قلب جنین، تنفس و میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین شما را ثبت می‌کند. اما نکات مهم بیشتری در مورد این تست‌ها وجود دارد که باید بدانید و در این مقاله نیز بررسی می‌شوند.

سونوگرافی جنین (sonogram یا fetal ultrasound) نوعی تصویربرداری است که از امواج صوتی برای تولید تصاویر جنین در رحم استفاده می‌کند. تصاویر سونوگرافی جنین می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا رشد و نمو کودکتان را ارزیابی کرده و بارداری شما را کنترل کند. در برخی موارد، سونوگرافی جنین برای ارزیابی مشکلات احتمالی جنین یا کمک به تأیید یک تشخیص خاص نیز استفاده می‌شود.

اولین سونوگرافی جنین معمولاً در سه ماهه اول بارداری برای تأیید بارداری و تخمین مدت بارداری انجام می‌شود. اگر بارداری شما بدون عارضه باقی بماند، سونوگرافی بعدی معمولاً بهتر است در سه ماهه دوم که جزئیات آناتومیک قابل مشاهده است، انجام شود. در این زمان اگر پزشک حین سونوگرافی به مشکلی در جنین مشکوک شود، ممکن است چند سونوگرافی دیگر برای پیگیری مشکل و همچنین آزمایشات تصویربرداری اضافی مانند MRI را توصیه کند.

انواع سونوگرافی جنین

معاینات سونوگرافی جنین دو نوع اصلی دارد که عبارتند از:

• سونوگرافی از طریق واژن یا سونوگرافی ترانس واژینال (Transvaginal ultrasound)

با استفاده از این نوع سونوگرافی جنین، دستگاهی شاخه‌ای‌مانند وارد واژن شما می‌شود تا با ارسال تعدادی امواج صوتی، بازتاب‌های آن یعنی تصاویر سونوگرافی را جمع‌آوری کند. انجام سونوگرافی ترانس واژینال بیشتر در اوایل بارداری توصیه می‌شود. همچنین اگر سونوگرافی شکمی، اطلاعات کافی در اختیار پزشک شما قرار ندهد نیز ممکن است این نوع سونوگرافی انجام شود.

• سونوگرافی شکمی یا ترانس ابدومینال (Transabdominal ultrasound)

سونوگرافی رایج جنین است که از طریق حرکت دستگاهی به نام پروب (probe) و یا transducer روی شکم شما انجام می‌شود. سونوگرافی شکمی، خود انواع مختلفی دارد که به شرح زیرند:

• سونوگرافی سه‌بعدی (۳D ultrasound): این نوع آزمایش، یک نمایش دوبعدی از داده‌های سه‌بعدی را ارائه می‌کند. پزشکان از این نوع سونوگرافی گاهی اوقات برای تشخیص ناهنجاری‌های درون صورت جنین یا نقص‌های مجرای عصبی او استفاده می‌شود.
• سونوگرافی چهاربعدی (۳D ultrasound): از سونوگرافی چهاربعدی ممکن است با عنوان سونوگرافی سه‌بعدی پویا نیز نام برده شود. برخلاف سونوگرافی‌های دیگر، سونوگرافی چهاربعدی درواقع یک فیلم متحرک از جنین نشان می‌دهد که تصویر بهتری از چهره و حرکات کودک ارائه می‌کند. همچنین هایلایت‌ها و سایه‌های تصویر جنین را نیز با کیفیت بهتری ثبت می‌کند. نحوه اجرای سونوگرافی چهاربعدی، مشابه با سایر سونوگرافی‌هاست اما از تجهیزات خاصی برای اجرای آن استفاده می‌شود.
• سونوگرافی داپلر (Doppler ultrasound): این نوع سونوگرافی، تغییرات اندکی که در امواج سونوگرافی هنگام پرش آن‌ها از اجسام متحرک (مانند سلول‌های خونی) رخ می‌دهد را اندازه‌گیری می‌کند. بنابراین سونوگرافی داپلر می‌تواند جزئیاتی را در مورد جریان خون جنین ارائه دهد.
• اکوکاردیوگرافی جنین (Fetal echocardiography): این سونوگورافی، تصویر دقیقی از قلب جنین را نشان می‌دهد و ممکن است برای تأیید یا رد نقص مادرزادی قلب و یا علائم نزدن قلب جنین استفاده شود.

هدف از سونوگرافی دوران بارداری

سونوگرافی به دلایل مختلفی در دوران بارداری انجام می‌شود. در حالی که فناوری سونوگرافی هم برای مادر و هم برای کودک بی‌خطر است، اما پزشکان انجام سونوگرافی در مواردی که دلیل پزشکی و مزیتی وجود نداشته باشد را توصیه نمی‌کنند. اما دلایل انجام سونوگرافی در ماه‌های مختلف بارداری به شرح زیرند:

• سونوگرافی سه ماهه اول بارداری برای ارزیابی و تعیین وجود، اندازه، تعداد و محل قرارگیری جنین در شکم و نیز تخمین مدت زمان بارداری (سن جنین) انجام می‌شود. از سونوگرافی همچنین می توان برای غربالگری ژنتیکی سه ماهه اول و همچنین غربالگری ناهنجاری‌های رحم یا دهانه رحم استفاده کرد.
• در سه ماهه دوم یا سوم بارداری، سونوگرافی استانداردی است که برای ارزیابی چندین ویژگی بارداری از جمله آناتومی و جنسیت جنین انجام می‌شود. این معاینه معمولاً بین هفته‌های هجده تا بیستم بارداری انجام می‌شود، اما ممکن است زمان انجام آن به دلایلی مانند چاقی تغییر کند زیرا این موضوع می‌تواند تجسم جنین را محدود کند
• اگر در سه ماهه دوم و سوم بارداری (هفته دوازدهم تا چهلم)، سؤالات خاصی نیاز به پاسخگویی داشته باشند، ممکن است تعدادی ارزیابی محدود سونوگرافی (مانند ارزیابی رشد جنین و برآورد حجم مایع آمنیوتیک) انجام شود. همچنین زمانی که بر اساس سابقه شما یا سایر نتایج آزمایش قبل از تولد کودک، جنین شما مشکوک به ناهنجاری باشد، یک معاینه تخصصی یا دقیق بارداری انجام خواهد شد.

سایر دلایلی که پزشک شما ممکن است برایتان سونوگرافی تجویز کند عبارتند از:

• تأیید بارداری و محل قرارگیری جنین در بدن: برخی از جنین‌ها در خارج از رحم و در لوله رحمی رشد می‌کنند. بنابراین سونوگرافی جنین می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا بارداری خارج از رحم (بارداری اکتوپیک یا ectopic) را تشخیص دهد.
• تعیین جنسیت جنین: تعیین جنسیت جنین از هفته یازدهم به بعد امکان‌پذیر است، اما درصد خطا در این تشخیص معمولاً بالاست. بنابراین پیشنهاد می‌شود که در هفته بیستم اقدام به سونوگرافی برای تعیین جنسیت نوزاد کنید تا تشخیص مطمئن‌تری داشته باشید.
• تعیین سن جنین یا مدت زمان حاملگی: دانستن سن جنین به پزشک شما کمک می‌کند تا مدت زمان حامله بودن شما را تعیین کرده و نقاط عطف مختلف را در طول بارداری پیگیری کند.
• تعیین تعداد جنین: اگر پزشکتان به چیزی در بارداری شما مشکوک شود، ممکن است یک سونوگرافی برای تأیید تعداد جنین انجام دهد.
• ارزیابی رشد جنین: پزشک شما می‌تواند از سونوگرافی برای تعیین این که آیا کودک شما با سرعت طبیعی رشد می‌کند یا خیر، استفاده کند. از سونوگرافی می‌توان برای کنترل حرکت، تنفس و ضربان و صدای قلب جنین استفاده کرد.
• ارزیابی سطح جفت جنین و مایع آمنیوتیک: جفت جنین (placenta) مواد مغذی حیاتی و خون غنی از اکسیژن را برای جنین شما فراهم می‌کند. مایعات آمنیوتیک (amniotic fluid) مایعاتی هستند که در دوران بارداری، جنین را درون رحم احاطه می‌کنند. وجود مقدار خیلی زیاد یا خیلی کم مایعات آمنیوتیک یا عوارض جفت جنین، هردو در معاینه سونوگرافی قابل مشاهده هستند.
• شناسایی نقایص مادرزادی جنین: سونوگرافی می‌تواند برخی از نقایص هنگام تولد را شناسایی کند.
• بررسی عوارض بارداری: اگر شما حین بارداری خون‌ریزی کنید یا عوارض دیگری داشته باشید، سونوگرافی ممکن است به پزشک شما کمک کند تا علت آن را تشخیص دهد.
• انجام سایر آزمایشات بارداری: پزشک شما می‌تواند از سونوگرافی برای تعیین محل فروکردن سوزن در شکم، طی برخی آزمایشات قبل از زایمان مانند آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای جفتی استفاده کند.
• تعیین موقعیت جنین قبل از زایمان: بیشتر نوزادان در انتهای سه ماهه سوم بارداری، با سر در جلوی رحم قرار می‌گیرند، اما همیشه این اتفاق نمی‌افتد. بنابراین سونوگرافی می‌تواند موقعیت و نحوه قرارگیری جنین در شکم را تعیین کند تا گزینه‌هایی که برای نحوه زایمان پیش‌رو دارید، مشخص شوند.
• بررسی قلب جنین: قلب جنین از ابتدای شکل‌گیری آن همواره در حال تکامل است، اما ضربان قلب جنین در هفته ششم بارداری قابل تشخیص است. از نظر فنی، جنین در این مرحله هنوز شکل نگرفته است و شنیدن صدای قلب جنین در خانه در اوایل بارداری ممکن نیست، اما فقط از طریق سونوگرافی می‌توان ضربان قلب جنین را مشاهده کرد.

مشاوره آنلاین متخصص زنان

نکاتی در مورد قلب جنین هنگام بارداری

نکات مهمی که باید در مورد قلب جنین حین بارداری و سونوگرافی بدانید به شرح زیرند:

• قلب کودک از دو لوله ایجاد می‌شود که از وسط به یکدیگر متصل می‌شوند و محفظه‌ای ایجاد می‌کنند که چهار لوله دیگر از آن انشعاب می‌یابند.
• ضربان قلب جنین در هفته ششم و پنجم بارداری شروع به زدن می‌کند و ممکن است در این مدت نیز از طریق سونوگرافی تشخیص داده شود. بهترین زمان سونو برای تشکیل قلب جنین هفته دهم بارداری است، زیرا در این زمان قلب جنین به‌طور کامل شکل گرفته است.
• سونوگرافی ترانس ابدومینال معمولاً پس از ۸ هفته بارداری برای تشخیص ضربان قلب جنین بسیار مؤثر است، اما قبل از آن زمان (هفته ششم و هفتم بارداری) از سونوگرافی ترانس واژینال برای تشخیص ضربان قلب جنین استفاده می‌شود.
• اگر ضربان قلب جنین در هفته هفتم (یا زودتر) بارداری حین سونوگرافی شنیده نشود به این معناست که هنوز برای تشخیص بارداری خیلی زود است، اما در هفته‌های بعدی بارداری (به‌خصوص در سه ماهه اول)، این موضوع به معنی از دست دادن یا سقط شدن جنین است.
• شنیدن ضربان قلب جنین در خانه و توسط گوش‌های انسان دشوار است، اما معمولاً در سه ماهه دوم یا سوم بارداری این امکان وجود دارد که مادر صدای نوازاد خود را بشنود.
• در سقط جنین معمولی، شما علائمی همچون خونریزی واژن، گرفتگی عضلات، مشاهده مخاط سفید مایل به صورتی در واژن و درد کمر یا شکم را مشاهده خواهید کرد. اما در سقط‌های بی‌صدا که قلب جنین ناگهان از کار می‌افتد، احتمالاً هیچ عوارض جانبی نخواهید داشت.
• برخی از علائم از کار افتادن قلب جنین و سقط بی‌صدای او می‌تواند شامل این موارد باشد: مشاهده ترشحات قهوه‌ای در واژن، ازدست‌دادن علائم بارداری مانند حالت تهوع، استفراغ و حساسیت به پستان، نتیجه منفی تست بارداری.
• برخی از زنان هیچ علائم خارجی از سقط جنین را ندارند. هنگامی که سقط جنین در اوایل بارداری اتفاق می‌افتد، ممکن است به میزان بسیار کمی علائم نزدن قلب جنین در زنان دیده شود که این می‌تواند شناسایی این مشکل را دشوارتر کند. شما می‌تواند در صورت هر گونه تغییر در علائم بارداری خود فوراً به پزشک مراجعه کنید.
• طبیعی است که با گذشت زمان، به ویژه در گذر از سه ماهه اول به سه ماه دوم بارداری، در علائم کلی بارداری تغییراتی مشاهده شود، اما این تغییرات لزوماً نشان‌دهنده ازدست‌دادن جنین یا نزدن قلب جنین نیست. برای دریافت مشاوره پزشکی در این زمینه می‌توانید با یکی از صدها پزشک آنلاین متخصص زنان در پذیرش۲۴ تماس بگیرید.

معاینه سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

همان‌طور که گفتیم، دو نوع سونوگرافی اصلی وجود دارد که عبارتند از: سونوگرافی ترانس واژینال و ترانس ابدومینال. هر دو نوع سونوگرافی معمولاً حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشند و بدون درد هستند. توجه کنید که نوع سونوگرافی که انجام می‌دهید بستگی به طول دوره بارداری شما دارد و پزشک شما تعیین می‌کند که کدام نوع را انجام دهید. در ادامه نحوه انجام هر یک از این سونوگرافی‌ها را بررسی می‌کنیم:

• نحوه انجام سونوگرافی ترانس واژینال

اگر بخواهید قبل از هفته ۶ یا ۷ بارداری خود اقدام به انجام اولین سونوگرافی خود کنید، پزشک شما احتمالاً سونوگرافی ترانس واژینال را تجویز می‌کند. در سونوگرافی ترانس واژینال، یک پروب کوچک در پوششی شبیه کاندوم استریل، به داخل واژن وارد می‌شود. سپس پزشک پروب را درون واژن حرکت می‌دهد تا با ساطع شدن امواج صوتی، رحم شما را اسکن کرده و نتایج آن را روی صفحه نمایش مشاهده کند. در این حالت کمی احساس فشار خواهید کرد اما دردی حس نمی‌کنید.

• نحوه انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال

برای انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال، لازم است که مثانه شما کاملاً پر باشد تا بتوان تصویر واضحی از جنین و اندام‌های تولیدمثل شما به‌دست آورد. بنابراین یک ساعت قبل از سونوگرافی باید حدود سه لیوان آب بنوشید و با مثانه پر معاینه شوید.

در حین انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال، باید روی میز معاینه یا تخت دراز بکشید. سپس پزشک، ژل مخصوصی را روی شکم و ناحیه لگن شما استعمال می‌کند. این ژل بر پایه آب است، بنابراین کاملاً پاک می‌شود و اثری روی لباس یا پوست شما بر جای نمی‌گذارد. این ژل به حرکت صحیح امواج صوتی کمک می‌کند.

در مرحله بعدی، پزشک دستگاه پروب را روی شکم شما قرار می‌دهد و آن را برای گرفتن تصاویر سیاه‌وسفید بر روی صفحه اولتراسوند (صفحه نمایشگری که تصاویر درون شکم را نشان می‌دهد) حرکت می‌دهد.

پزشک همچنین ممکن است از شما بخواهد که حین تصویربرداری از شکم شما، نفس خود را نگه دارید یا به‌شکل خاصی تنفس کنید. سپس بررسی می‌کند که آیا تصاویر لازم به وضوح ضبط شده‌اند یا خیر. در نهایت پس از انجام سونوگرافی می‌تواند ژل را از روی پوست خود پاک و مثانه خود را نیز خالی کنید.

زمان مراجعه به پزشک

زمانی که علائم بارداری را از خود نشان می‌دهید و تست بارداری شما نیز مثبت می‌شود‌، باید برای انجام آزمایش‌های دیگر مانند آزمایش خون و سونوگرافی به پزشک مراجعه کنید. سایر مراحلی که برای حفظ سلامت خود و نوزاد باید حین بارداری طی کنید، توسط پزشک متخصص به شما گفته می‌شود. شما می‌توانید پزشک زنان خود را از میان چندین پزشک آنلاین متخصص زنان در پذیرش ۲۴ انتخاب کرده و مشاوره آنلاین متنی یا تلفنی بگیرید.

دریافت مشاوره آنلاین بامتخصص زنان و زایمان و نازایی