اختلال خود بیمار انگاری چیست؟

خود بیمار انگاری؛ بیماری رایج عصر کرونا

خود بیمار انگاری، اختلال اضطراب بیماری یا هیپوکندریازیس (hypochondriasis)، یک اختلال روانی است که معمولا ۵ درصد از بیماران درگیر آن هستند. در اثر این اختلال فرد در نبود علائم یا وجود علائم بالینی جزئی، بیش از حد نگران سلامتی، ابتلا به یک بیماری شدید یا افزایش شدت بیماری قبلی خود است.

در واقع در اثر اضطراب شدید، هرگونه احساسات طبیعی بدن مانند درد خفیف، سرگیجه، سردرد، انقباض عضلانی یا خستگی را به حساب وجود یک بیماری خاص و جدی می‌گذارد. معمولا بعد از معاینه کامل پزشک عمومی و عدم تشخیص هرگونه بیماری فیزیکی، باز هم فرد معتقد به وجود یک بیماری است. به‌همین‌دلیل، خود بیمار انگاری نیاز به درمان روانشناختی تحت نظر روانپزشک و روانشناس دارد. در غیر این صورت، منجر به پریشانی شدیدی می‌شود و می‌تواند زندگی فرد را مختل کند.

دلایل مختلفی برای ابتلا به این اختلال روانشناختی وجود دارد و گاهی به سایر شرایط سلامتی شایع مرتبط است. این وضعیت طولانی‌مدت می‌تواند از نظر شدت، نوسان داشته باشد. شدت آن معمولا به سن، میزان نگرانی فرد و سطح استرس و اضطراب وی بستگی دارد. خوشبختانه مشاوره روانشناختی (روان‌درمانی) و گاهی اوقات دارودرمانی می‌تواند به کاهش نگرانی بیمار کمک زیادی کند. با توجه به شیوع ویروس کرونا، پیشنهاد می‌کنیم به‌جای مراجعه حضوری از دکتر روانشناس آنلاین بهره‌مند شوید.

علائم خود بیمار انگاری چیست؟

واقعا کیا خود بیمار انگاری دارن؟ علامت اصلی خود بیمار انگاری هیپوکندریا، نگرانی بیش‌ازحد در مورد سلامتی است (به‌خصوص پس از مشاهده علائم طبیعی مانند نفخ شکم یا علائم جزئی مانند بثورات جلدی!). بنابراین، اگر دارای علائم و نشانه‌های زیر هستید، بهتر است با یک روانشناس مشورت کنید:

• به‌راحتی در مورد وضعیت سلامتی خود نگران می‌شوید.
• اطمینانی به تشخیص پزشک یا نتایج منفی آزمایش ندارید.
• به‌دلیل اینکه در خانواده شما سابقه ابتلا به یک بیماری خاص وجود دارد، نگرانی بیش‌ازحد در مورد خطر ابتلا به آن دارید.
• ناراحتی زیادی در مورد بیماری‌های احتمالی باعث دشوار شدن انجام کارهای روزانه برای شما شده است.
• به طور مکرر بدن خود را برای یافتن علائم بیماری بررسی می‌کنید.
• برای اطمینان خاطر، تمایل دارید که مرتب توسط پزشک ویزیت شوید.
• به‌دلیل ترس مزمن از تشخیص یک بیماری جدی، از مراقبت‌های پزشکی اجتناب می‌کنید.
• به‌دلیل ترس از ابتلا به یک بیماری خاص، از افراد، مکان‌ها یا انجام فعالیت‌ها اجتناب می‌کنید.
• مدام در مورد سلامتی و بیماری‌های احتمالی خود صحبت می‌کنید.
• در اینترنت برای بررسی علل علائم بیماری‌های مختلف، مدام جستجو می‌کنید.

علت خود بیمار انگاری چیست و چه کسانی بیشتر دچار این اختلال می‌شوند؟

اگرچه علل دقیق این اختلال مشخص نیست، اما عوامل زیر احتمالاً در بروز آن دخیل هستند:

• باور. درک نادرست از نحوه عملکرد بدن می‌تواند باعث باورهای غلط در مورد هرگونه علائم بالینی شود.
• سابقه خانوادگی. افرادی‌که بستگان نزدیک آن‌ها به خود بیمار انگاری مبتلا هستند، بیشتر احتمال دارد که خودشان نیز به آن مبتلا شوند.
• سابقه شخصی. افرادی‌که در گذشته تجربیات بدی از وضعیت سلامتی خود داشته‌اند، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به ترس از بیمار شدن مجدد شوند.
• ابتلا به سایر اختلالات روانپزشکی یا اختلالات جسمی. طبق آمار، درصد بالایی از بیماران مبتلا به خود بیمار انگاری دارای افسردگی اساسی، اختلال هراس، اختلال وسواس فکری-اجباری یا اختلال اضطراب فراگیر هستند.

خود بیمار انگاری معمولا در اوایل بزرگسالی شروع می‌شود. ممکن است در دوران نقاهت پس از ابتلا به یک بیماری جدی، یا پس از بیماری یا مرگ یکی از عزیزان یا دوستان نزدیک شما ظاهر شود. به عنوان مثال، اگر بیماری قلبی دارید، ممکن است هر بار که چیزی مرتبط با علائم بیماری تجربه می‌کنید، بدترین حالت ممکن را در ذهن خود متصور شوید.

عوامل دیگر عبارتند از افزایش استرس یا قرار گرفتن زیاد در معرض اطلاعات یک بیماری در رسانه‌ها است. گاهی اوقات با نزدیک شدن به سنی که یکی از والدین شما در آن فوت کرده‌اند، به شدت نگران وضعیت سلامتی خود می‌شوید، به‌خصوص اگر مرگ والدین زودرس باشد.

روانشناسان خاطرنشان می‌کنند که افراد مبتلا به خود بیمار انگاری اغلب خودانتقادگر، کمال‌گرا یا هر دو هستند. آن‌ها ممکن است «سلامت» را به معنای فقدان کامل درد یا ناراحتی درک کرده باشند، درحالی‌که برخی از دردها و علائم برای اکثر افراد طبیعی هستند. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به هیپوکندریازیس ممکن است آستانه تحمل کمی برای درد داشته باشند و حتی زودتر از سایر افراد متوجه احساسات درونی شوند.

با انواع اختلال خود بیمار انگاری بیشتر آشنا شوید

افراد مبتلا به خود بیمار انگاری یا اختلال اضطراب بیماری به طور کلی در یکی از دسته‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرند:

• جستجو مستمر برای مراقبت‏های بهداشتی. مدام در کلینیک‌ها یا بیمارستان‌ها به‌دنبال مشاوره با چندین متخصص یا درخواست آزمایشات پزشکی هستند.
• اجتناب از پزشکان و مراقبت‌های پزشکی. بعضی از افراد، ازآنجایی‌که به پزشکان اعتماد ندارند یا فکر می‌کنند که پزشکان به‌خوبی به علائم آن‌ها توجه نمی‌کنند، مدام دچار ترس و اضطراب هستند و اصلا به سراغ خدمات پزشکی نمی‌روند.

از انواع اختلال خود بیمار انگاری می‌توان به خود بیمار انگاری سرطان، خود بیمار انگاری قلبی و خود بیمار انگاری کرونا به‌خصوص در شرایط فعلی همه‌گیری ویروس کرونا اشاره کرد.

عوارض احتمالی خود بیمار انگاری

ترس و نگرانی مداوم در مورد وضعیت سلامتی، می‌تواند باعث استرس شود که بر سلامت جسمی و روانی شما تأثیر می‌گذارد. به‌همین‌دلیل، اختلال اضطراب بیماری ممکن است با عوارض زیر همراه باشد:

• بروز مشکلات در روابط اجتماعی یا خانوادگی به‌دلیل نگرانی و اضطراب بیش‌ازحد
• بروز مشکلات در عملکرد کاری یا غیبت بیش‌از‌حد از محل کار
• بروز مشکلات در زندگی روزمره، که گاهی حتی منجر به ناتوانی می‌شود
• مشکلات مالی ناشی از پرداخت هزینه برای ویزیت‌های درمانی زیاد و صورت حساب‌های پزشکی
• بروز یک اختلال روانی دیگر مانند سایر اختلالات اضطرابی، افسردگی یا اختلال شخصیت

آیا امکان پیشگیری از خود بیمار انگاری وجود دارد؟

متأسفانه، هیچ راهکار شناخته شده‌ای برای پیشگیری در برابر اختلال اضطراب بیماری وجود ندارد. بااین‌حال، ارائه حمایت و تغییر درک فرد از نحوه عملکرد بدن، ممکن است به کاهش شدت علائم کمک کند. پیشنهاد می‌کنیم به نکات زیر نیز توجه کنید:

• اگر مشکل اضطراب دارید، در اسرع وقت به دنبال دریافت یک مشاوره حرفه‌ای باشید تا از بدتر شدن علائم و کاهش کیفیت زندگی شما جلوگیری شود. مسئله وسواس فکری خود بیمار انگاری را دست کم نگیرید!
• یاد بگیرید و تشخیص دهید که چه زمانی استرس دارید و این مسئله چگونه بر بدن شما تأثیر می‌گذارد. به طور منظم تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش را تمرین کنید.
• برای کمک به جلوگیری از عود یا بدتر شدن علائم خود بیمار انگاری، برنامه درمانی خود را دنبال کنید.

نحوه صحیح تشخیص اختلال خود بیمار انگاری

ازآنجایی‌که بیشتر بیماران تمایل دارند به‌جای مراجعه به متخصص سلامت روان، در مورد شرایط سلامتی که از آن‌ها می‌ترسند به پزشک خانواده خود مراجعه کنند، ممکن است سریعا تشخیص اختلال خود بیمار انگاری داده نشود. در مبحثی با عنوان دکتر هلاکویی خود بیمار انگاری، به نکات جالبی در این زمینه اشاره شده است.

برای تشخیص قطعی معمولا یک معاینه فیزیکی و انجام هر آزمایشی که پزشک شما توصیه می‌کند را خواهید داشت. پس از این مرحله، احتمالا به متخصص سلامت روان یعنی روانشناس یا روانپزشک ارجاع داده خواهید شد. وی ابتدا یک ارزیابی روانشناختی (تست خود بیمار انگاری) انجام می‌دهد تا در مورد علائم، موقعیت‌های استرس‌زا، سابقه خانوادگی، ترس‌ها یا نگرانی‌ها و محرک‌های اضطراب خود که بر زندگی شما تأثیر منفی می‌گذارند صحبت کنید. از شما در مورد مصرف الکل یل مواد مخدر دیگر سوال می‌شود. اگر به مدت شش ماه یا بیشتر درگیر این شرایط هستید، احتمالا نسبت به بیماری‌های جسمی و روانی زمینه‌ای شما کنکاو می‌شوند.

درمان قطعی خود بیمار انگاری

هدف اصلی در درمان این اختلال، کمک به مدیریت اضطراب بیماری و بهبود توانایی بیمار در زندگی روزمره است. اصولا روا‌‌درمانی می‌تواند به کاهش علائم و افکار خود بیمار انگاری کمک زیادی کند. گاهی اوقات ممکن است در این حین، دارودرمانی نیز اضافه شود.

درمان شناختی رفتاری خود بیمار انگاری

ازآنجایی‌که حالات جسمی شما با پریشانی عاطفی و اضطراب مرتبط است، روان‌درمانی به ویژه درمان رفتاری شناختی (CBT) می‌تواند یک روش درمانی موثر باشد. زیرا به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های مدیریت اختلال اضطراب را بیاموزید و راه‌های مختلفی، به جز انجام آزمایش‌های پزشکی زیاد یا اجتناب از مراقبت‌های پزشکی،  را برای مدیریت نگرانی‌های سلامتی خود بیابید. علاوه‌براین، به شما کمک می‌کند تا:

• ترس و باورهای خود را در مورد ابتلا به یک بیماری جدی پزشکی شناسایی کنید.
• روش‌های جایگزین را بیاموزید تا بتوانید احساسات طبیعی بدن خود را با تلاش برای تغییر افکار غیر مفید در نظر بگیرید.
• از این مسئله که در اصل نگرانی‌ها و اضطراب شما عامل اصلی هستند، آگاه شوید.
• نحوه پاسخ دادن به احساسات و علائم بدن خود را تغییر دهید.
• مهارت‌های مقابله و تحمل اضطراب و استرس را بیاموزید.
• رفتارهای بررسی مکرر بدن خود با ظهور علائم بیماری را کاهش دهید.
• عملکرد روزانه خود در خانه، محل کار، روابط و موقعیت‌های اجتماعی را بهبود بخشید.
• به درمان سایر اختلالات سلامت روانی مانند افسردگی رسیدگی کنید.

مطمئنا روش‌های روان‌درمانی دیگر مانند مدیریت استرس رفتاری و مواجهه‌درمانی نیز ممکن است مفید باشند. در این زمینه با روانشناس یا روانپزشک خود مشورت کنید.

درمان دارویی خود بیمار انگاری

مصرف داروهای ضد افسردگی، مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) ممکن است به درمان اختلال اضطراب بیماری کمک کند. معمولا داروهایی که برای درمان اختلالات خلقی یا اضطراب استفاده می‌شوند نیز به‌عنوان داروی خود بیمار انگاری موثر هستند. با روانپزشک خود در مورد گزینه‌های دارویی (انواع قرص خود بیمار انگاری)، عوارض جانبی و خطرات احتمالی آن‌ها صحبت کنید.

اخیرا تحقیقات منتشر شده در مجله معتبر جاما (JAMA) نشان داده است که درمان شناختی رفتاری (CBT) و استفاده از داورهای مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، مانند فلوکستین و پاروکستین، می‌تواند در درمان خود بیمار انگاری مفید باشد. در واقع روان‌درمانی می‌تواند به بیمار کمک کند تا با ترس خود به‌صورت منطقی برخورد کند و SSRI‌ها می‌توانند سطح اضطراب را به تا حد زیادی کاهش دهند.

درمان خانگی اختلال خود بیمار انگاری

متخصصان مرکز پزشکی دانشگاه مریلند (UMM) معتقد هستند که پرهیز از محرک‌هایی مانند قهوه، الکل و تنباکو و داشتن تمرین مراقبه ذهن آگاهی و تغذیه سالم کمک زیادی به کنترل اختلال خود بیمار انگاری می‌کند. بنابراین علاوه بر درمان حرفه‌ای اختلال اضطراب بیماری، توجه به نکات خودمراقبتی زیر نیز می‌تواند موثر باشد:

• با ارائه‌دهنده مراقبت‌های اولیه یا متخصص سلامت روان خود همکاری کنید تا یک برنامه منظم برای صحبت در مورد نگرانی‌ها و ایجاد یک رابطه قابل اعتماد شکل گیرد. در مورد محدودیت‌های معقول در آزمون‌ها، ارزیابی‌ها و ارجاعات با متخصص بحث کنید. از مشاوره گرفتن از چندین پزشک یا مراجعه به اتاق اورژانس که ممکن است شما را تحت آزمایش‌های تکراری قرار دهد، خودداری کنید.
• تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش روان را تمرین کنید. یادگیری روش‌های مدیریت استرس و آرام‌سازی، مانند آرام‌سازی پیشرونده عضلانی، ممکن است به کاهش اضطراب کمک کند.
• فعالیت بدنی داشته باشید. یک برنامه ورزشی ممکن است تأثیر آرام‌بخشی بر خلق‌وخوی شما داشته باشد، اضطراب شما را کاهش دهد و به بهبود عملکرد فیزیکی شما کمک کند.
• در فعالیت‌ها شرکت کنید. داشتن شغل و همچنین فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی می‌تواند از شما حمایت کند.
• از مصرف الکل و داروهای تفریحی خودداری کنید. استفاده از این مواد می‌تواند تسلط شما را بر خودتان دشوارتر کند. در صورت نیاز به کمک برای ترک سیگار با ارائه‌دهنده مراقبت‌های اولیه خود صحبت کنید.
• از جستجو بی‌دلیل در اینترنت به منظور بررسی بیماری‌های احتمالی خودداری کنید. مطمئنا مواجهه با حجم وسیعی از اطلاعات پزشکی که ممکن است با وضعیت شما مرتبط باشند، می‌تواند باعث سردرگمی و اضطراب شود. پس اگر علائمی دارید که شما را نگران می‌کند، ابتدا آن را با پزشک مطرح و از خوددرمانی پرهیز کنید.

درمان خود بیمار انگاری در طب سنتی

گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس، خارمریم، بهارنارنج، گل گاوزبان و گل محمدی برای کاهش اضطراب عالی هستند. بااین‌حال، متخصص طب سنتی هشدار می‌دهد که بیماران باید قبل از استفاده از این گیاهان باید مشورت کنند، زیرا برخی از داروهای گیاهی ممکن است با داروهای شیمیایی واکنش نشان دهند یا عوارض جانبی دیگری داشته باشند.

در مورد اثرات عالی طب سوزنی و ماساژ بدن با روغن‌های اساسی به منظور تسکین اضطراب بیش‌ازحد، حتما با متخصص طب سنتی صحبت کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در این مطلب، با تعریف عملیاتی خود بیمار انگاری و علائم بارز آن آشنا شدید. مهم است که این علائم توسط پزشک ارزیابی شوند. اگر پزشک معتقد است که شما ممکن است خود بیمار انگاری یا اختلال اضطراب بیماری داشته باشید، ممکن است شما را به یک متخصص سلامت روان یعنی روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد.

گفتگوی آنلاین با متخصص روانپزشک

اگر شرایط مراجعه حضوری را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از روانپزشک آنلاین پذیرش ۲۴ مشاوره آنلاین تلفنی و متنی بگیرید. مشکلات خود را مطرح کرده و از مشاوره‌های بهترین روانپزشک یا دکتر آنلاین اختلال خود بیمار انگاری برای درمان قطعی استفاده کنید. در این سامانه، امکان پرسش و پاسخ در مورد خود بیمار انگاری نیز وجود دارد.