کاتاپلکسی یا بی اختیاری عضلات چیست؟ علائم، علل، تشخیص، درمان و پیشگیری

طبق گفته موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS)، کاتاپلکسی (Cataplexy) یا بی اختیاری عضلات، یک اختلال مغزی است که باعث از دست دادن ناگهانی و موقتی تون عضلانی و کنترل می‌شود. احساسات شدید، از جمله خشم، استرس، اضطراب، ترس، خلق و خوی افسرده، شادی و خنده به طور معمول سبب حمله‌های کاتاپلکسی می‌شوند.

اکثریت قریب به اتفاق موارد، علت کاتاپلکسی نارکولپسی نوع ۱ است که یک اختلال خواب مزمن و اختلال عصبی است که در آن مغز در کنترل صحیح چرخه‌های بیداری و خواب مشکل دارد.

زندگی با سندروم کاتاپلکسی چالش برانگیز است. افراد همیشه نمی‌توانند احساسات یا واکنش عاطفی خود را کنترل کنند. بنابراین حملات کاتاپلکتیک ممکن است در شرایطی که اصلا انتظار آن را ندارند پیش بیاید.

در این مقاله، ما مطالبی را درباره علت کاتاپلکسی، ارتباط آن با نارکولپسی و نحوه مدیریت علائم بیماری کاتاپلکسی رابررسی می‌کنیم.

علائم بیماری کاتاپلکسی

کاتاپلکسی مغز، یا ضعف غیرقابل کنترل عضلانی، معمولاً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و ممکن است چند بار در سال یا چند بار در روز اتفاق بیفتد. احساس شدید غم، هیجان، شادی یا احساسات دیگر می‌تواند باعث شود که زانوهای فرد خمیده شود، سرش بیفتد، یا اگر ایستاده است روی زمین سقوط کند و کنترل ماهیچه‌های پای خود را از دست بدهد.

این عارضه اغلب به اشتباه به عنوان تشنج تشخیص داده می‌شود. اما بر خلاف تشنج، افرادی که دچار این مشکل هستند، بیدار هستند و از آنچه اتفاق می‌افتد آگاهند. با این حال برخی ممکن است پس از پایان حمله، به خواب بروند.

افرادی که بیماری کاتاپلکسی دارند، باید دائما مراقب باشند تا آسیب نبینند. حتی بعضی از افراد ممکن است از شنا کردن، بالا رفتن از نردبان یا حمام کردن اجتناب کنند.

علائم کاتاپلکسی می‌تواند باعث ضعف عضلانی در هر قسمت از بدن شود، اما معمولاً اندام‌ها را درگیر می‌کند (آنچه در دست‌ها است می‌افتد، پاها شل می‌شوند و فرد روی زمین می‌افتد). همچنین ممکن است روی صورت اثر بگذارد، یعنی ممکن است پلک‌ها بیفتند و فک شل شود. حملات می‌توانند از خفیف، مانند افتادگی جزئی پلک، تا شدید، مانند سقوط بر روی زمین متغیر باشند.

علل و عوامل خطر کاتاپلکسی

همان‌طور که در مقدمه گفتیم، اکثریت قریب به اتفاق موارد کاتاپلکسی یا بی‌اختیاری عضلات به این دلیل اتفاق می‌افتد که فرد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ است.

علت دقیق نارکولپسی ناشناخته است، اما افراد مبتلا دارای سطوح غیرطبیعی نوعی هورمون‌ مغزی تنظیم‌کننده خواب و بیداری به نام هیپوکرتین (hypocretin) هستند. کمبود این هورمون می‌تواند باعث شود خواب REM در زمان نامناسبی اتفاق بیفتد. علت تغییر این هورمون معلوم نیست، اما ممکن است در نتیجه تغییرات سیستم ایمنی باشد که باعث می‌شود سلول‌های ایمنی به سلول‌های مغزی حاوی هیپوکرتین حمله کنند.

بسیاری از افرادی که به نارکولپسی مبتلا هستند، دچار بیماری کاتاپلکسی نیز می‌شوند.

در برخی موارد، نارکولپسی نوع ۲ (نوعی حمله خواب بدون کاتاپلکسی که علائم خفیف‌تری دارد) ممکن است به نارکولپسی همراه با حملات کاتاپلکتیک تبدیل شود.

در چرخه‌های خواب عادی، افراد قبل از ورود به فاز REM سه مرحله خواب با حرکت غیرسریع چشم (NREM) را پشت سر می‌گذارند. بالا اما این چرخه‌ها در افراد مبتلا به نارکولپسی عملکرد نادرستی دارند. افراد مبتلا ممکن است بلافاصله پس از به خواب رفتن، وارد خواب REM شوند مرحله NREM را نداشته باشند. این شرایط می‌تواند هم در طول شب و هم در هنگام چرت‌زدن در روز رخ دهد و سبب شود خطوط بین بیداری و خواب به هم بخورد.

مرحله REM خواب، زمانی است که رویا می‌بینیم و بدن ما فلج می‌شود. در افراد مبتلا نارکولپسی، این فلج خواب مرتبط با خواب REM در زمان نامناسبی اتفاق می‌افتد، به همین دلیل است که فلج خواب و توهمات واضح هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن نیز ممکن است رخ دهد.

اپیزودهای کاتاپلکسی شبیه از دست دادن کنترل عضلانی است که به طور طبیعی در طول خواب REM اتفاق می‌افتد، با این تفاوت که زمانی رخ می‌دهد که فرد بیدار است.

تحقیقات منتشر شده در مجله علوم اعصاب نشان می‌دهد که در افراد سالم، احساسات مثبت ممکن است منجر به ضعف عضلانی شود (مثلاً احساس ضعف در هنگام خنده)، اما هورمون هیپوکرتین مغز، که در افراد مبتلا به نارکولپسی کم است، از شل شدن کاملا عضلات در این حالات جلوگیری می‌کند. پس مشخص است که چرا افراد مبتلا به اختلال کاتاپلکسی اکثرا به نارکولپسی هم مبتلا هستند.

درمان کاتاپلکسی و گزینه های دارویی

هیچ درمانی برای نارکولپسی یا کاتاپلکسی در ایران و در سایر کشورها وجود ندارد. علائم نارکولپسی (از جمله حملات کاتاپلکتیک) معمولاً در طول چند ماه ایجاد می‌شود و تا آخر عمر ادامه می‌یابد.

به طور خلاصه، افرادی که تحت تأثیر این مشکل قرار می‌گیرند، ممکن است یاد بگیرند که رفتار و فعالیت‌های خود را تغییر دهند تا خطر بروز یک حمله را به حداقل برسانند. بسیاری از این افراد از موقعیت‌هایی که ممکن است باعث این نوع حمله شوند اجتناب می‌کنند. برای مثال ممکن است آنها از رابطه‌های عاطفی، رانندگی و حتی سفر با دوستان اجتناب کنند.

با این حال، در حالی که نارکولپسی همراه با کاتاپلکسی یک بیماری مادام العمر است، داروهایی وجود دارند که می‌توانند به افراد در مدیریت علائم کمک کنند.

داروهای بیماری کاتاپلکسی

برخی از داروها که دکتر مغز و اعصاب تجویز می‌کند، از جمله داروهای بیماری کاتاپلکسی محسوب شده و در کنترل علائم موثر هستند. داروها ممکن است حملات کاتاپلکتیک را تا ۹۰ درصد کاهش دهند یا در برخی افراد به طور کامل آنها را از بین ببرند.

گزینه‌های درمانی اولیه داروهایی هستند که به افراد اجازه می‌دهند در طول روز بیدار بمانند و آنها را در شب به خواب وادار می‌کنند.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، مانند کلومیپرامین، ایمی‌پرامین، و دزیپرامین، و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) ممکن است برای درمان بیماری کاتاپلکسی

و همچنین سایر علائم نارکولپسی مفید باشند. همچنین نشان داده شده است که این داروها در درمان خواب آلودگی شدید در طول روز و همچنین حملات کاتاپلکتیک موثر است.

اگر فردی دارای اپیزودهای بسیار نادر حملات کاتاپلکتیک باشد، مداخله احتمالا غیرضروری است. اما افرادی که حملات مکرری دارند، لازم است درمان‌های دارویی دریافت کنند. برای این افراد، استفاده از داروهایی که می‌تواند به کنترل حملات کمک کند، به طور قابل توجهی تعامل اجتماعی، ایمنی و کیفیت کلی زندگی را بهبود می‌بخشد.

درمان های جایگزین و مکمل برای کاتاپلکسی

علاوه بر داروها، درمان شناختی رفتاری (CBT)، یا یادگیری تکنیک‌های بهبود رفتار، ممکن است به افراد در مدیریت چندین علامت نارکولپسی، از جمله حملات کاتاپلکتیک، کمک کند.

تکنیک‌های CBT برای نارکولپسی متفاوت است، اما شامل کمک به بیماران در تشخیص شرایط و احساساتی است که باعث حملات کاتاپلکتیک می‌شود. این روش به آنها آموزش می‌دهد که چگونه واکنش نشان دهند تا دچار حمله نشوند.

یکی دیگر از تکنیک‌های بالقوه CBT که به عنوان اشباع محرک (stimulus satiation) شناخته می‌شود، روشی است که در آن بیمار به طور مکرر در معرض محرکی قرار می‌گیرد که باعث بروز اپیزودهای کاتاپلکتیک می‌شود. این کار را آنقدر ادامه می‌دهد تا اثر محرک از بین برود.

با این حال، بیشتر مطالعات CBT را برای سایر اختلالات خواب بررسی کرده‌اند و تحقیقات بیشتری در مورد کاربرد CBT برای نارکولپسی مورد نیاز است.

دکتر کاتاپلکسی با معرفی فرد به گروه‌های مشاوره و حمایت، می‌تواند به افراد مبتلا به نارکولپسی کمک کند تا روش‌های مقابله‌ای را یاد بگیرد و بتواند با مشکلات ناشی از نارکولپسی روبرو شود.

پیشگیری از کاتاپلکسی

اگرچه استراتژی‌های دیگر نیز ممکن است کمک کنند، اما داروی نارکولپسی معمولاً مؤثرترین راه برای جلوگیری از حملات کاتاپلکتیک است. برخی از این استراتژی‌ها به شرح زیر هستند:

خواب به اندازه کافی

شب به اندازه کافی بخوابید یا اگر می‌خواهید در طول روز چرت بزنید، برای آن برنامه داشته باشید. ممکن است در هنگام کم خوابی، احتمال حمله کاتاپلکتیک بیشتر باشد. وقتی فردی خسته است، در برابر محرک‌های عاطفی آسیب‌پذیرتر است، بنابراین راحت‌تر دچار حمله می‌شود. اگر نمی‌توانید شب خوب بخوابید، یا خواب‌آلودگی بیش از حد در روز شما را آزار می‌دهد، سعی کنید در زمان‌هایی که بیشتر احساس خواب‌آلودگی دارید، چرت‌های کوتاه و برنامه‌ریزی شده داشته باشید. چرت‌ها نباید خیلی طولانی باشند؛ حداکثر ۲۰ دقیقه کافی است.

فعالیت بدنی

فعالیت بدنی منظم ممکن است به طور غیرمستقیم به کاهش خواب آلودگی در طول روز کمک کند. بنابراین، اگر احساس خواب آلودگی می‌کنید و نمی‌توانید در ان زمان چرت بزنید، پیاده‌روی کنید.

به نزدیکان خود اطلاع رسانی کنید.

به دوستان، خانواده و همکاران خود اطلاع دهید که کاتاپلکسی شما توسط احساسات قوی یا موقعیت‌های خاص تحریک می‌شود. اگر احساس کردید حمله‌ای در راه است، از اطرافیان خود بخواهید شرایط را تغییر دهند.

عوارض کاتاپلکسی

یکی از شایع‌ترین عوارض حملات کاتاپلکتیک، آسیب فیزیکی است. اگر در حین رانندگی، آشپزی یا کار با ماشین آلات این اتفاق بیفتد، می‌تواند سبب آسیب به خود فرد یا دیگران شود.

این بیماری همچنین می‌تواند در روابط و زندگی روزمره تداخل ایجاد کند. از آنجایی که بسیاری از حملات توسط احساسات شدید مانند خشم و شادی ایجاد می‌شوند، افراد مبتلا به کاتاپلکسی ممکن است از تعاملات عاطفی کناره‌گیری کنند یا از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کنند.

 پذیرش۲۴ یکی از سایت‌هایی است که به شما کمک می‌کند از دکتر مغز و اعصاب آنلاین و سایز پزشکان و متخصصان در حوزه‌های مختلف کمک بگیرید. برای این‌کار کافی است به سایت مراجعه کنید، پزشک مورد نظر را پیدا کرده و وقت مشاوره را تنظیم کنید. اگر مبتلا به کاتاپلکسی هستید، مشاوره آنلاین می‌تواند به شما کمک بزرگی کند.

سوالات متداول کاتاپلکسی

تفاوت کاتالپسی و کاتاپلکسی چیست؟

کاتالپسی یک مشکل عصبی است که با سفتی عضلانی و ثابت‌ شدن وضعیت بدن، بدون توجه به محرک‌های خارجی، و همچنین کاهش حساسیت به درد مشخص می‌شود. این درحالی است که کاتاپلکسی به معنای از دست دادن کنترل عضلانی در شرایط هیجان است.

بی اختیاری عضلات کاتاپلکسی برای چیست؟

بی اختیاری عضلات کاتاپلکسی شبیه از دست دادن کنترل عضلانی است که به طور طبیعی در طول خواب REM اتفاق می‌افتد، با این تفاوت که زمانی رخ می‌دهد که فرد بیدار است.

آیا بی اختیاری ناگهانی عضلات قابل درمان است؟

تا کنون درمانی برای کاتاپلکسی پیدا نشده است. با این حال برخی از داروهای اعصاب می‌توانند حملات را کم کنند. علاوه بر این، رفتار درمانی شناختی و گروه درمانی می‌تواند به فرد کمک کند، شرایط خود را کنترل کند.

سخن آخر

حملات کاتاپلکتیک یکی از مشکلاتی هستند که اغلب افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ به آن مبتلا می‌شوند. نارکولپسی شرایطی است که فرد بدون گذراندن خواب NREM، وارد فاز REM می‌شود؛ فازی از خواب که با شل شدن عضلات همراه است. کاتاپلکسی یکی از عوارض نارکولپسی است که در آن فرد کنترل عضلات خود را مانند زمانی که به خواب REM می‌رود از دست می‌دهد، البته با این تفاوت که او خواب نیست و از دور و بر خود مطلع است. تا کنون درمانی برای این بیماری یافت نشده است. با این حال،  برخی از داروها می‌توانند حملات را کم کنند.