علت کم بودن شیر مادر چیست؟

کم بودن شیر مادر

شیر مادر اولین و کامل‌ترین منبع تغذیه نوزادان است. این غذای سالم، حاوی تمامی ویتامین‌ها و مواد غذایی لازم برای نوزادان است که علاوه بر کمک به رشد نوزاد، او را در برابر بسیاری از بیماری‌ها نیز مصون نگه خواهد داشت. میزان شیر مادر و نحوه صحیح شیر خوردن نوزاد، از عوامل موثر در رشد نوزادان است. تمامی مادران تمایل دارند که در مورد نحوه شیردهی به  نوزاد و عواملی که بر زیاد یا کم شدن مقدار شیر تاثیر دارد، اطلاعاتی داشته باشند. کم بودن شیر مادر یکی از عوامل سوء تغذیه در نوزادان است به‌همین دلیل مادران همواره احساس نگرانی از کم شدن شیر خود دارند. عوامل بسیاری در کاهش شیر مادر تاثیر دارند که توجه به آن‌ها و رعایت نکات مختلف تغذیه، می‌تواند تا حد زیادی این مشکل را رفع کند.

از چه زمانی شیر مادر تولید می‌شود؟

سینه‌های مادر در طول دوران بارداری بزرگ‌تر می‌شوند. بعد از به‌دنیا آمدن نوزاد، هورمون پرولاکتین در بدن مادر ترشح می‌شود. در پاسخ به این هورمون، مجاری تولید شیر در پستان مادر واکنش نشان می‌دهند. زمانی که نوزاد پستان مادر را می‌مکد، میزان ترشح پرولاکتین بالا رفته و هورمون اکسی توسین نیز ترشح می‌شود. این هورمون باعث انقباض ماهیچه‌های مجاری شیر شده و شیر را به سمت مجراهای خروجی هدایت می‌کند.

در روزهای ابتدایی شیردهی، یک مایع خامه‌ای که پروتئین زیاد و چربی کمی دارد از سینه مادر خارج می‌شود. این مایع را آغوز شیر مادر می‌گویند که خوردن آن برای نوزاد ضروری است. شیر اصلی، تقریبا بین ۴۸ تا ۹۶ ساعت بعد از زایمان، تولید می‌شود. معمولا این روند در اولین تجربه زایمان ممکن است کمی طولانی باشد.

مزایای شیر مادر برای کودکان

به توصیه پزشکان متخصص نوزاد، نوزاد در شش ماه اول تولد باید از شیر مادر تغذیه کند. اولین تجربه هر کودک برای تغذیه شیر مادر است. شیر مادر شامل انواع پروتئین و ویتامین‌هایی است که علاوه بر کمک به رشد نوزاد، او را در برابر بیماری‌ها مصون نگه خواهد داشت. مواد موجود در شیر مادر شامل:

• پروتئین: شیر مادر دارای پروتئین‌های متنوعی است که منبع اصلی تامین کلسیم بدن نوزاد به حساب می‌آید. پروتئین شیر مادر برای نوزاد به‌راحتی قابل هضم است. پروتئین‌های کازئین، وی، لاکتوفرین، کلستروم و لیزوزیم انواع متنوعی هستند که در شیر مادر یافت می‌شوند. این پروتئین‌ها علاوه بر تامین نیاز تغذیه‌ای، نوزاد را در برابر مسمومیت‌های غذایی، باکتری‌های مضر، التهاب، ویروس‌های مختلف و آلرژی مقاوم می‌کند.
• چربی: شیر مادر حاوی نوعی چربی است که برای سلامتی نوزاد و رشد او لازم است. این چربی‌ها علاوه بر تامین کالری مورد نیاز بدن نوزاد، به تشکیل سیستم عصبی او نیز کمک می‌کند.
• ویتامین‌: اگر مادر به‌خوبی ویتامین‌های خود را مصرف کند، این ویتامین به‌میزان کافی در شیر او نیز موجود خواهد بود. تمامی ویتامین‌های محلول در چربی و محلول در آب که مادر مصرف کند، مستقیم وارد شیر او می‌شود. به‌همین دلیل پزشکان، به مادر توصیه می‌کنند که در مصرف ویتامین‌های خود دقت کند.
• کربوهیدرات: کربوهیدارت‌ها برای رشد نوزاد بسیار ضروری هستند. یکی از کربوهیدرات‌های موجود در شیر مادر لاکتوز است. این لاکتوز علاوه بر تامین کالری مورد نیاز بدن نوزاد، باکتری‌های ناسالم را در معده او کم می‌کند و به این ترتیب مانع بروز بسیاری از بیماری‌ها در نوزاد می‌شود.
• آهن: شیر مادر حاوی مقدار کمی آهن است اما نوزاد تمامی آن را جذب می‌کند. به‌همین دلیل مادر باید همواره مراقب تامین آهن مورد نیاز بدن خود باشد. در صورت کمبود آهن نوزاد با مشکلاتی مانند کم‌خونی و ضعف روبرو خواهد شد.

تاثیر کم شدن شیر مادر در رشد نوزادان

حالا که در مورد خواص شیر مادر و مواد موجود در آن گفتیم، کاملا مشخص است که کمبود شیر، تا چه حد می‌تواند در رشد نوزاد تاثیر منفی بگذارد. اولین نکته‌ای که با کم شدن شیر مادر خود را نشان می‌دهد، وزن‌گیری نوزاد است. ممکن است نوزاد برای ساعت‌ها سینه مادر را بمکد اما مقدار شیری که دریافت می‌کند، کمتر از میزان نیاز بدنش باشد. در این صورت نه تنها نوزاد وزن اضافه نمی‌کند، بلکه ممکن است از نظر ذهنی هم رشد خوبی نداشته باشد. بنابراین اگر نوزاد شما با وجود خوردن شیر، وزن نمی‌گیرد، حتما باید با پزشک در این مورد مشورت کنید.

مشاوره آنلاین متخصص اطفال و نوزادان

چگونه بفهمیم مقدار شیر کافی است؟

کمبود شیر مادر خیلی زود عوارض خود را در نوزاد نشان می‌دهد. علائم این مشکل واضح و مشخص است و مادر با کمی دقت می‌تواند متوجه آن شود.

• وزن‌گیری نوزاد: نوزاد با توجه به وزن اولیه و قد خود، یک نمودار مشخص برای وزن‌گیری دارد. با اینکه معمولا نوزادان در هفته اول تولد کمی وزن از دست می‌دهند اما باید در دو هفته بعدی این وزن را جبران کنند. توجه به‌میزان اضافه وزن نوزاد، اولین نکته‌ای است که پزشک را متوجه می‌کند که شیر مادر برای نوزاد کافی است یا خیر.
• تعداد دفعات شیر خوردن نوزاد: معمولا نوزادان در طول شبانه روز، هر دو ساعت شیر می‌خورند. اگر میزان شیر خوردن نوزاد بیشتر از این باشد، احتمال دارد که مقدار شیر برای او مناسب نبوده و گرسنه باشد.
• توجه به‌میزان ادرار و مدفوع نوزاد : نوزاد در ماه اول روزی حداقل سه مرتبه دفع مدفوع دارد. اما از روز پنجم تولد، رنگ مدفوع او تغییر کرده و روشن می‌شود. اگر نوزاد هنوز مدفوع تیره و کمی دارد، ممکن است شیری که دریافت می‌کند کمتر از حد نیاز او باشد. یکی از دلایل کم شدن میزان ادرار نوزاد نیز می‌تواند کم بودن شیر مادر باشد.
• نوزاد سرحال: نوزادی که تغذیه خوبی دارد و همه مواد لازم خود را دریافت می‌کند، آرام و سرحال است. گاهی بی‌قراری و بهانه‌گیری نوزاد، به‌علت کم شدن شیر مادر است.

چه عواملی باعث کم شدن شیر مادر می‌شوند؟

کم بودن شیر مادر دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که باید به‌دنبال بررسی آن بود. از مهم‌ترین مواردی که به‌عنوان علت کم شدن شیر مادر از آن نام می‌برند می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

•  استرس: یکی از مهم‌ترین نکاتی که نه تنها مادران شیرده بلکه تمامی افراد باید به آن توجه داشته باشند، دوری از استرس و اضطراب است. شاید استرس به تنهایی عاملی برای کم شدن شیر مادر نشود. اما مادر مضطرب، تماس پوستی لازم را با نوزاد برقرار نکرده، یا حوصله شیردهی طولانی مدت را ندارد. آرامش روحی مادر کمک می‌کند که با صبر و حوصله تلاش کند که نوزادش میزان مورد نیاز شیر را دریافت کند.
•  کم بودن غده‌های شیری: در بعضی از خانم‌ها، به دلایل کاملا طبیعی، غدد شیری کمی وجود دارد. در نتیجه مادر نمی‌تواند مقدار زیادی شیر داشته باشد. در این افراد به‌مرور زمان و با بارداری‌های بیشتر، تعداد غدد شیری بیشتر می‌شود. در این موارد مادر اگر نتوانست با روش‌های مختلف تغذیه و مکمل‌های گوناگون، میزان شیر را بیشتر کند، به ناچار باید در کنار شیر خود از شیر خشک نیز استفاده کند تا نوزاد تغذیه کاملی داشته باشد.
• جراحی پستان: هر نوع جراحی زیبایی پستان، اعم از بزرگ یا کوچک کردن پستان، پروتز سینه یا جراحی‌های زیبایی دیگر، باعث می‌شود که بافت‌های سینه آسیب ببیند یا مجاری خروج شیر در نوک سینه، از بین برود. نتیجه، کم شدن میزان شیر برای تغذیه نوزاد است.
• وجود اختلال‌ در غدد و هورمون‌ها:  بعضی اختلال‌ها در غدد مانند اختلال در غده تیروئید، تخمدان پلی کیستیک یا مشکلات در هورمون‌های مختلف بدن که منجر به بیماری‌هایی مانند دیابت می‌شود، باعث کم شدن شیر مادر می‌شوند. درمان هر کدام از این مشکلات، باعث رفع شدن مشکل کمبود شیر خواهد شد.
• مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری: یکی از مواردی در بیشتر خانم‌ها منجر به کم شدن شیر می‌شود، مصرف قرص جلوگیری در دوران شیردهی است. این موضوع در میان خانم‌ها شیوع زیادی دارد و با قطع کردن قرص مشکل حل خواهد شد اما برای قطع قرص حتما باید با پزشک مشورت کرد.
• روش اشتباه شیردهی: یکی از نکاتی که بسیاری از مادران به‌خصوص در زایمان اول، متوجه آن نمی‌شوند، روش اشتباه شیردهی است. ممکن است نوزاد نوک پستان مادر را به درستی در دهان نگیرد. در نتیجه مقدار مورد نیاز شیر را دریافت نخواهد کرد. گاهی نوزاد مبتلا به مشکلات خاصی مانند شکاف لب، یا گره زبانی است که باعث می‌شود نتواند به‌راحتی شیر بخورد و در نتیجه مقدار مورد نیاز شیر به بدن او نخواهد رسید.
• شیر ندادن در شب: بسیاری از افراد معتقدند که نباید در هنگام شب به نوزاد شیر داد. اما مشکل این جاست که این افراد توجه ندارند این کار در کم شدن شیر مادر چقدر تاثیر گذار است.
• تخلیه نشدن کامل پستان به دلایل مختلف: گاهی مادر احساس می‌کند که شیرش سبک و ناکافی است و به‌همین دلیل از شیر دادن به کودک خودداری می‌کند. در چنین شرایطی  شیر در داخل پستان باقی می‌ماند. گاهی زخم شدن نوک پستان، و درد زیاد آن باعث می‌شود مادر از شیر دادن به کودک بترسد یا توان شیر دادن نداشته باشد. در این صورت هم شیر کاملا تخلیه نمی‌شود. در بعضی موارد، نوزاد نمی‌تواند به‌خوبی سینه مادر را بمکد و شیر کاملا تخلیه نمی‌شود. تمامی این موارد به‌مرور زمان باعث کم شدن شیر مادر خواهد شد.
• خستگی و رژیم غذایی نادرست: بسیاری از مادران بعد از زایمان، کمبود انرژی و کمبود خواب دارند. این موضوع بر روند شیردهی آن‌ها تاثیر زیادی دارد. این خستگی در کنار زیاد شدن فعالیت و کار مادر، باعث می‌شود که مادر به تغذیه خود بی‌توجه شود. این عوامل در کنار هم باعث کم شدن شیر مادر می‌شود.

راه‌های درمان کمبود شیر مادر

برای درمان کمبود شیر مادر، ابتدا باید دلیل آن را پیدا کرد. رفع این مشکل و معجزه افزایش شیر مادر را در میزان رشد کودک و سلامتی او به‌وضوح می‌توان دید. در بعضی موارد مانند انجام جراحی‌های مختلف پستان، کاری از دست کسی ساخته نیست و باید با کمک شیرخشک، کمبود شیر مادر را جبران کرد. اما در مواردی مانند استفاده از قرص جلوگیری یا مشکلات غدد و هورمونی، با مشورت با پزشک می‌توان تا حد زیادی این مشکلات را رفع کرد. دیگر مواردی که به درمان کمبود شیر مادر کمک می‌کند عبارتند از:

•  استراحت و خواب کافی
• دور شدن از استرس و انجام ورزش‌های سبک در جهات کمک به رفع اضطراب
• یوگا و مراقبه
• اضافه کردن مواد مغذی خوب به رژیم غذایی و استفاده از مواد غذایی کامل و سالم
• کم کردن مقدار مصرف کافئین
• ترک کردن سیگار و الکل
• نوشیدن مقدار زیاد آب در شبانه روز
• آموزش روش‌های درست شیردهی به نوزاد
• اضافه کردن دفعات شیردهی به نوزاد
• اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ (پوشیدن این لباس‌ها باعث فشار به پستان و اختلال در عملکرد غدد شیری می‌شوند.)
• شیر دادن از هر دو سینه و اطمینان از تخلیه شیر
• ماساژ صحیح پستان مادر، باعث تحریک غدد شیری و نرم شدن سینه و در نتیجه مکیدن راحت شیر توسط نوزاد می‌شود.

درمان‌های گیاهی برای کمک به افزایش شیر مادر

حتما بارها شنیده‌اید که مصرف بعضی از مواد غذایی و عرقیجات گیاهی، باعث افزایش شیر مادر می‌شوند. قطعا یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش شیر مادر، رژیم غذایی مناسب برای اوست. رعایت درست اصول تغذیه می‎تواند باعث جلوگیری از خشک شدن شیر مادر شود.

یک نکته را به‌خاطر داشته باشید. مادر چه در دوران بارداری و چه در هنگام شیردهی، ‌باید برای خوردن هر نوع ماده غذایی به خصوص مواد سنتی و گیاهان دارویی، حتما با پزشک خود مشورت کند. مصرف بسیاری از این داروها و عرقیجات گیاهی، به‌دلیل ویژگی‌های جسمی افراد مختلف، تاثیری یکسان در همه افراد ندارند.

در ادامه لیستی از مواد غذایی مناسب در دوران شیردهی را به شما معرفی خواهیم کرد. این مواد نه تنها باعث درمان کمبود شیر مادر می‌شوند بلکه به مقوی بودن شیر نیز کمک خواهند کرد.

• مصرف سبزیجات به مقدار زیاد یکی از راه‌های سالم برای افزایش شیر مادر است. اسفناج، کدو، ، برگ ریحان، برگ چغندر، هویج و مارچوبه از سبزیجات بسیار مقوی و سرشار از انواع ویتامین‌ها هستند که مصرف آن‌ها توصیه می‌شود. سیر نیز یکی دیگر از سبزیجات مفید برای درمان کمبود شیر مادر است.
• مصرف میوه‌های تازه، مانند زردآلو و سیب از مواردی است که باعث افزایش شیر مادر می‌شود.
• مصرف آب و مایعات، نه تنها به سلامتی مادر کمک می‌کند بلکه باعث زیاد شدن شیر نیز می‌شود.
• ماهی سالمون یکی از بهترین منابع امگا ۳ و اسیدهای چرب دیگر است. مصرف این ماهی در کنار زیاد کردن شیر مادر باعث مقوی بودن آن نیز خواهد شد.
• بلغور جو دوسر نیز از دیگر مواد غذایی مقوی و مفید برای مادر است که شیر او را نیز زیاد می‌کند. مصرف جو دوسر باعث افزایش ترشح اکسی توسین است که هورمون اصلی تولید شیر در مادران است.
• زیره نیز یکی از ادویه‌هایی است که باعث افزایش شیر مادر می‌شود. در عین حال زیره، مشکلات معده را نیز کم کرده و در درمان نفخ مادر نیز موثر است.
• رازیانه نیز به‌صورت عرق یا دانه رازیانه برای زیاد شدن شیر توصیه می‌شود.
• مصرف بادام و کنجد نیز در این دوران بسیار توصیه می‌شود.
• در بخش مواد پروتئینی، ران مرغ، یکی از مواد غذایی است که در درمان کمبود شیر به مادران توصیه می‌شود.

شیر مادر مهمترین و اصلی‌ترین منبع تغذیه در نوزادان است. کمبود شیر می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را به‌همراه داشته باشد. لذا توجه به میزان شیر و اطمینان از سیر شدن نوزاد و البته توجه به وزن‌گیری او از مواردی است که مادر باید به آن توجه زیادی داشته باشد.

 بسیاری از مشکلات نوزادان به‌علت کم شدن شیر مادر در شش ماهگی و پیش از آن است. زمانی که کودک به‌جز شیر مادرش هیچ منبع تغذیه دیگری ندارد. پس با تغذیه مناسب و سبک زندگی صحیح می‌توان این مشکل را حل کرد. اگر احساس می‌کنید نوزاد شما به خوبی شیر نمی‌خورد یا به دلایلی گمان می‌کنید مقدار شیر شما کم شده و نوزاد گرسنه مانده است، درنگ نکنید. برای آرامش خود و کسب اطلاعات می‌توانید با مشاوره آنلاین با پزشک متخصص اطفال در پذیرش ۲۴، از این موضوع اطمینان حاصل کنید. تشخیص کم بودن شیر مادر در هفته‌های اولیه، باعث جلوگیری از مشکلات نوزاد در آینده خواهد شد.

مشاوره آنلاین متخصص نوزادان و اطفال