اختلالات شخصیتی چه هستند؟

اختلالات شخصیتی و روش‌های درمان آن

اختلالات شخصیتی دسته‌ای از اختلالات روان‌شناختی هستند که با یک ویژگی بارز شناسایی می‌شوند: رفتارهای خشک و غیرقابل انعطاف که به دیگران آسیب می‌رساند. این رفتارها مانع سازگاری افراد مبتلا به این اختلالات با الزامات زندگی می‌شود و همین دلیل مشکلاتی را در روابط آن‌ها با دیگران به‌وجود می‌آورد.

در این یادداشت تلاش کرده‌ایم شما را به شیوه‌ای آسان و مؤثر با اختلالات شخصیتی آشنا کنیم و مهم‌ترین نکات پیرامون علل ابتلا به این اختلالات و روش‌های مؤثر درمان را در اختیارتان بگذاریم.

شخصیت چیست؟

شخصیت روش منحصربه‌فرد تفکر، احساس و رفتار در هر فرد است که باعث می‌شود او از دیگران متفاوت باشد. در حقیقت شخصیت افراد است که مشخص می‌کند آن‌ها چگونه با مسائل برخورد می‌کنند و از چه شیوه‌ای برای حل آن‌ها بهره می‌جویند.

شخصیت یک فرد تحت‌تاثیر تجربیات، محیط و شرایط زندگی و نیز ویژگی‌های ارثی شکل می‌گیرد و معمولاً در طول زمان ثابت می‌ماند. بنابراین به همان اندازه که تربیت خانواده در بنیان شخصیت انسان نقش ایفا می‌کند، تجربیات شخصی و مسائل ژنتیکی نیز مؤثر و مهم هستند.

اما اختلال شخصیت چیست؟ اختلال شخصیت در حقیقت راهی برای فکر کردن، احساس کردن و رفتار کردن است که از انتظارات فرهنگی منحرف شده و باعث پریشانی یا بروز مشکلات گوناگون می‌شود و ریشه‌ی آن به نوجوانی یا اوایل بزرگسالی برمی‌گردد.

اگر بخواهیم یک تعریف علمی و دقیق داشته باشیم باید بگوییم: «اختلالات شخصیت، الگوهای بلند مدت رفتار و تجربیات درونی هستند که به طور قابل‌توجهی از آنچه انتظار می‌رود متفاوت است.» در صورت عدم درمان، اختلالات شخصیت ممکن است مدت بسیار زیادی فرد را با خود درگیر کنند.

اختلال شخصیت، حداقل دو مورد از عملکردهای زیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و فرد را در مورد آن با مشکل مواجه می‌کند:

• روش تفکر درباره خود و دیگران
• روش واکنش احساسی
• روش ارتباط با افراد دیگر
• روش کنترل رفتار فرد

انواع اختلالات شخصیتی

بر اساس آخرین ویراست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، اختلالات شخصیت در DSM-5 در ۱۰ طبقه‌ی مجزا و سه گروه دسته‌بندی شده‌اند:

اختلالات شخصیت گروه الف

• اختلال شخصیت پارانوئید
• اختلال شخصیت اسکیزوئید
• اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

ویژگی مشترک این گروه از اختلالات شخصیت رفتار عجیب و غریب و نامتعارف است.

اختلالات شخصیت گروه ب

• اختلال شخصیت ضداجتماعی
• اختلال شخصیت مرزی
• اختلال شخصیت نمایشی
• اختلال شخصیت خودشیفته (نارسیستیک)

ویژگی مشترک اختلالات شخصیت گروه ب را می‌توان نگرش‌ها و رفتارهای بیش از حد نمایشی، هیجانی، آشفته یا غیرقابل‌پیش‌بینی دانست.

اختلالات شخصیت گروه ج

• اختلال شخصیت دوری‌جو
• اختلال شخصیت وابسته
• اختلال شخصیت وسواسی- جبری

در گروه ج نیز ویژگی مشترک رفتارهای مضطرب و بیمناک مبتلایان است.

در ادامه‌ی این پست، شما را به شکل مختصر با این اختلالات آشنا می‌کنیم.

اختلال شخصیت پارانوئید

نخستین طبقه از اختلالات شخصیت با نام اختلال شخصیت پارانوئید (PPD) شناخته می‌شود. برای اختلال شخصیت پارانوئید در DSM5 نشانه‌هایی شرح داده شده است. به‌عنوان نمونه افراد مبتلا به این اختلال بیش از حد به دیگران مظنون بوده و همیشه مراقب خطر یا آسیب بالقوه هستند. مبتلایان دائماً از بدگمانی و سوءظن به دیگران رنج می‌برند، حتی زمانی که دلیلی برای مشکوک بودن وجود ندارد.

برای مثال یک مرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است بدون هیچ دلیل موجهی همسر خود را متهم به بی‌وفایی کند و مبلغ بالای قبض تلفن در اثر مکالمه‌ی خارج شهری را دلیلی برای رابطه‌ی خارج از زناشویی همسرش بداند. به همین دلیل است که رابطه‌ی اختلال شخصیت پارانوئید و طلاق پررنگ به‌نظر می‌رسد.

این اختلال معمولاً در ابتدای بزرگ‌سالی آغاز می‌شود و به نظر می‌رسد که در مردان رایج‌تر از زنان است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید نمی‌توانند مسئولیت اشتباهات خود را به‌عهده بگیرند و اگر دیگران از آن‌ها انتقاد کنند متخاصم می‌شوند.

اختلال شخصیت اسکیزوئید

ویژگی بارز اختلال شخصیت اسکیزوئید، بی‌تفاوتی نسبت به روابط اجتماعی و جنسی و نیز ابراز احساسات بسیار محدود است. فرد مبتلا به این اختلال به طور معمول ترجیح می‌دهد تنها باشد و به نظر می‌رسد که به تعریف و تمجید دیگران اهمیت نمی‌دهد.

در بین افراد مبتلا، کسانی که قادر به کار کردن هستند بیشتر به سمت مشاغلی کشیده می‌شوند که در آن‌ها تمام ساعات کاری خود را به تنهایی سپری کنند. آن‌ها به ندرت ازدواج می‌کنند و ترجیح می‌دهند در جایی ساکن شوند که بتوانند از تنهایی خود دفاع کنند و از هرگونه رفت‌وآمد با همسایگان دوری جویند.

به نظر نمی‌رسد افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید خطری برای دیگران داشته باشند یا مایه‌ی ناراحتی آن‌ها شوند. با این حال، انزوای خودخواسته و محدودیت هیجانی آن‌ها، عملکرد اجتماعی‌شان را دچار مشکل می‌کند.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

اختلال شخصیت اسکیزوتایپی را باید با سردرگمی‌ها، تفکر تحریف‌شده و رفتار عجیب و غریب شناخت. افراد مبتلا ممکن است دارای عقاید عجیب، رفتار غیرعادی یا اضطراب اجتماعی بیش از حد باشند.

این‌گونه افراد فاقد خودفرمانی یا انگیزش هستند و معیارهای روشنی ندارند که بتوانند با آن رفتار خود را ارزیابی کنند. به‌علاوه، افراد مبتلا حتی در شناختن انگیزه‌ها و رفتارهای دیگران نیز مشکل دارند. عاطفه‌ی محدود و گرایش به کناره‌گیری را نیز باید به مشکلات مبتلایان افزود.

برخی روان‌شناسان معتقدند نشانه‌های اختلال شخصیت اسکیزوتایپی را باید بیانگر نوع نهفته‌ی اسکیزوفرنی دانست. یعنی اگر افراد مبتلا به نشانه‌های اسکیزوتایپی، در معرض شرایط دشوار زندگی قرار بگیرند ممکن است گرفتار روان‌پریشی شوند.

اختلال شخصیت ضداجتماعی

اختلال شخصیت ضداجتماعی الگویی از بی‌توجهی و نقض حقوق دیگران است. براساس DSM-5 برای تشخیص این اختلال، فرد باید سه مورد از هفت رفتار احتمالی زیر را نشان دهد:

ناتوانی در پیروی کردن از هنجارهای اجتماعی، فریبکاری، تکانشگری، پرخاشگری، بی‌توجهی نسبت به امنیت خود یا دیگران، بی‌مسئولیتی و عدم پشیمانی.

اختلال شخصیت مرزی

اصطلاح «مرزی» در اینجا بدین معناست که این اختلال در «مرز» بین روان‌رنجوری و روان‌پریشی قرار دارد. فرد مبتلا به اختلالات شخصیتی مرزی حداقل پنج مورد از نُه رفتار زیر را نشان می‌دهد:

تلاش شتاب‌زده برای جلوگیری از رها شدن، روابط بی‌ثبات و شدید، اختلال هویت، تکانشگری در زمینه‌هایی نظیر آمیزش جنسی یا رانندگی بی‌باک، رفتارهای خودکشی مکرر، بی‌ثباتی عاطفی، احساس پوچی مزمن، مشکل کنترل خشم و نیز احساس گاه و بیگاه پارانویا یا نشانه‌های تجزیه‌ای.

افراد دارای اختلال شخصیت مرزی برای این‌که احساس کامل بودن داشته باشند به دیگران اتکا می‌کنند. ترس شدید از ترک شدن و بی‌ثباتی دارند و ممکن است در تحمل تنهایی نیز دچار مشکل باشند. همچنین درباره‌ی هدف‌های زندگی خود سردرگم هستند. البته این افراد با گذشت زمان و افزایش سن، حداقل از نظر شدت نشانه‌ها، بهبود می‌یابند.

از آن‌جا که این اختلال یکی از اختلالات روان‌شناختی جدی است، بررسی آن باید در مشاوره‌های پیش از ازدواج جدی گرفته شود. همراهی با فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی و ازدواج با او چالش‌های بسیار زیادی دارد و ممکن است طرف مقابل را با مشکلات زیادی روبه‌رو کند.

اختلال شخصیت نمایشی

افراد مبتلا به این اختلال، احساسات شدید و ناپایدار دارند و از قرارگرفتن در کانون توجه بسیار لذت می‌برند. به‌همین دلیل تلاش می‌کنند در هرجایی طوری رفتار کنند که اطمینان یابند این اتفاق روی می‌دهد. همچنین عزت‌نفس آن‌ها به تایید دیگران بستگی دارد و از احساس ارزشمندی واقعی نشأت نمی‌گیرد.

در اختلال شخصیت نمایشی، فرد مبتلا بیش از اندازه نگران ظاهر جسمانی خود است و توقع دریافت تحسین و تأیید دیگران را دارد. او ارضای فوری امیال خود را می‌طلبد و حتی نسبت به جزئی‌ترین تحریک، واکنش مفرط (مثلاً به صورت گریه یا غش کردن) نشان می‌دهد.

مبتلایان اغلب فاقد توانایی تحلیل هستند و به‌راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند. اختلال شخصیت نمایشی در زنان رایج‌تر از مردان بوده و معمولاً در اوایل بزرگ‌سالی مشهود است.

یکی از ویژگی‌های اختلال شخصیت نمایشی، توجه بیش از حد به ظاهر خود است.

اختلال شخصیت خودشیفته

برای اختلال شخصیت خودشیفته ۹ ویژگی زیر ذکر شده است:

• خود را بسیار با اهمیت می‌دانند. به موفقیت‌ها و استعدادهای اغراق‌آمیز خود باور دارند و انتظار دارند بدون موفقیت‌های مناسب به عنوان فرد برتر شناخته شوند.
• دل‌مشغول خیال‌پردازی در مورد موفقیت، قدرت، ذکاوت و زیبایی خود هستند.
• اعتقاد دارند که افرادی استثنایی و بی‌نظیر هستند و فقط افراد استثنایی یا عالی‌مقام باید با آن‌ها معاشرت کنند.
• به تحسین بیش از حد نیاز دارند.
• احساس سزاواری دارند. برای مثال انتظارات نامعقولی در مورد برخورد بسیار مطلوب دیگران با آن‌ها یا اطاعت خودکار از توقعات‌شان را می‌پرورانند.
• از لحاظ میان‌فردی بهره‌کش هستند و برای رسیدن به هدف‌های خود از دیگران سوءاستفاده می‌کنند.
• فاقد همدلی هستند و تمایلی به تأیید یا درک نیازهای دیگران ندارند.
• اغلب به دیگران حسادت می‌کنند یا معتقدند که دیگران به آن‌ها حسد می‌ورزند.
• رفتارها یا نگرش‌های بسیار پرنخوت و متکبرانه نشان می‌دهند.

اختلال شخصیت دوری‌جو

افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری‌جو یا دوری‌گزین الگویی از پرهیز اجتماعی، احساس بی‌لیاقتی، حساسیت شدید به ارزیابی منفی و اجتناب از تعامل اجتماعی را نشان می‌دهند و در عین‌حال، میل شدیدی به نزدیکی به دیگران دارند.

افراد دارای این اختلال شخصیت تمایل دارند خودشان را فردی پریشان، تنها، مضطرب و مجزا از دیگران توصیف کنند و معتقدند آن‌ها ویژگی‌های مطلوبی ندارند که باعث شود دیگران بخواهند با ایشان معاشرت کنند.

در اختلال شخصیت دوری‌جو که به آن اختلال شخصیت اجتنابی نیز گفته می‌شود، احساس خجالت و بی‌کفایتی به‌قدری زیاد است که افراد ترجیح می‌دهند پیرامون دیگران نباشند و تقریباً به طور کامل از رویارویی‌های اجتماعی فاصله می‌گیرند. این حالات عاطفی منفی ممکن است باعث ایجاد اضطراب مزمن و شدید شوند.

برخی از روان‌شناسان اعتقاد دارند این اختلال شخصیت را باید به صورت یک طیف دید که از کمرویی عادی و بهنجار تا اختلال اضطراب اجتماعی امتداد دارد.

اختلال شخصیت وابسته

اختلال شخصیت وابسته، یک اختلال شخصیت عصبی است که با ناتوانی در تنها بودن مشخص می‌شود. افراد مبتلا به DPD (اختلال شخصیتی وابسته)، زمانی که اطراف دیگران نیستند بیشتر دچار اضطراب می‌شوند و اغلب برای راحتی، اطمینان، توصیه یا حمایت به افراد دیگر تکیه می‌کنند.

این افراد نمی‌توانند خودشان فعالیت تازه‌ای را آغاز کنند زیرا احساس می‌کنند اگر دیگران به آن‌ها نگویند باید چه‌کار کنند، ممکن است مرتکب اشتباه شوند. همچنین مشکل در ابراز مخالفت با دیگران، گاه می‌تواند آن‌ها را وادار کند تا دست به هرکاری بزنند.

اختلال شخصیت وسواسی- جبری

آخرین طبقه از اختلالات شخصیتی، اختلال شخصیت وسواسی- جبری است. افراد مبتلا، احساس ارزشمندی خود را بر اساس میزان موفقیت‌هایشان تعیین می‌کنند. اما این افراد –برعکس آن‌چه در اختلال شخصیت خودشیفته دیدیم- به‌دنبال تأیید دیگران برای دستاوردهای خود نیستند، بلکه در عوض با حذف روابط اجتماعی خود را درگیر کار می‌کنند.

در عین‌حال، این افراد گرفتار کمال‌گرایی مفرط در مورد کارشان هستند که این می‌تواند باعث دشواری کامل کردن تکالیف برای آن‌ها شود، زیرا همیشه در کاری که انجام داده‌اند نقصی پیدا می‌شود.

از دیگر ویژگی‌های مبتلایان به این اختلال توجه زیاد به جزئیات، مقررات، نظم و سازمان‌دهی کردن است و گاه به‌قدری در این کار افراط می‌کنند که نکته‌ی اصلی فعالیت از دست می‌رود.

علت اصلی ابتلا به اختلالات شخصیتی هنوز روشن و مشخص نیست.

علل ابتلا به اختلالات شخصیتی

علت قطعی ابتلا به اختلال شخصیتی هنوز برای دانشمندان روشن و مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد در شکل‌گیری این بیماری‌ها سه زمینه‌ی عمده به هم وابسته‌اند:

الف) زیستی: یکی از عوامل اصلی ابتلا به این اختلالات ممکن است ژنتیک باشد.

ب) روانی: پندارهای شخصی فرد و ویژگی‌های روانی او نیز ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری‌ها را بیشتر یا کمتر کنند.

ج) اجتماعی: سبک زندگی، انتظارات اجتماع و خانواده، تربیت والدین و… نیز در احتمال ابتلا به این اختلالات به اندازه‌ی ژنتیک مهم و مؤثرند.

درمان اختلالات شخصیتی چگونه است؟

با توجه به پیچیدگی اختلالات شخصیت، درمان آن‌ها یک کار حرفه‌ای محسوب می‌شود و در حیطه‌ی متخصص روان‌شناسی بالینی و روانپزشکان است.

بسته به شدت و نوع اختلال و نیز علت آن، درمانگر ممکن است از دارو یا تکنیک‌های درمانی غیر دارویی، نظیر شناخت درمانی و رفتاردرمانی، برای کمک به مراجعین استفاده کند.

اگر در نزدیکی خود یک بیمار مبتلا به اختلالات شخصیتی دارید، فراموش نکنید مهم‌ترین راهی که از طریق آن می‌توانید به او کمک کنید این است که شرایطش را درک کرده و با او همدلی کنید. تحقیر، توهین و تنبیه این بیماران به هیچ‌وجه مشکلی را حل نخواهد کرد و حتی ممکن است منجر به بدتر شدن شرایط شود.

در صورتی که در مورد درمان اختلالات شخصیت سؤالات یا نگرانی‌هایی دارید، می‌توانید با یک دکتر روانشناس آنلاین مشورت کنید.

در این پست تلاش کردیم شما را با اختلال شخصیتی، علل و درمان آن آشنا کنیم و مهم‌ترین نکات را در مورد انواع این اختلالات در اختیارتان بگذاریم.

به‌عنوان جمع‌بندی خوب است بدانیم بدترین نوع اختلال چیست؟ به اعتقاد روان‌شناسان بدترین نوع اختلال شخصیت اختلالات شخصیت ضداجتماعی، اسکیزوتایپی و مرزی است که در آن احتمال آسیب‌زدن به خود و دیگران بالاتر است.

گفتگوی آنلاین با روانشناس برای درمان اختلال شخصیت

در پایان جا دارد این نکته‌ی مهم که سؤال رایجی است، را نیز ذکر کنیم: تنوع‌طلبی هرچند نوعی اختلال است اما جایی در میان اختلالات شخصیت ندارد. این یعنی ما چیزی تحت عنوان اختلال شخصیت تنوع طلب نداریم. روان‌شناسان این اختلال را جزء اختلالات جنسی طبقه‌بندی کرده‌اند.