اختلال دوقطبی چیست | علائم، روش های درمان و جلوگیری از آن

اختلال دوقطبی

قطعاً با شنیدن نام اختلال دوقطبی اولین چیزی که به ذهنتان خطور می‌کند فردی با گرایش‌های متفاوت روحی است. کسی که این گرایش‌های متفاوت دو وضعیت روانی متضاد را برای او پدید می‌آورند. تا حدودی حدس شما درست است. اما واقعاً این اختلال دو قطبی چیست و چگونه درمان می‌شود؟ این بیماری چه اثراتی روی رفتارهای فرد و مغز او دارد؟ در ادامه به پاسخ مهم این پرسش‌ها می‌پردازیم.

در حقیقت این مقاله می‌خواهیم شما را با اختلال دوقطبی و راه‌های درمان آن بیشتر آشنا شویم.

 اختلال دوقطبی چیست؟

آیا تا به حال برای‌تان اتفاق افتاده که مدتی را غمگین و مدتی را شاد سپری کرده باشید، بدون آن‌که علت آن را بدانید؟ البته این اتفاق برای همه افراد می‌افتد. زندگی برای همه فراز و فرودهایی دارد که ممکن است ما را دچار حالات و احساسات مختلفی کند. اما این فراز و فرودهای احساسی برای برخی از افراد بسیار شدیدتر و گاهی خطرناک‌تر است. اختلال دو قطبی یکی از بیماری‌های شایع در جهان است.

این اختلال یک بیماری روانی و خلقی محسوب شده و اکثراً در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل دوران بزرگسالی در افراد پدید می‌آید. اما این بدان معنا نیست که در افراد مسن یا کودکان اتفاق نمی‌افتد. مهم‌ترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع اول و دوم است که ممکن است به بستری شدن فرد بیمار منجر شوند.

اختلال دو قطبی یکی از بیماری‌های روانی است که افراد زیادی در جهان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این بیماری با نام دیگری نیز شناخته می‌شود: افسردگی ـ ‌شیدایی (manic depression). البته این نام قدیمی‌تر است. نام اختلال دو قطبی به انگلیسی Bipolar disorder بوده و به عقیده‌ی برخی متخصصین می‌تواند هر شخصی را در هر سنی درگیر خود کند.

فردی که به این اختلال دچار است در خلق‌وخوی خود فراز و فرودهای شدیدی را بین دو حالت افسردگی و شیدایی احساس می‌کند. به طوری که این حالات می‌توانند ساعت‌ها تا ماه‌ها نیز طول بکشند.

حالات مختلف در بیمار دوقطبی

گفتیم که فرد مبتلا به این اختلال دچار حالات مختلفی می‌شود. این حالات به دو دسته شیدایی و افسردگی تقسیم می‌شوند. به حالت شیدایی مانیا (Mania) هم گفته می‌شود. این دو حالت به صورت تناوبی در تکرارند.

• حالت شیدایی (بالا رفتن خلق) حالتی است که در آن فرد دارای میزان انرژی، نشاط و شادابی بالایی است.
• در حالت افسردگی (پایین آمدن خلق) فرد دچار بدبینی و منفی‌گرایی می‌شود.

این بیماری داری انواع مختلفی است که در ادامه علائم گوناگون آن‌ها را با هم بررسی خواهیم کرد.

تاثیراتی که اختلال دو قطبی روی جسم و روان افراد می‌گذارند بسیار زیاد است و ممکن است تا حتی مسیر زندگی شخص را از حالت عادی خارج کند. بنابراین لازم است که نسبت به این بیماری آگاهی بیشتری کسب کنیم و در صورت بروز آن در خود و اطرفیانمان نسبت به رفع و بهبود آن اقدام کنیم.

علت بیماری دو قطبی چیست؟

عوامل مختلفی هستند که موجب ایجاد این بیماری می‌شوند. که در زیر آن‌ها را نام می‌بریم.

• عوامل ژنتیکی (قطعا یکی از مهم‌ترین دلایل ابتلا به این اختلال عوامل ژنتیکی هستند. این موضوع به‌طور کامل از طریق آمار و تحقیقات پزشکی به اثبات رسیده است.)
• عوامل محیطی
• وضعیت هورمون‌ها در بدن
• استرس: یکی از مشکلات و عوارضی استرس بیش از اندازه می‌تواند ایجاد چنین پدیده‌ای در فرد گردد.
• مصرف بیش از اندازه مواد مخدر یا نوشیدنی‌های الکلی
• برخی از بیماری‌های مغزی نیز ممکن است منجربه به وجود آمدن این اختلال شوند.

اختلال دوقطبی چند نوع است؟

حال نوبت به بررسی انواع این اختلال می‌رسد. انواع دو قطبی را در زیر معرفی کرده و توضیح مختصری در خصوص هر یک از آن‌ها ارائه می‌کنیم.

اختلال دوقطبی نوع یک

در اختلال دوقطبی نوع اول شخص حتما یک دوره از حالت شیدایی یا مانیا را پشت سر می‌گذارد؛ حال این دوره می‌تواند با حالت افسردگی همراه باشد یا هیچ دوره‌ای از حالت افسردگی تجربه نشود.

اختلال دوقطبی نوع دو

در نوع دوم از این اختلال که بیشتر گریبان‌گیر زنان است فرد بیمار دوره‌های حالت افسردگی شدید را تجربه می‌کند. اگر این دوره‌ها همراه حالت مانیا باشد این حالت شدت کمتری دارد که به آن شیدایی خفیف یا Hypomania گفته می‌شود.

اختلال دوقطبی ادواری

این اختلال که به آن سیکلوتایمی نیز گفته می‌شود نشانه‌هایی شبیه اختلال دوقطبی نوع دوم دارد. درواقع هر دو حالت مانیا و افسردگی در آن وجود دارد. اما شدت هر دو خفیف‌تر است. با این وجود این نوع می‌تواند مدت طولانی در فرد دیده شود. در صورتی که این علائم ادامه‌دار شوند و درمان پیدا نکنند احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی نوع اول یا دوم در فرد زیاد می‌شود.

اختلال دوقطبی پیش‌رونده یا تناوب سریع

کسانی که به این نوع از اختلال دچار هستند بیشتر از چهار بار در طول یک سال دچار نوسانات روحی و خلقی می‌شوند. این نوع می‌تواند با هر کدام از انواع اختلال دو قطبی نوع یک و دو همراه شود.

نشانه‌های بیماری اختلال دوقطبی چیست؟

همان‌طور که گفتیم کسانی که به اختلال دوقطبی دچار می‌شوند در هر دوره‌ای دارای رفتارهای متفاوت هستند. برای نمونه بعضی از آن‌ها در در فصل‌هایی مانند تابستان و بهار به حالت شیدایی یا مانیا دچار می‌شوند و در فصل‌های پاییز و زمستان به حالت افسردگی.

البته باید دانست که این موضوع برای تمامی افراد یکسان نیست و طول هر دوره، حالات اشخاص مختلف با هم فرق دارد. از طرفی علائم و نشانه‌های این اختلال در دو حالت شیدایی و افسردگی با هم‌دیگر متفاوت است. علائم برای دوره مانیا یا شیدایی به صورت زیر است.

• اعتمادبه‌نفس بالا
• احساس خوشی و نشاط فراوان
• افزایش فعالیت‌های فیزیکی
• تندتند حرف زدن
• افزایش میزان انرژی در بدن
• بالا رفتن میزان انرژی جنسی
• احساس پریشانی
• اختلالات خواب (به دلیل میل برای انجام فعالیت‌های زیاد احساس بی‌نیازی از خواب دارند)

اما در زمان افسردگی این نشانه‌ها متفاوت و به شرح زیر است.

• احساس غمگین بودن بسیار زیاد
• احساس ناامیدی
• اضطراب و استرس
• میل به خودکشی
• خستگی بیش از اندازه
• داشتن احساس درد (بدون وجود درد حقیقی در بدن)
• کاهش بهره‌وری در کارهای روزمره
• ناتوانی در تمرکز بر روی کارها یا موضوعات
• بی‌علاقگی به انجام کارهای روزانه خود
• بدخوابی
• بی‌میلی به غذا (یا در مواردی پراشتهایی)

درمان قطعی اختلال دوقطبی

بهترین راه برای درمان اختلال دوقطبی مصرف داروی جدید دوقطبی برای ثابت کردن اخلاق و رفتارهای افراد مبتلاست. چیزی که در مصرف این داروها اهمیت فراوانی دارد این است که برخی تصور می‌کند در زمان‌هایی که فرد از حال خوبی برخوردار است دیگر نیازی به استفاده از داروها نداشته و مصرف آن‌ها کاری غیرضروری است. اما حتی در چنین زمان‌هایی باید مصرف داروها را ادامه داد. درواقع پروسه‌ی درمانی این بیماری به صورت مادام‌العمر است.

تاثیر اختلال دو قطبی بر مغز

ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا این اختلال بر مغز فرد بیمار نیز اثرگذار است؟ پاسخ این است: بله. طبق تحقیقاتی که با اسکن ام‌آرآی مغز بیش از ۲۰۰۰ بیمار انجام شد، این نتیجه حاصل شد که در مغز افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کاهش ماده خاکستری مغز به صورت چشم‌گیری دیده می‌شود. گفتنی‌ست این کاهش بیشتر در قسمت‌های لوب پیشانی و لوب گیج‌گاهی اتفاق می‌افتد.

لازم‌به‌ذکر است که این دو بخش مسئولیت مهار کردن هیجان‌ها و احساس را در مغز دارند. بیشترین نورون‌های حساس به دوپامین در بخش لوب پیشانی قرار دارند. از وظایف مهمی که این بخش از مغز بر عهده دارد می‌توان به تمرکز، حرف زدن، اعمال ارادی، تعیین شخصیت و … اشاره کرد. پس بدیهی‌ست که بر اثر این اختلال شاهد کاهش کارآیی فرد و اختلال در تمرکز و تغییر چشم‌گیر در ویژگی‌های شخصیتی وی باشیم.

لوب گیج‌گاهی نیز یکی از لوب‌های اصلی مخ بوده که کارکردهایی مانند پردازش اطلاعات دریافتی از طریق حس بینایی یا شنوایی، سازمان دادن، درک زبان و … را بر عهده دارد. دانستن این نکته نیز خالی از لطف نیست که قسمت سمت چپ هیپوتالاموس چنین افرادی تا پنج درصد از افراد معمولی بزرگتر است.

به‌طورکلی می‌توان گفت این اختلال سبب می‌شود که کارکرد مغز افراد تا حد زیادی کاهش پیدا کند. هم‌چنین فرآیند ترمیم مغز به‌طریقی متوقف شده و به همین دلیل سلول‌های عصبی در مغز این افراد بدون استفاده می‌مانند. نتیجه‌ی چنین شرایطی بروز رفتارهای غیرعادی از فرد مبتلاست.

عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی

مسلماً برای هر بیمار (چه مبتلا به مشکلات جسمی و چه درگیر با معضلات روحی و روانی) باید محیط مناسبی فراهم کرد تا روند بهبود به خوبی و با سرعت انجام شود. چرا که تحت شرایطی خاص این امکان وجود دارد که برخی عوامل عوارض و علائم هر بیماری را تشدید کنند و خطرات و ریسک‌های ناشی از بیماری را افزایش دهند.

از آن‌جایی که اختلال دوقطبی یک بیماری روانی محسوب می‌شود، لازم است که فرد بیمار از عوامل تشدید کننده این اختلال دور باشد. از جمله عوامل تشدید کننده اختلال دوقطبی به شرح زیر است.

• تغییر ساعات خواب و استراحت برای بدن
• زندگی و کار در محیط‌های استرس‌زا
• قطع کردن مصرف دارو ممکن است شدت بیماری را افزایش دهد و فرد را در همان موقعیت اولیه قرار دهد.

تشخیص و تست اختلال دوقطبی

اولین مرحله برای تشخیص بیماری مراجعه به روان‌درمانگر یا روان‌پزشک است. در این مرحله پزشک از بیمار پرسش‌هایی را مطرح می‌کند. ممکن است برای تشخیص بیماری نیاز به انجام آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون یا ادرار هم باشد.

لازم‌به‌ذکر است که این اختلال ممکن است علائم بیماری پس از درمان دوباره بازگردد. بنابراین ضروری که فرد به توصیه‌های پزشک توجه کافی داشته و علاوه بر گذراندن دقیق طول درمان، از عوامل و محیط‌های تشدیدکننده‌ی اختلال دوری کند.

روان‌پزشک ممکن است با توجه به شدت بیماری و مدت آن برای درمان اختلال دوقطبی یکی از دو روش زیر را برای درمان انتخاب کند. البته شدت بیماری ممکن است باعث شود پزشک تصمیم بگیرد از هر دو روش به صورت هم‌زمان بهره ببرد.

درمان اختلال دو قطبی با انواع داروها

از رایج‌ترین داروهایی که برای درمان اختلال دوقطبی مصرف می‌شود، داروهای ثتبیت کننده خلق هستند. مصرف چنین داروهایی از میزان آشفتگی فرد می‌کاهد و شدت احساسات او را کاهش می‌دهد تا زندگی آرام‌تری را تجربه کند. خواه این احساسات شعف بیش از حد و غیرواقعی باشند، خواه ناخوشی و افسردگی.

در برخی موارد داروهایی نیز برای تنظیم خواب فرد تجویز می‌شود تا بدن بیمار با دریافت استراحت کافی عملکرد بهتری داشته باشد. به دلیل ارتباط تنگاتنگ بین آرامش جسمی و روانی، هر چه بدن فرد زندگی آرام‌تر و منظم‌تری داشته باشد، شاهد بهبود در وضعیت روانی و خلق‌وخوی وی خواهیم بود.

درمان اختلال دو قطبی با جلسات روان‌درمانی

در این گزینه فرد مبتلا دارویی مصرف نمی‌کند و به جای آن با شرکت در جلسات روان‌درمانی به کمک روان‌درمانگر سعی در مهار احساسات خود خواهد داشت. ممکن است درمانگر تشخیص بدهد که نیاز است برخی جلسات با حضور خانواده شخص نیز برگزار شوند. چرا که اطرافیان نقش مهمی در بهبود این اختلال دارند. در واقع بخش مهمی از فرآیند درمان یک فرد مبتلا به این اختلال، شامل آگاهی رسانی به اطرافیان اوست.

گاهی اوقات با وجود تمرکز بر روش روان‌درمانی، مصرف داروهایی نیز برای تسریع درمان و کمک به بیمار تجویز می‌شود.

مشاوره آنلاین درمان اختلال دوقطبی

اختلال دو قطبی چه تأثیراتی بر زندگی شخص و اطرافیانش می‌گذارد؟

از مهم‌ترین عوارضی که این اختلال به دنبال دارد اعتیاد و خودکشی است. البته این موارد بستگی به شدت بیماری در فرد دارند. اما در هر صورت اگر فردی قادر به کنترل فراز و فرودهای احساسی خود نباشد پس از مدتی دچار فرسایش احساسی شده و ممکن است دست به خودکشی بزند یا به اعتیاد روی بیاورد.

از طرفی شاهد تاثیر مستقیم بیماری فرد بر زندگی دیگران خواهیم بود. برای نمونه ازدواج با اختلال دوقطبی ممکن است زندگی مشترک را کمی سخت‌تر از حالت عادی کند. بنابراین نه تنها چنین شخصی بر زندگی اطرافیان خود تاثیر می‌گذارد بلکه دیگران هم متقابلاً نقش پررنگی در تشدید عوارض این بیماری در فرد مبتلا دارند.

بهترین راه برای این‌که شخص از این آسیب‌ها مصون بماند، تشخیص به موقع بیماری و درمان زودهنگام آن است. ممکن است برخی با دیدن نشانه‌های بیماری از کنار آن به سادگی رد شوند اما توصیه می‌شود در چنین مواقعی و در صورت مشاهده‌ی علائم یاد شده حتماً با افراد متخصص در این حوزه مشورت کنید.

یکی از راه‌های پیش رویتان استفاده از خدمات مشاوره آنلاین روانشناسی در پذیرش۲۴ است. به این ترتیب می‌توانید بدون نیاز به حضور در کلینیک یا مطلب نسبت به دریافت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر در خصوص بیماری اقدام کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

علائم و نشانه‌های بیماری اختلال دوقطبی را بررسی کردیم. اکنون اگر در خود چنین نشانه‌هایی را احساس می‌کنید بدون اتلاف وقت به پزشک روانشناسی مراجعه کنید تا هر چه زودتر خیال خود را از بابت درمان راحت کنید و نگران عوارض جدی آن نباشید.

فراموش نکنید که سهل‌انگاری در درمان بیماری می‌تواند خطراتی بسیار جدی به همراه داشته باشد و با افزایش شدت آن همراه باشد.

مشاوره آنلاین روانشناسی