چرا بی خوابی در کودکان اتفاق می‌افتد؟

علت سخت خوابیدن کودک یک ساله

بی خوابی به یک ناتوانی در به خواب رفتن یا در خواب ماندن طول شب اطلاق می‌شود. بنابراین بی خوابی یک اختلال خواب محسوب شده که می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در به خواب رفتن، خواب ماندن و بیدار شدن صبحگاهی خیلی زود ‌شود. خواب برای رشد کودک امری بسیار مهم است و بی خوابی در کودکان می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی یا مشکلات رفتاری گردد.

دقت داشته باشید که مشکل بی خوابی می‌تواند کوتاه مدت باشد و یا چند روز تا چند هفته طول بکشد. در برخی موارد هم امکان درمان اضطراب ناشی از یک رویداد استرس‌زا یا بیماری مرتبط با دارو وجود دارد. با این حال، گاهی اوقات این شرایط می‌تواند در اثر یک بیماری طولانی مدت یا مزمن به وجود آمده باشد که زندگی کودک را در تمام طول عمر خود تحت الشعاع قرار دهد.

بی خوابی می‌تواند به صورت مزمن، دوره‌ای یا گذرا رخ دهد. به طوری که در حالت مزمن این شرایط مداوم بوده و سه بار در هفته به مدت یک ماه یا بیشتر رخ می‌دهد. در وضعیت دوره‌ای، مشکلاتی تعادل چرخه‌های بیداری و خواب را مختل می‌کند که می‌تواند در طول زندگی به صورت گه‌گاه ایجاد شوند. بی خوابی گذرا معمولاً کمتر از سه هفته به طول می‌انجامد.

اگرچه بی خوابی در میان بزرگسالان شایع‌تر است، اما کودکان نیز ممکن است به بی خوابی مزمن مبتلا شوند، از جمله ۱۰ درصد از نوجوانان سنین ۱۰ تا ۱۹ سال چنین حالتی را تجربه کرده‌اند.

گفتگو با روانشناس برای درمان بی خوابی کودک

انواع مختلف بی خوابی کودکان

دو نوع اصلی بی خوابی وجود دارد:

• بی خوابی اولیه

این نوع از بی خوابی به شرایط دیگری مربوط نمی‌شود. گاهی اوقات به این بی خوابی روانی فیزیولوژیکی نیز گفته می‌شود. اغلب شامل عادات بد خواب، رفتن به رختخواب و بیدار شدن در زمان‌های مختلف و افکار منفی یا اضطراب در مورد به خواب رفتن است.

• بی خوابی ثانویه

این نوع از بی خوابی نشانه یک مشکل بزرگتر بوده و ناشی از یک وضعیت پزشکی است یا به مسائل مربوط به سلامت رفتاری مربوط می‌شود.

الگوهای بی خوابی

در میان انواع بی خوابی، معمولاً سه الگوی بی خوابی یا علت بی خوابی کودکان در شب وجود دارد.

• شروع: که علت سخت خوابیدن کودک یک ساله است. این شرایط معمولاً طولانی‌تر از ۳۰ دقیقه تعریف می‌شود.
• میانه: کودکان در نیمه‌های شب از خواب بیدار می‌شوند یا نمی‌توانند برای مدت طولانی بخوابند.
• آخر: بچه‌ها صبح خیلی زود از خواب بیدار می‌شوند.

علائم بی خوابی در کودک

بی خوابی کودک می‌تواند در هر بازه زمانی از دوران نوزادی تا نوجوانی شروع شود. مشکل بی خوابی نوزاد در والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند می‌تواند به یک بحران و در برخی موارد حتی به یک مشکل جدی‌تر تبدیل گردد.

علائم بی خوابی کودکان می‌تواند شامل موارد زیر گردد:

• امتناع از خوابیدن و جنگ بر سر رفتن به محل خواب
• نق زدن‌های شبانه بعد از خاموش شدن چراغ‌ها مانند درخواست نوشیدنی، در آغوش گرفتن یا شنیدن داستان
• مشکل به خواب رفتن یک باره در رختخواب
• مقاومت در برابر خوابیدن یا نگرانی در مورد شب
• بیداری‌های مکرر یا طولانی شبانه با مشکل در بازگشت به خواب به صورت مستقل
• زودتر از زمان مورد نظر بیدار شدن
• مقاومت در برابر برنامه خواب مناسب
• مشکل چرت‌ زدن
• مشکل بیدار شدن در صبح یا بیدار شدن برای مدرسه

علاوه بر این والدین و مراقبین کودکان مبتلا به بی خوابی، اغلب از ناراحتی در طی روز این کودکان خبر می‌دهند. علائمی که این کودکان ممکن است با آن دست به گریبان باشند عبارت‌اند از:

• خستگی، کسالت، خواب آلودگی
• مشکلات توجه، تمرکز یا اختلالات حافظه
• مشکلات عملکرد اجتماعی، خانوادگی، شغلی یا تحصیلی
• اختلالات خلقی یا تحریک پذیری
• مشکلات رفتاری (بیش فعالی، پرخاشگری یا رفتار مخالف)
• کاهش انگیزه
• کنترل تکانه و تصمیم گیری ضعیف
• تحمل کم سرخوردگی

مراجعه به مشاور یا روانشناس کودک، علاوه بر پزشک اطفال، برای اکثر کودکان مبتلا به بی خوابی نیز می تواند مفید باشد. شما می‌توانید بدین منظور از خدمات پزشک اطفال آنلاین پذیرش ۲۴ استفاده نمایید.

علت بی خوابی شبانه کودکان

 اغلب اوقات بی خوابی تنها نشانه‌ای از عوامل دیگر است. دلیل کم خوابی کودکان می‌تواند یکی از عوامل زیر باشد:

• اختلالات خواب دیگر مانند سندرم پای بیقرار (RLS) یا آپنه انسدادی خواب (OSA)
• اضطراب یا استرس
• یک وضعیت پزشکی، سلامت روانی یا رشدی مانند اختلال دوقطبی، افسردگی، اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) یا اوتیسم
• شرایط پزشکی مانند آلرژی، آسم، اگزما، فیبرومیالژیا، GERD، دردهای رشد یا بیماری تیروئید
• عوامل محیطی مانند دماهای شدید، نور و صداهای بلند
• مصرف برخی داروها مانند استروئیدها یا داروهای ضد افسردگی، اختلال کمبود توجه (ADHD) و تشنج
• اختلالات رشد عصبی مانند سندرم آسپرگر یا اوتیسم و ناتوانی‌های ذهنی
• کافئین موجود در بسیاری از انواع نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا

درمان

اگر چه والدین اغلب به دنبال این هستند که تنها با یک نسخه بی خوابی فرزندشان را درمان کنند؛ اما بسیار مهم‌تر است که در ابتدا به دنبال درمان مشکلات پزشکی یا روان‌شناختی زمینه‌ای باشند که ممکن است نیاز به انجام اقدامات درمانی داشته باشند.

به عنوان مثال، اگر کودک شما مبتلا به آپنه انسدادی خواب باشد احتمالا، شب‌ها با صدای بلند خروپف کرده و مکرراً تنفس او در طی خواب متوقف می‌شود. در چنین مواردی کودک ممکن است نیاز به عمل جراحی برداشتن لوزه‌ها و آدنوئیدها داشته باشد.

همچنین اگر کودک شما به دلیل کنترل ضعیف آسم، از سرفه‌های مکرر شبانه رنج می‌برد، ممکن است به داروهای پیشگیرانه قوی‌تری برای کنترل آسم نیاز داشته باشد.

اگر کودک شما مبتلا به آپنه خواب، آسم یا افسردگی است، قرص خواب برای کودکان تنها راه حل پیش روی شما نخواهد بود، به خصوص که هیچ قرص خوابی برای استفاده کودکان تایید نشده است.

دارو برای بی خوابی در کودکان

داروهایی که گاهی در مواقع ضروری و مناسب می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند عبارت‌اند از:

• آنتی هیستامین‌ها: این دسته دارویی معمولاً باعث خواب آلودگی در طول روز می‌شوند و تنها برای مدت کوتاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• کلونیدین: به عنوان مثال اگر فرزند شما دارای اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD) یا مشکلات رفتاری باشد، ممکن است این گزینه دارویی تجویز شود.
• ملاتونین: این ماده در زمان تاریک در مغز تولید می‌شود و به فرآیند خواب کمک می‌کند. سطوح بالای این هورمون در طول شب تولید شده و در طول روز کاهش می‌یابد.
• ریسپردال (ریسپریدون): برای کودکان مبتلا به اوتیسم یا مشکلات رفتاری تجویز می‌گردد.
• داروهای ضد افسردگی آرام بخش: از جمله آمی تریپتیلین و میرتازاپین

در صورتی که علت بی خوابی کودکان ۱۰ ساله عامل دیگری باشد، نسخه‌های دارویی معمولاً پاسخگویی چندانی نخواهند داشت.

درمان‌های غیر دارویی بی خوابی در کودکان

درمان‌های غیر‌دارویی برای بی‌ خوابی اولیه، یا بی ‌خوابی دوران کودکی که ناشی از بیماری‌های دیگری نیست، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• اجتناب از مصرف کافئین
• ورزش منظم
• در صورتی که فرزندتان ظرف ۱۰ تا ۲۰ دقیقه به خواب نرفت، از رختخواب بلند شوید و کارهای سبکی مانند مطالعه انجام دهید.
• داشتن یک برنامه منظم از زمان رفتن به رختخواب کودک تا زمان بیدار شدن، از جمله آخر هفته‌ها و تعطیلات
• محدود کردن زمان صرف شده در رختخواب تنها به خوابیدن، به این معنی که از مطالعه، انجام تکالیف یا تماشای تلویزیون در رختخواب اجتناب شود.
• توقف انجام فعالیت‌های تحریک‌آمیز ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب، مانند بازی‌های ویدیویی، تماشای تلویزیون، پیام کوتاه دادن یا صحبت کردن با تلفن.
• آموزش تکنیک‌های آرامش اعصاب، از جمله تنفس دیافراگمی، آرام‌‌سازی پیش‌رونده عضلانی و تصویرسازی بصری که می‌تواند هنگام خواب از آنها استفاده کند.

درمان کودکان مبتلا به ADHD و بی خوابی می‌تواند گیج‌کننده باشد چرا که بسیاری از علائم بی خوابی با علائم بیش فعالی یکسان است و درمان اختلال کمبود توجه اغلب می‌تواند باعث بی خوابی شود. شاید بهتر باشد بدانید که افزایش دوز مصرفی داروها نیز می‌تواند مزید بر علت بی خوابی در فرزند شما باشند.

با این حال، برای برخی از کودکان مبتلا به ADHD، این علائم واقعا ناشی از اختلال کمبود توجه است که باعث می شود آنها دچار مشکل خواب شوند. با کمال تعجب، دوز کمی از یک محرک کوتاه اثر در هنگام بعد از ظهر یا عصر واقعا به خواب آنها کمک می‌کند.

متخصص اطفال و یا روانپزشک کودک شما می‌تواند به تشخیص اینکه چه عواملی ایجاد‌کننده مشکلات خواب کودک مبتلا به ADHD شما هستند، کمک نمایند. مهم است بدانید که نداشتن خواب خوب شبانه می‌تواند تشدید‌کننده تمامی علائم مربوط به بیش فعالی ADHD باشد.

به خاطر داشته باشید که در برخی از کودکانی که به نظر دارای علائم ADHD هستند، اما در واقع دارای اختلال خواب بوده یا به‌سادگی نمی‌توانند خواب کافی داشته باشند، علائم‌شان در هنگام برطرف شدن مشکلات خواب، از بین می‌رود.

مشکل رایج خواب در کودکان

برخی از رفتارهای خواب مانند راه رفتن در خواب، دندان قروچه (bruxism)  و شب ادراری در میان کودکان مسئله غیرعادی نیستند. همچنین میزان شیوع راه رفتن در خواب در پسران بیشتر از دختران است.

• راه رفتن در خواب ممکن است ناشی از نارسایی سیستم عصبی مرکزی یا خستگی بیش از حد باشد. این وضعیت معمولاً حدود یک یا دو ساعت پس از به خواب رفتن کودک اتفاق می‌افتد، البته گاهی اوقات نیز راه رفتن در خواب می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. از آنجایی که راه رفتن در خواب می‌تواند آسیب رسان باشد، والدین باید از کودک در برابر آسیب محافظت کنند.
• شب ادراری ممکن است حتی تا سال‌های ابتدایی رفتن به مدرسه هم برای دختران و هم برای پسران ادامه یابد. در حالی که شب ادراری گاهی به دلیل اضطراب یا سایر مسائل عاطفی رخ می‌دهد، در اکثر بچه‌ها هیچ مشکلی دیگری وجود ندارد. آنها در نهایت با رشد خود از مرحله شب ادراری هم عبور می‌کنند. این وضعیت در دختران معمولاً قبل از پسر بچه‌ها متوقف می‌شود. از سوی دیگر، اگرچه این شرایط غیر معمول است، اما شب ادراری می‌تواند در اثر یک عفونت یا آلرژی هم رخ داده باشد.
• به دنبال ترس‌های شبانه (Night Terrors) که به آن وحشت خواب نیز گفته می‌شود، کودک ناگهان از خواب برانگیخته می‌شود که با تحریک شدید، جیغ زدن، گریه، افزایش ضربان قلب و گشاد شدن مردمک چشم همراه است. همانند راه رفتن در خواب، به نظر می‌رسد ترس‌های شبانه با سیستم عصبی مرکزی نابالغ مرتبط هستند و اغلب بیش از حد رشد می‌کنند. این ترس‌های خواب معمولاً پس از ۱۸ ماهگی شروع می‌شوند و تا ۶ سالگی از بین می‌روند.

اگر کودک شما دچار وحشت شبانه است، مهم است که با اعضای خانواده صحبت کنید و به آنها اطمینان دهید که این حمله‌ها خطرناک نیستند. اطمینان حاصل کنید که اتاق کودک در برابر آسیب دیدن ناشی از وحشت خواب، ایمن است. همچنین داشتن یک سبک خواب منظم و مدیریت استرس کمک می‌کند تا کودک هنگام خواب مضطرب نشود.

تشخیص بی خوابی در کودکان

اگر قصد دارید این مشکل را با یک پزشک در میان بگذارید، بهتر است یک دفتر بدین منظور آماده کنید. زمان‌هایی را که کودک به رختخواب می‌رود و از خواب بیدار می‌شود را باید به مدت دو هفته در این دفتر یادداشت کنید.

همچنین بایستی زمان‌هایی را که کودک در طول شب از خواب بیدار می‌شود را در آن لحاظ کنید. سعی کنید روش‌هایی که کودک از آنها برای بیدار ماندن قبل خواب استفاده می‌کند را در این دفتر یادداشت نمایید. در ضمن بایستی نحوه واکنش والدین به این گونه رفتارهای کودک نیز در آن درج شوند.

به عنوان مثال، پزشک باید بداند که آیا والدین بزرگسال اجازه می‌دهند کودک هر شب ۱۰ بار برای یک لیوان آب بیدار شود یا خیر. این به پزشک کمک می‌کند تا بی خوابی کودک را تشخیص داده و درمان کنند.

هیچ آزمایشی برای تشخیص بی خوابی کودک مورد نیاز نخواهد بود. سابقه خواب و بیداری کودک به طور معمول برای مشخص کردن این اختلال کافی است. از روش اکتی گرافی می‌توان در موارد شدیدتر استفاده کرد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر نگران این موضوع هستید که مشکلات خواب بر سلامت، تکالیف مدرسه یا روابط فرزندتان تأثیر بگذارد، ایده خوبی است که با پزشک عمومی خود در این باره صحبت کنید.

گفتگوی آنلاین با متخصص کودک و نوجوان

همچنین اگر مشکلات کودک شما را مضطرب کرده است یا بیش از ۲ تا ۴ هفته همچنان ادامه یافته است با پزشک عمومی صحبت کنید. پزشک عمومی، ممکن است شما را به یک متخصص اطفال، روانشناس یا سایر متخصصان سلامت با تجربه در شناسایی و درمان مشکلات خواب مداوم در کودکان ارجاع دهد.

شما می‌توانید در این باره با دکتر اطفال آنلاین پذیرش ۲۴ و یا دکتر بی خوابی در ارتباط باشید.