بررسی اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی +تقویت مغز با تغذیه

در سال‌های اخیر پژوهش‌ها درباره تاثیرات مواد غذایی بر فرآیندهای شناختی و احساسات بسیار زیاد شده است. در پی این پژوهش‌ها اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی بررسی شده است.

این تحقیقات در طول چند سال گذشته نتایج جالبی در خصوص تأثیر عوامل رژیم غذایی بر سیستم‌ها و مکانیسم‌های مولکولی خاصی که عملکرد ذهنی را حفظ می‌کنند، ارائه کرده است. به عنوان مثال، رژیم غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ برای حمایت از فرآیندهای شناختی در انسان استفاده می‌شود.

اگرچه این مطالعات بر تاثیر غذا روی مغز تأکید دارند، اما تحقیقات بیشتری برای تعیین تاثیر تغذیه بر بهبود عملکرد مغز و شرایط کاربردهای درمانی در انسان مورد نیاز است. رژیم غذایی در کنار سایر جنبه‌های روزمره زندگی انسان مانند ورزش در شکل دادن ظرفیت و تکامل مغز نقش مهمی دارد.

تحقیقات نشان می‌دهند که رابطه مستقیمی بین غذا و اندازه مغز وجود دارد و حتی تفاوت‌های کوچک در رژیم غذایی می‌تواند تاثیرات زیادی بر بقا و موفقیت باروری داشته باشد. علاوه بر این ثابت شده است که برخی از هورمون‌های روده در سلامت و عملکرد ذهنی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

نوع و میزان مواد غذایی که از طریق رژیم غذایی به این هورمون‌ها می‌رسد عملکرد آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ادامه بیشتر با تاثیر تغذیه بر بهبود عملکرد مغز و چگونگی تاثیر غذا بر عملکرد مغز و اعصاب آشنا می‌شویم.

ارتباط روده و مغز

همان گونه که گفته شد تحقیقات در سال‌های اخیر اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی را اثبات کرده است. غذا در بدن مسیرهای مختلفی را طی می‌کند. مهم‌ترین بخش بدن که با غذا ارتباط دارد، روده است.

روده و مغز به صورت فیزیکی و بیولوژیکی با هم در ارتباط هستند. به این سیستم ارتباطی میان روده و مغز، محور روده مغزی گفته می‌شود. محور روده مغزی در واقع اصطلاحی است که بیانگر مسیرهای عصبی- هومورال میان این دو عضو است.

 ارتباط میان مغز و روده به لحاظ فیزیکی و بیولوژیکی از طریق سلول‌ها و نورون‌ها برقرار می‌شود. در مغز نورون‌هایی وجود دارد که به طور مستقیم بر عملکرد روده نظارت می‌کنند. این ارتباط دوسویه است و از طرف دیگر در روده نورون‌هایی وجود دارند که با مغز در ارتباط هستند.

بنابراین میان این دو ارتباطی متقابل شکل می‌گیرد که بر عملکرد هر دو تاثیرگذار است. این ارتباط زمینه تاثیر مواد غذایی بر روی مغز است.

 مغز و روده از طریق انتقال دهنده‌های عصبی نیز با یکدیگر در ارتباط هستند. این انتقال دهنده‌ها احساسات را در مغز کنترل می‌کنند. به طور مثال انتقال دهنده سروتونین هم عامل ایجاد شادی در انسان و هم تنظیم کننده دمای بدن است و درصد زیادی از آن در روده تولید می‌شود. در نتیجه اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی کاملا قطعی است.

 هزاران میکروب در روده وجود دارند که ترکیبات شیمیایی تولید می‌کنند و بر عملکرد مغز تاثیر مستقیم دارند. به طور مثال بعضی از این میکروبها اسیدهای چربی تولید می‌کنند که بر فعالیت‌های مغزی اثر گذاشته و به کاهش اشتها منجر می‌شوند. در مثال دیگری میتوانیم به اثرگذاری روده بر کاهش استرس و اختلالات اضطرابی اشاره کنیم.

به زبان ساده‌تر عملکرد روده به تغذیه وابسته است. در نتیجه با وجود ارتباط نورونی و عصبی میان مغز و روده، تاثیر تاثیر غذا بر عملکرد مغز و اعصاب اثبات می‌شود.

تاثیر تغذیه بر روی مغز

اما اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی چگونه است؟ مدارهای عصبی که در رفتار تغذیه نقش دارند، هماهنگی دقیقی با مراکز مغزی دارند و میزان انرژی و عملکرد شناختی مغز را متعادل می‌کنند.

در واقع تاثیرات غذا بر مغز و احساسات ممکن است حتی پیش از خود تغذیه شروع شود، زیرا یادآوری غذاها از طریق ورودی‌های حسی بویایی و بصری وضعیت عاطفی مغز را تغییر می‌دهد.

مصرف غذا باعث آزاد شدن هورمون‌ها در گردش خون شده و با رسیدن به مراکزی مانند هیپوتالاموس در مغز و فعال‌سازی مسیرهای انتقالی به بهبود یادگیری و تقویت حافظه کمک می‌کند. بنابراین کمبود مواد غذایی و در واقع خالی بودن معده بر کاهش عملکرد مغز تاثیرگذار است.

از سوی دیگر، هیپوتالاموس که وظیفه تنظیم اشتها را برعهده دارد، فعالیت‌های روده را نیز هماهنگ می‌کند و حتی بر سیستم ایمنی اثر می‌گذارد. بنابراین تغذیه نادرست و یا نداشتن تغذیه کافی عملکرد مغز را با اختلال مواجه می‌کند و در نهایت مشکلاتی را برای عملکرد مغز به وجود می‌آورد. این عدم عملکرد صحیح موجب تغییراتی در احساسات نیز می‌شود. بنابراین تاثیر مواد غذایی بر روی مغز بسیار گسترده است.

با اثبات اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی سوال‌های مهمی پیش می‌آید: مغز به چه نوع مواد غذایی احتیاج دارد؟ چه غذاهایی برای بهبود عملکرد مغز و تقویت حافظه مفید هستند؟ برای تقویت مغز چه بخوریم؟ در ادامه مواد غذایی مورد نیاز و مفید برای مغز را بررسی می‌کنیم.

گلوکز غذای مغز

گلوکز نوعی قند است که مغز برای فعالیت و پویایی خود به آن نیاز دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کاهش میزان گلوکز بر فعالیت مغز تاثیر مستقیم داشته و بر توجه، تمرکز، حافظه و یادگیری تاثیر منفی می‌گذارد. به نوعی می‌توان گفت گلوکز غذای مغز است.

هر چه مغز با چالش بیشتری مواجه شود میزان نیاز به این ماده نیز بیشتر می‌شود. بنابراین حفظ سطح گلوکز خون در میزان مطلوب موجب عملکرد شناختی بهتر مغز می‌شود. مهم‌ترین مسئله در اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی دریافت و رساندن گلوکز به مغز است.

برای رسیدن به چنین هدفی مصرف منظم وعده‌های غذایی موثر هستند. از آنجا که مغز فعال‌ترین عضو بدن محسوب می‌شود برای اینکه انرژی لازم برای این فعالیت‌ها تامین شود تامین میزان گلوکز موجود در خون در سطح بالا ضرورت دارد.

زمانی که سطح گلوکز بسیار پایین می‌آید مثلا در هنگام گرسنگی، مغز برای تامین گلوکز مورد نیاز خود با سایر اعضای بدن وارد رقابت می‌شود و در نهایت با کنترل شدید، مغز می تواند  میزان گلوکز لازم را تامین کرده و سطح بالای فعالیت خود را حفظ کند. این کار به دو صورت انجام می‌شود:

1. با دریافت مستقیم گلوکز از خون در زمانی که سلولها آن کم انرژی هستند.
2. با محدود کردن مقدار گلوکز موجود برای سایر اعضا به طوری که مقدار بیشتری در دسترس مغز باشد.

با این وجود کاهش میزان گلوکز حتی برای مدت کوتاهی می‌تواند بخشی از عملکرد مغز را مختل کند. حساسیت مغز به این موضوع برای حفظ عملکرد شناختی حفظ سطح قند خون مفید است. اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی باعث می‌شود داشتن وعده‌های غذایی منظم اهمیت پیدا کند.

ارتباط رژیم غذایی و سیستم عصبی بسیار تنگاتنگ است. برای عملکرد هرچه بهتر مغز لازم است میزان مورد نیاز گلوکز در برنامه و رژیم غذایی منظم دریافت شود. متخصص تغذیه و متخصص مغز و اعصاب می‌توانند در تعیین میزان گلوکز مورد نیاز مغز به شما کمک کنند. تاثیر تغذیه سالم بر مغز بهبود حافظه، جلوگیری از آسیب‌های مغزی، فراموشی و… است.

غذاهای مفید برای مغز

با توجه به اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی، راه بهبود عملکرد مغز و افزایش حافظه در رژیم غذایی صحیح و مصرف غذاهای مفید است. در ادامه مواد غذایی مفیدی که برای تقویت مغز و اعصاب مفید هستند را بررسی می‌کنیم.

• سبزیجات مفید برای مغز: مطالعات نشان می‌دهند وجود سبزیجات در رژیم غذایی، احتمال زوال شناختی را کاهش می‌دهد. سبزیجات برگ سبز از جمله کلم، کاهو، اسفناج و… بهترین سبزی برای مغز هستند. این سبزیجات مقدار زیادی ویتامین K، فولات، بتاکاروتن و لوتئین در خود ذخیره کرده‌اند. این مواد سلول‌های عصبی و نورون‌های مغزی را تقویت می‌کنند تا با عملکرد بهتر، فعالیت مغز را بهبود ببخشند.
• فواید تخم مرغ برای مغز: تخم مرغ یکی از بهترین منابع غذایی کولین است. کولین با کاهش التهاب و بهبود عملکرد مغز، مانند حفظ حافظه و ارتباطات بین سلول های مغز، مرتبط است. مصرف تخم مرغ در صبحانه، مغز را برای فعالیت منظم روزانه آماده می‌کند. تخم مرغ عملکرد شناختی مغز را بهبود می‎بخشد.
• فواید ماهی و غذاهای دریایی برای مغز: غذاهای دریایی شامل مقدار زیادی امگا ۳ هستند. امگا ۳ چربی تشکیل‌دهنده مغز است و برای فعالیت مغز و تولید سلول‌های عصبی لازم است. امگا ۳ عملکرد حافظه و فرایند یادگیری را کنترل می‌کند. بنابراین وجود آن در رژیم غذایی ضروری است.

تقویت مغز در طب سنتی

اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی در طب سنتی هم مورد توجه قرار گرفته است. طب سنتی ارتباط بین رژیم غذایی و سیستم عصبی را کاملا اثبات شده می‌داند و همواره بر این اصل تاکید دارد. در طب سنتی سردی مغز عامل بیماری‌ها و مشکلات مغز شناخته می‌شود.

سردی مغز که در اثر تغذیه ناسالم به وجود آمده است، سلول‌های مغز را ضعیف می‌کند و فعالیت آن‌ها را کاهش می‌دهد. در نتیجه فعالیت‌های مختلف مغز از جمله یادگیری، فرایندهای شناختی، فرایندهای تحلیلی و حتی کنترل ارگان‌های بدن و احساسات و… با مشکل روبه‌رو خواهد شد.

غذاهای گرم برای مغز

همانطور که گفته شد دلیل بیماری‌های مغز در طب سنتی سردی مغز است. حال این سوال پیش می‌آید که راه از بین بردن این مشکل چیست و برای تقویت مغز چه بخوریم؟ استفاده از غذاهای گرمی مغز راه تقویت مغز در طب سنتی شناخته می‌شود. غذاهای گرم علاوه بر تقویت حافظه، از بیماری‌های مغزی از جمله آلزایمر جلوگیری می‌کنند.

مواد غذایی زیر در طب سنتی به عنوان گرم‌کننده مغز شناخته می‌شوند:

• انواع آجیل از جمله گردو و بادام
• انجیر
• کشمش و مویز
• گیاهان دارویی از جمله جعفری، آویشن، مریم گلی، اسطوخودوس
• کندر
• زنجبیل
• سیر
• اسفناج و انواع کلم‌‎ها

همچنین در طب سنتی علاوه بر اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی بر تاثیر ورزش و فعالیت بدنی بر عملکرد سیستم عصبی و تاثیر همزمان ورزش و تغذیه برای بهبود حافظه تاکید شده است.

رژیم غذایی صحیح برای بهبود عملکرد مغز

در این مقاله به تاثیر تغذیه سالم بر مغز و مواد غذایی مورد نیاز مغز اشاره کردیم اما این که بدن این مواد را چقدر، چطور و چه زمانی دریافت کند هم مهم است. دریافت کم یا زیاد هر یک از مواد غذایی مورد نیاز مغز از جمله اسیدهای چرب، ویتامین‌ها، گلوکز و… مشکلات زیادی برای سیستم عصبی ایجاد می‌کنند.

داشتن رژیم غذایی صحیح برای بهبود عملکرد مغز، راه پیشگیری از این مشکلات است. با توجه به اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی، رژیم غذایی صحیح و اصولی باید توسط متخصص تغذیه تنظیم شود تا میزان و منبع دریافت مواد غذایی برای تقویت مغز و اعصاب کاملا دقیق باشد.

تاثیر رژیم های کتوژنیک بر مغز و سیستم عصبی

اهمیت اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی موجب شده تا رژیم‌های غذایی زیادی بر این اساس ایجاد شوند. این رژیم‌ها گاها جنبه درمانی هم دارند. یکی از رژیم‌های معروفی که برای تقویت مغز و سیستم عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، رژیم کتوژنیک است ویژگی اصلی این کاهش رژیم کربوهیدرات است. در این رژیم هدف افزایش سطح کتون‌ها در خون است.

کتون‌ها مولکول‌هایی هستند که می‌توانند منبع انرژی مغز و جایگزین کربوهیدارت‌ها شوند. رژیم کتوژنیک اثرات آنتی‌اکسیدانی دارد و می‌تواند استرس اکسیداتیو و التهاب در مغز را کاهش دهد. این رژیم در بهبود بیماری‌های روانی از جمله افسردگی، اختلال دوقطبی و همچنین پیشگیری از آلزایمر و زوال عقل موثر است.

تاثیر مصرف نمک بر جریان خون در مغز و سیستم عصبی

هنگامی که نورون‌های مغزی فعال می‌شوند، به طور معمول جریان خون در مغز و دستگاه عصبی را به سرعت افزایش می‌دهند. هنگامی بدن نمک دریافت می‌کند، مغز آن را حس می‌کند و به وسیله نورون‌های وازوپرسین مکانیسم‌هایی برای کنترل سطح سدیم بدن فعال می‌کند، طبیعتا این کار بخشی از مغز را درگیر و انرژی آن را مصرف می‌کند.

در صورتی که نمک زیادی در رژیم غذایی باشد، نورون‌های وازوپرسین بیش از حد فعال خواهند شد. این امر ممکن است به بافت مغز آسیب وارد کند و در دراز مدت موجب بیماری‌های مغزی شود.

تاثیر ویتامین ها بر عملکرد مغز و سیستم عصبی

ویتامین‌ها بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم هستند. اهمیت ویتامین‌ها برای سیستم ایمنی، استخوان‌ها، دستگاه گوارش و حتی پوست مو بر کسی پوشیده نیست. اما معمولا تاثیر ویتامین‌ها بر مغز نادیده گرفته می‌شود.

این در حالی است که ویتامین‌ها بخش مهمی از مغز هستند. از آن جایی که بدن ما قادر به ساخت ویتامین‌ها نیست، تنها راه تامین ویتامین‌های مورد نیاز مغز از طریق رژیم غذایی است. این یکی دیگر از دلایل اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی است.

مغز به ویتامین‌های مختلفی احتیاج دارد؛ از جمله:

• ویتامین B۱۲ برای مغز: وجود این ویتامین برای ساخت میلین‌ها ضروری است. میلین عایق اطراف اکسون‌ها است. در نتیجه نقش مهمی درانتشار سیگنال های الکتریکی دارد هنگامی که میلین‌ها ضعیف باشند، کیفیت انتشار سیگنال‌ها پایین می‌آید. کمبود مزمن این ویتامین موجب زوال عقل، فراموشی و آلزایمر خواهد شد. احساس خستگی و افسردگی، نداشتن کنترل حالات خلقی و رفتار نیز از نتایج کمبود ویتامین B۱۲ است.
• ویتامین C برای مغز: این ویتامین تراکم زیادی در مغز و به ویژه در غده‌ هیپوفیز دارد. ویتامین C نقش همی در سنتز دوپامین دارد. همچنین در برابر استرس اکسیداتیو هم از مغز محافظت می‌کند. این ویتامین در بدن ذخیره نمی‌شود و باید در رژیم غذایی به صورت روزانه و مرتب وجود داشته باشد.
• ویتامین E برای مغز: این ویتامین از مغز در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. در نتیجه بروز زوال عقل را به تاخیر می‌اندازد. وجود این ویتامین در رژیم غذایی عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد. از آن جایی که ممکن است منابع این ویتامین در رژیم غذایی وجود نداشته باشد، می‌توانید با مشورت پزشک از مکمل ویتامین E استفاده کنید.

برنامه صحیح تغذیه و تاثیر آن بر سلامت مغز

با توجه به تاثیر زیاد ورزش و تغذیه برای بهبود حافظه، در رژیم غذایی همه افراد باید مواد غذایی مورد نیاز مغز وجود داشته باشد تا مغز و سیستم عصبی عملکرد خوبی داشته باشند.

امروزه از رژیم و برنامه غذایی در درمان بیماری‌ها و آسیب‌های مغزی نیز استفاده می‌شود. رژیم غذایی باید زیر نظر متخصص تغذیه و متخصص مغز و اعصاب باشد تا بیشترین تاثیر را داشته باشد. یکی از راه‌های مناسب و راحت برای دریافت برنامه غذایی مناسب و بهبود اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی، مراجعه به دکتر مغز و اعصاب آنلاین است.

سایت پزشکی پذیرش ۲۴ علاوه بر خدمات دریافت نوبت آنلاین، برای ارائه مشاوره آنلاین پزشکی در خدمت شما است. چندین دکتر مغز و اعصاب آنلاین به صورت شبانه روزی در پذیرش ۲۴ آماده پاسخگویی به سوالات شما در مورد تغذیه و تاثیر آن بر سلامت مغز و برنامه صحیح غذایی هستند.

سوالات متداول

آیا تغذیه بر مغز و سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد؟

بیشترین ارتباط تغذیه با بدن، از طریق روده انجام می‌شود. روده در ارتباط فیزیکی و بیولوژیکی با مغز قرار دارد. ارتباط مغز و روده از طریق محور روده مغزی برقرار می‌شود. این ارتباط زمینه تاثیر مواد غذایی و تغذیه بر مغز است.

اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی چگونه است؟

مغز برای فعالیت خود به کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و ویتامین‌ها احتیاج دارد. این مواد از طریق تغذیه تامین می‌شوند. کمبود این مواد می‌تواند موجب آسیب‌های مغزی، اختلالات در عملکرد شناختی و حافظه و حتی مشکلات روحی و… شوند.

کدام مواد غذایی برای مغز ضروری هستند؟

گلوکز به عنوان غذای مغز شناخته می‌شود. علاوه بر آن، وجود ویتامین‌ها و امگا ۳ برای مغز حیاتی است. بدن قادر به ساختن ویتامین‌ها نیست. در نتیجه این مواد باید از طریق تغذیه تامین شوند.

جمع‌بندی

مطابق تحقیقات و پژوهش‌های جدید، تغذیه و مواد غذایی دریافتی انسان، بر عملکرد مغز و سیستم عصبی او تاثیر زیادی دارد. این ارتباط از محور روده مغزی برقرار می‌شود؛ چرا که روده مهم‌ترین بخش ارتباط غذا با بدن است از طرفی مغز و روده از طریق نورون‌ها و سلول‌های عصبی ارتباط فیزیکی و بیولوژیکی دارند. این ارتباط دو سویه اثر تغذیه بر مغز و سیستم عصبی را نشان می‌دهد.

به دلیل تاثیر غذا بر روی مغز، داشتن تغذیه سالم و کافی برای دریافت مواد مورد نیاز مغز ضروری است. گلوکز، ویتامین‌ها و امگا ۳ از جمله مواد غذایی مورد نیاز مغز هستند برای تامین این مواد استفاده از غذاهای دریایی، تخم مرغ، آجیل، اسفناج و کلم به عنوان بهترین سبزی برای مغز، میوه‌ها، کشمش و مویز، انجیر و… در رژیم غذایی روزانه توصیه می‌شود.

همچنین به دلیل اثرات منفی سدیم بر نورون‌های مغزی بهتر است مصرف نمک کاهش داده شود. بهترین راه برای تنظیم یک رژیم غذایی سالم و مفید برای مغز کمک گرفتن از متخصص تغذیه و متخصص مغز و اعصاب است.