گرمازدگی چیست و چه علائمی دارد؟

به حالتی که درجه حرارت بدن به‌طور غیرطبیعی بالا باشد، گرمازدگی می‌گویند. نام کلی این بیماری در علم پزشکی با نام هایپرترمی (Hyperthermia) نیز شناخته می‌شود. شدیدترین درجه از هایپرترمی گرمازدگی (heatstroke) نام دارد. در مواقعی که دمای بدن خیلی بالا برود گرمازدگی می‌تواند یک تهدید جدی برای زندگی شخص باشد.

در این حالت درجه حرارت بدن به بیش از ۴۰ درجه سلسیوس می‌رسد. از علائم شایع این بیماری می‌توان به تهوع، تشنج، سرگیجه و گاهی از دست دادن هوشیاری اشاره کرد. برای درمان این بیماری باید حتما به یک دکتر پزشک عمومی مراجعه کنید.

با این مقدمه در ادامه مطلب می‌خواهیم به بررسی علائم گرمازدگی و روش‌های درمان آن بپردازیم. پس برای کسب اطلاعات بیشتر د مورد برای گرمازدگی چه کنیم، تا انتها همراه ما باشید.

گرمازدگی چیست؟

به درجه حرارت بالا و غیرطبیعی بدن گرمازدگی (heatstroke)  می‌گویند. زمانی ‌که بدن شخص گرمای زیادی جذب کند و به ‌اندازه کافی از خود گرما خارج نکند، این بیماری رخ می‌دهد. هایپرترمی برعکس عارضه هیپوترمی است. هیپوترمی زمانی رخ می‌دهد که بدن شخص بسیار سرد باشد و دچار لرز شود.

باید بدانید که دمای طبیعی بدن انسان حدود ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد است. هر چه دمای بدن از این رقم بالاتر باشد، شدت گرمازدگی بیشتر است. این بیماری معمولا در مواقعی ‌که شخص در هوای گرم و مرطوب فعالیت بیش از حد دارد، رخ می‌دهد. افراد گرمازدگی را معمولا در ماه‌های گرم تابستان تجربه می‌کنند.

انواع گرمازدگی

در حالت کلی دو نوع گرمازدگی وجود دارد:

• گرمازدگی ناشی از فعالیت (Exertional heatstroke): این نوع گرمازدگی به ‌علت فعالیت فیزیکی بیش از حد در شرایط جوی گرم و مرطوب ایجاد می‌شود. معمولا این حالت به مدت چند ساعت در بدن شخص بروز پیدا می‌کند.
• گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی (Non-exertional heatstroke): این عارضه را با نام گرمازدگی کلاسیک نیز می‌شناسند. این حالت به ‌دلیل فعالیت بدنی زیاد رخ نمی‌دهد، بلکه سن و وضعیت سلامتی بدن شخص از عوامل بروز آن هستند. معمولا این نوع گرمازدگی تا چند روز در بدن شخص باقی می‌ماند.

همان‌طور که گفتیم گرمازدگی شدیدترین نوع عارضه هایپرترمی است. در نوعی از هایپرترمی که با نام گرماگرفتگی (Heat exhaustion) شناخته می‌شود، دمای بدن به حدود ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در صورت عدم مراقبت صحیح از بیمار، این حالت می‌تواند به گرمازدگی تبدیل شود و با افزایش دمای بدن به بیش از ۴۱ درجه سانتی‌گراد برسد و زندگی فرد را تهدید کند. برخلاف حالت گرماگرفتگی، زمان گرمازدگی در عملکرد مغز و سایر اندام‌های بدن اختلال به‌وجود می‌آید.

بنابراین گرماگرفتگی شدت کمتری دارد و در بدن مشکلات عصبی ایجاد نمی‌کند.

چه کسانی در معرض ابتلا به گرمازدگی هستند؟

همه افراد ممکن است به این عارضه مبتلا شوند. اما در حالت کلی گرمازدگی کودکان، گرمازدگی نوزادان و افراد مسن شایع‌تر است. بدن این گروه از افراد ممکن است قادر به تنظیم موثر دما نباشد. لازم به ذکر است که ورزشکاران، سربازان و افرادی که شغلشان احتیاج به فعالیت فیزیکی زیادی دارد، بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

عوامل زیر می‌توانند خطر گرمازدگی را در بدن شخص افزایش دهند:

• نوشیدن الکل
• معمولا گرمازدگی آقایان نسبت به خانم‌ها خطرناک‌تر است.
• نوشیدن کم آب
• مصرف داروهایی که روی توانایی بدن برای تنظیم دما تاثیر می‌گذارند. (مثل دیورتیک‌ها، آرام‌بخش‌ها، داروهای قلب و فشار خون)
• ابتلا به بیماری‌هایی که روی میزان تعریق بدن تاثیر می‌گذارند. (مثل بیماری فیبروزکیستیک (cystic fibrosis))
• داشتن بیماری‌هایی مثل اختلال در خواب، مشکلات قلبی، ریوی، کلیه، کبد، تیروئید و رگ‌های خونی
• پوشیدن لباس‌های بسیار سنگین یا تنگ
• اضافه وزن

گرمازدگی چقدر شایع است؟

معمولا در روزهای گرم سال و در مناطق گرمسیری تعداد زیادی از افراد به این عارضه مبتلا می‌شوند. همچنین این بیماری سالانه منجر به مرگ بسیاری از افراد جهان شده است. به‌عنوان مثال در آمریکا سالانه حدود ۲۴۰ تا ۸۳۳ نفر به ‌علت این بیماری می‌میرند.

علت و علائم گرمازدگی در کودکان و بزرگسالان

زمانی که بدن شما توانایی خود را برای خنک کردن خود از دست دهد، گرمازدگی بروز پیدا می‌کند. هیپوتالاموس بخشی از مغز است که بیشتر عملکردهای بدن توسط آن کنترل می‌شود. دمای بدن را نیز این قسمت از مغز کنترل می‌کند.

هیپوتالاموس معمولا دمای بدن شخص را در حدود ۹۸.۶ درجه فارنهایت (۳۷ درجه سانتی گراد) تنظیم می‌کند. اگر گرمایی که بدنتان دریافت می‌کند نسبت به گرمایی که بیرون می‌دهد بیشتر باشد، دمای داخلی آن از این عدد بالاتر می‌رود و گرمازده می‌شوید.

گرمازدگی علائم مختلفی دارد که آن‌ها را در ادامه برایتان معرفی می‌کنیم. این عارضه احتیاج به درمان فوری دارد. اگر شما یا اطرافیانتان نشانه‌ های گرمازدگی را داشتید باید با اورژانس تماس بگیرید.

• آنهیدروزیس (Anhidrosis): معمولا افرادی که گرمازدگی آن‌ها ربطی به فعالیت زیادشان ندارد، پوستشان خشک است و عرق نمی‌کنند.
• آتاکسی (Ataxia): این افراد دچار مشکلات حرکتی و هماهنگی اعضای بدن می‌شوند. به این حالت در علم پزشکی آتاکسی می‌گویند.
• در حالت گرمازدگی احتمال بروز گیجی و سردرگمی وجود دارد و ممکن است شخص هذیان بگوید.
• تعریق بیش از حد پس از توقف در فعالیت ورزشی (این نشانه بیشتر در گرمازدگی ناشی از فعالیت زیاد شایع است.)
• پوست داغ و بسیار رنگ پریده
• فشار خون پایین یا بالا
• شنیدن صدای انفجار مانند در ریه‌ها
• حالت تهوع
• تنفس بسیار سریع و ضربان قلب بالا
• تشنج
• غش کردن یا از دست دادن هوشیاری
• سستی عضلات

عوارض گرمازدگی چیست؟

افرادی که به گرمازدگی مبتلا شده‌اند، ممکن است دچار شوک شوند یا به کما بروند. عوراض دمای بالای بدن شامل موارد زیر است:

• سندرم اختلال تنفسی
• تورم مغز
• نارسایی کلیه
• نارسایی کبد
• اختلال متابولیک
• آسیب عصبی
• کاهش جریان خون به قلب و سایر مشکلات مرتبط با گردش خون

گرمازدگی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

این عارضه معمولا در بخش اورژانس بیمارستان‌ها تشخیص داده می‌شود. در این بخش علائم شما را به‌دقت بررسی می‌کنند و دمای بدن شما را پس از معاینه فیزیکی اندازه می‌گیرند. همچنین برای تشخیص ممکن است احتیاج به آزمایش خون یا ادرار باشد.

از سایر آزمایش‌ها برای تشخیص می‌توان به عکس‌برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس و نظارت بر عملکرد قلب به کمک الکتروکاردیوگرام اشاره کرد.

درمان گرمازدگی

برای درمان این عارضه علاوه ‌بر مراجعه حضوری می‌توانید با یک دکتر آنلاین عمومی نیز ارتباط برقرار کنید. برای این کار گرفتن یک وقت از سامانه پذیرش ۲۴ را توصیه می‌کنیم. همچنین اگر شدت این بیماری خیلی زیاد نباشد، می‌توانید برای درمان خانگی گرمازدگی مراقبت‌های ویژه‌ای را انجام دهید. از جمله:

• بهتر است در صورت بروز این بیماری فورا با اورژانس تماس بگیرید و تا زمان رسیدن آمبولانس بدن شخص را تا حد ممکن خنک نگه دارید.
• استفاده از کمپرس یخ روی گردن، کشاله ران و زیر بغل
• خوردن مایعات کم نمک مثل نوشیدنی‌های ورزشی یا آب کم نمک
• شخص باید در محیط خنک و دارای تهویه مناسب قرار بگیرد. همچنین به دور از معرض آفتاب باشد.
• در صورت امکان شخص را در آب ولرم تا اندکی خنک قرار دهید.
• بدن آن‌ها را با آب خیس کنید و آن‌ها را در معرض بخار خنک قرار دهید.
• بهتر است به تنفس بیمار توجه ویژه‌ای داشته باشید و در محیط شرایط تهویه مناسب را برقرار کنید.
• باید از خوردن هر نوع دارویی مثل آسپرین و استامینوفن خودداری کنید.
• از پوشیدن هر نوع لباس تنگ و سنگین خودداری کنید.

مواردی که ذکر کردیم شامل درمان خانگی گرمازدگی بودند. در بیمارستان برای فرد مبتلا کارهای زیر انجام خواهد شد:

• روی بیمار را با پتوی خنک کننده می‌پوشانند.
• فرد را به حمام یخ می‌برند.
• برای جلوگیری از تشنج شخص به او قرص گرمازدگی و داروهای مرتبط با این عارضه را تجویز می‌کنند.
• استفاده از اکسیژن مکمل برای تنفس راحت‌تر بیمار
• به آن‌ها مایعات داخل وریدی را از طریق بازو تزریق می‌کنند تا خنک شوند و دمای بدنشان کاهش یابد.
• در بعضی مواقع شستشوی معده بیمار با آب سرد ضروری است. در این روش درمان از لوله‌های نازک و انعطاف‌پذیر برای پر کردن حفره‌های بدن با آب سرد استفاده می‌کنند. این کار در کاهش دمای کلی بدن بسیار موثر است. این لوله را ممکن است از قسمت مقعد یا پایین گلو وارد بدن کنند.

معمولا پرسنل اورژانس درمان را پس از رسیدن دمای بدن به ۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۸.۹ درجه سانتی‌گراد) متوقف می‌کنند.

درمان گرمازدگی در طب سنتی

برای درمان و کاهش علائم گرمازدگی می‌توانید به توصیه‌های دکتر طب سنتی نیز عمل کنید. این گروه از پزشکان معمولا از داروهای گیاهی برای درمان بهره می‌برند. از روش‌های پیشگیری و درمان سنتی گرمازدگی می‌توان به مصرف مواد زیر اشاره کرد:

• هندوانه: هندوانه میوه‌ای است که می‌تواند آب از دست رفته بدن را به‌خوبی تامین کند. این میوه ادرارآور بوده و به‌ویژه بخش‌های سفیدتر آن در دفع مواد زائد و حرارت بدن بسیار موثر است.
• ماش: دانه‌های ماش به‌عنوان یک ادرارآور خفیف شناخته می‌شوند. این دانه‌ها را در آب جوش خیس کنید و سپس آن را بنوشید.
• نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت: در هوای گرم بدن مقدار بسیار زیادی از آب و املاح خود را به‌دلیل تعریق بالا از دست می‌دهد. برای درمان این بیماری آب زیاد، آب نارگیل و آب‌های حاوی املاح (مثل نمک‌های پتاسیم، سدیم و کلر) مفید است و به برقراری تعادل بدن کمک می‌کند. برای تامین الکترولیت مقداری از سرکه سیب را در آب بریزید و بنوشید.
• استفاده از روغن‌های گیاهی: اگر در هوای گرم حضور داشته‌اید و گرمازده شده‌اید ممکن است پوستتان نیز آسیب دیده باشد. برای رفع آفتاب سوختگی می‌توانید از ترکیب روغن چای، زیتون و نارگیل بهره ببرید. این روغن‌ها از بروز تاول جلوگیری می‌کنند و تاثیر خوبی در لایه‌برداری پوست دارند.
• مصرف غذاهای سبک و زودهضم مثل آش و آب دوغ خیار
• حمام کردن و پوشیدن لباس‌های سبک و روشن

برای گرمازدگی چه بخوریم؟

بدون تردید زمانی که دمای هوا افزایش پیدا می‌کند، نوع مواد غذایی را هم که استفاده می‌کنید باید تا حدی تغییر دهید. بعضی از خوراکی‌ها به پایین آوردن دمای بدن کمک می‌کنند و باید آن‌ها را برای جلوگیری از گرمازدگی، به‌ویژه در فصل تابستان، استفاده کنید. در ادامه به سوال به گرمازدگی چه بخوریم، با پیشنهادهای مفید زیر پاسخ خواهیم داد.

میوه‌هایی که برای پیشگیری از گرمازدگی باید بخورید

• گلابی
• خیار
• انگور
• طالبی
• هندوانه

خوردن این میوه‌‌ها در فصل گرما، بدن را خنک نگه می‌دارد. از طرفی آن‎ها مقدار زیادی از آنتی اکسیدان‌های ضروری را دارند و بخش فراوانی از آن‌ها را آب تشکیل داده است تا بدن پس از مصرفشان آب کافی را برای مقابله با گرما داشته باشد.

یک میوه دیگر که برای درمان گرمازدگی توصیه می‌کنیم، لیموترش است. کافی است آن را با آب و اندکی شکر مخلوط کنید و بخورید. ترکیب شربت آب لیمو و نعنا نیز به پایین آوردن دمای بدن کمک شایانی می‌کند.

از شربت شیرین برای درمان گرمازدگی استفاده نکنید

دمای بدن در حالت طبیعی در محدوده ۳۶ تا ۳۸ درجه قرار دارد و گرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که مقدار این دما به بالاتر از ۴۰ درجه برود. اگر در معرض دمای بالا به‌ مدت طولانی باید قرار داشته باشید، حتما به همراه خود آب خنک ببرید و می‌توانید در آن اندکی آب لیمو نیز بریزید.

اما در این شرایط مصرف شربت‌های شیرین را فراموش کنید، چون حاوی قند هستند و بدن برای هضم آن به آب نیاز دارد. پس زمان گرمازدگی سراغ نوشابه و شربت‌های شیرین نروید.

مصرف قهوه و چای ممنوع

نوشیدنی‌هایی که کافئین دارند، از جمله قهوه و چایی، ادرارآور هستند و در نتیجه مصرف آن‌ها را در فصل گرما کمتر کنید.

رفع گرمازدگی با شربت خاکشیر

گیاه خاکشیر مزایای زیادی برای بدن دارد از جمله تسکین التهاب پوست و رفع عوارض مربوط به کمبود ویتامین سی. شربت خاکشیر همچنین عطش شما را برطرف می‌کند و پس از آن احساس خنکی می‌کنید.

رفع گرمازدگی با شربت زرشک

زرشک تازه نه تنها خون شما را تصفیه می‌کند، بلکه شربت آن برای درمان گرمازدگی بسیار مفید است. البته زنان باردار نباید زرشک زیادی مصرف کنند، چون باعث تحریک رحم می‌شود و ممکن است فرد را با خطر سقط جنین مواجه کند.

رفع گرمازدگی با شربت سکنجبین

از قدیم سکنجبین یک شربت عالی برای استفاده در فصول گرم بوده است و حتما بارها پدربزرگ و مادربزرگ خود را دیده‌اید که کنار آن کاهو هم می‌خورند.

رفع گرمازدگی با شربت گلاب

شربت گلاب با طعم خوبی که دارد در کنار درمان گرمازدگی برای افزایش روحیه مثبت فرد و درمان افسردگی، تقویت قوای قلب و رفع ضعف بدنی مفید است. این شربت را به همراه سایر عرقجیات یا به‌تنهایی می‌توانید مصرف کنید.

برای تهیه آن نبات و گلاب را روی شعله ملایم بجوشانید و در همین حین کف‌های آن را نیز بردارید. وقتی شربت شما نصف شد، زعفران را با اندکی گلاب و سپس با شربتتان ترکیب کنید. مصرف این شربت به همراه یخ به افراد گرمازده کمک می‌کند تا استفراغ کنند و سموم از بدنشان خارج شود.

سایر خوراکی‌های مفید برای درمان گرمازدگی

برای مقابله با افزایش دمای بدن خود و مقابله با گرمازدگی خوراکی‌های زیر نیز مفید هستند.

• هویج رنده‌شده
• سبزیجات خنک مانند کاهو و نعناع
• تربچه
• کدوی بخارپز
• توت فرنگی
• آب دوغ خیار

پیشگیری از گرمازدگی

در بیشتر مواقع با رعایت موارد زیر می‌توانید از حالات گرمازدگی پیشگیری کنید:

• از فعالیت بدنی شدید در شرایط گرم و مرطوب خودداری کنید.
• بهتر است نوشیدنی‌های ورزشی، آب کم نمک یا آبگوشت مصرف کنید.
• اگر برای کار یا ورزش مجبور هستید که در هوای گرم حضور داشته باشید اجازه دهید تا بدنتان به تدریج به این نوع آب‌ و هوا عادت کند.
• هرگز کودکان یا حیوانات خانگی را در فضاهای بسته و گرم مثل اتومبیل رها نکنید. گرمازدگی کودکان بسیار شایع است، زیرا این افراد بدن ضعیف‌تری دارند.
• اگر دمای هوا به‌طور ناگهانی افزایش یافت، بهتر است در محلی که تهویه مطبوع دارد اقامت کنید.
• در روزهای گرم سال بیشتر لباس‌های سبک، روشن و گشاد بپوشید.
• اگر جزو افرادی هستید که بدن حساسی دارند و خیلی زود به این عارضه مبتلا می‌شوید می‌توانید با مشورت پزشک در هوای خیلی گرم و شرایط ضروری شربت ضد گرمازدگی مانند شربت ریحان و خاکشیر را مصرف کنید.

شرایط بدنی افراد پس از ابتلا به گرمازدگی

آینده افراد پس از ابتلا به این بیماری بستگی به عوامل زیر دارد:

• سن
• دمای بدن شخص تا چه اندازه بالا رفته است.
• قبل از درمان چه مدت دمای بدن شخص بالا بوده است.
• سلامت کلی بدن در چه وضعیتی است.

بین ۱۰ تا ۶۵ درصد از افراد مبتلا به گرمازدگی نامرتبط با فعالیت‌های شدید بدنی بر اثر این بیماری فوت می‌کنند. در حالی ‌که تنها ۳ تا ۵ درصد از افرادی که به دلیل فعالیت زیاد بدنی گرمازده شده‌اند، می‌میرند. عده‌ای نیز با آسیب دائمی اندام یا اختلال عملکرد عصبی مواجه می‌شوند.

در طول دوران نقاهت پس از گرمازدگی تا چند هفته منتظر تغییراتی در دمای بدن خود باشید. بهتر است تا یک هفته از فعالیت ورزشی بپرهیزید. همچنین برای نظارت بر عملکرد کلیه و کبد به آزمایش‌های دوره‌ای نیاز خواهید داشت. لازم به ذکر است که عوارض گرمازدگی ممکن است تا چند ماه طول بکشد تا از بین برود.

معمولا افرادی گرمازدگی را یک بار تجربه کرده‌اند، احتمال بیشتری دارد که مجددا به آن مبتلا شوند. آن‌ها بهتر است بیشتر از سایرین از قرار گرفتن در معرض گرما خودداری کنند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر دچار گرمازدگی شده‌اید و در حین بهبودی موارد غیر طبیعی مشاهده کردید بهتر است با یک پزشک تماس بگیرید. این علائم شامل موارد زیر هستند:

• اختلال در تفکر، مشکلات در حافظه و به‌خاطر سپردن و شناخت اطرافیان
• مشکلات تنفسی
• ادرار کم
• مشکلات کبدی یا کلیوی

سخن نهایی

گرمازدگی یک حالت از بیماری هایپرترمی است که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که دمای بدن شخص بیش از حد بالا برود. معمولا بیشتر افراد به ‌علت فعالیت بدنی زیاد در هوای گرم دچار این عارضه می‌شوند. در مطلب بالا به سوال گرمازدگی چیست و چگونه درمان میشود، پاسخ دادیم.

از علائم این مشکل می‌توان به گیجی، تشنج و از دست دادن هوشیاری اشاره کرد. بهتر است در شرایطی که شخص به این بیماری مبتلا شد با اورژانس تماس بگیرید یا از پذیرش ۲۴ یک وقت برای مشورت با دکتر آنلاین عمومی بگیرید. همچنین برای درمان خانگی این مشکل از همین سامانه می‌توانید یک ویزیت آنلاین طب سنتی برای مشورت با متخصص مربوطه بگیرید.

مشورت با پزشک عمومی