هیدروسفالی چیست؟ علل، تشخیص و درمان

اصطلاح هیدروسفالی (Hydrocephalus) که از دو کلمه هیدرو (آب) و سفال (جمجمه) تشکیل شده به تجمع آب داخل جمجمه اشاره می‌کند. همان‌طور که می‌دانید اطراف مغز و در فضاهایی به‌نام بطن مغز یک مایع زلال که به آن مایع مغزی نخاعی (CSF) می‌گویند در جریان است. این مایع در بطن‌ها تولید می‌شود و به سمت مغز و اطراف نخاع حرکت می‌کند و بافت‌های عصبی را شست‌وشو می‌دهد و سپس در قسمت بالای جمجمه جذب خون می‌شود. حال اگر به هر دلیلی مایع مغزی نخاعی با حجم غیرطبیعی در جمجمه جمع شود که این جمع شدن مایع در اکثر مواقع در بطن‌ها رخ می‌دهد، بیماری هیدروسفالی اتفاق خواهد افتاد.

هیدروسفالی از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند در هر سنی برای هرفردی پیش آید، اما احتمال رخ دادن آن در نوزادان و بزرگسالان بالای ۶۰ سال بیشتر است. طبق آمار به دست آمده از موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS) اعتقادات بر این است که از هر هزار کودک متولد شده یک تا دو نفر به بیماری هیدروسفالی مبتلا هستند و معمولا این مشکل قبل از زمان تولد، در زمان زایمان یا اوایل تولد کودک تشخیص داده خواهد شد.

حال اکنون در پاسخ به سوال هیدروسفالی چیست اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دادیم. از همین رو در ادامه با دیگر موضوعات مربوط به این بیماری آشنا خواهیم شد تا شما بتوانید با مشاهده‌ی علائم آن سریعا به یک دکتر هیدروسفالی مراجعه کنید. دقت داشته باشید که تشخیص و درمان به‌موقع از عوارض هیدروسفالی کم می‌کند و باعث می‌شود که روند درمان راحت‌تر صورت گیرد.

علائم بیماری هیدروسفالی

از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند باعث آسیب‌های جدی به مغز شود، از همین رو آشنایی با علائم آن برای تشخیص به‌موقع ضروری است. از طرفی علائم هیدروسفالی از فردی به فرد دیگر و در گروه‌های سنی مختلف بسیار متفاوت است. احتمال هیدروسفالی در نوزادان و هیدروسفالی در کودکان نسبت به سایر سنین بیشتر است، اما بزرگ‌سالان نیز می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند. حال در ادامه به بررسی علائم این بیماری می‌پردازیم تا با آن‌ها آشنا شوید.

علائم بیماری هیدروسفالی در نوزادان

• اندازه سر غیرمعمول بزرگ
• تورم نقطه نرم سر
• چشم‌ها به سمت پایین منحرف می‌شوند
• خواب‌آلودگی
• تحریک‌پذیری
• رگ‌های برجسته پوست سر
• تشنج
• گریه شدید
• فشار و قدرت عضلانی کم
• تغذیه ضعیف
• افزایش سریع دور سر

  

علائم بیماری هیدروسفالی در کودکان نوپا و نوجوانان

• گریه‌های کوتاه و جیغ مانند
• تغییرات مربوط به ساختار صورت
• سردرد
• مشکل در هنگام خوابیدن یا بیدار شدن
• اسپاسم‌های عضلانی
• تهوع و استفراغ
• اختلال در راه رفتن و عدم داشتن تعادل
• کند شدن روند رشد
• ناتوانی در تمرکز و یادگیری
• اشتهای ضعیف
• مشکل در بلع
• بی‌اختیاری در ادرار
• تغییرات شخصیتی
• تاری یا دوبینی

در این بخش باید به مورد دیگری نیز اشاره کرد و آن این است که افزایش حجم مایع مغزی نخاعی روی اعصاب چشمی می‌تواند به اختلال در بینایی نیز منجر شود. البته اختلالات مربوط به چشم خود نیز انواع متفاوتی دارند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

استرابیسموس: زمانی‌که این اختلال رخ دهد، چشم‌ها دیگر مستقیم نیستند و ممکن است به‌طورناگهانی چپ شوند. این اختلال می‌تواند عوارض شانت نیز باشد.

فلج‌های خیره شدن: این اختلال در اکثر افرادی که به بیماری هیدروسفالی مبتلا هستند مشترک است که در آن فرد مبتلا توانایی حرکت دادن چشم‌ها به سمت بالا را نخواهد داشت.

نیاستاگموس: در زمان ایجاد این اختلال چشم‌ها حرکت سریع و غیرطبیعی به اطراف دارند.

علائم بیماری هیدروسفالی در بزرگ‌سالان

• حافظه ضعیف
• مشکل در راه رفتن
• بی‌حالی شدید
• زوال عقل خفیف
• نداشتن تعادل و هماهنگی در بدن
• سردردهای شدید و مزمن
• تهوع و استفراغ
• اختلال در مهارت‌های شناختی
• مشکلات مثانه

  

علل ابتلا به بیماری هیدروسفالی چیست؟

تابه‌اینجا متوجه شدیم که بیماری هیدروسفالی چیست و چه علائمی دارد، اما از دیگر موضوعاتی که نیز باید درباره‌ی آن اطلاعات داشته باشید، می‌توان به علت هیدروسفالی در بزرگسالان و علت هیدروسفالی جنین اشاره کرد. در رابطه با این موضوعات باید گفت که هیدروسفالی ممکن است در بدو تولد و به‌صورت مادرزادی وجود داشته باشد یا در طول زمان در نتیجه آسیب یا بیماری به‌صورت اکتسابی به دست آید.

هیدروسفالی مادرزادی

نوزاد ممکن است با بیماری هیدروسفالی متولد شود یا مدت کوتاهی پس از زایمان دچار این بیماری شود. در چنین موقعیت‌هایی بیماری هیدروسفالی ناشی از موارد زیر است:

• ناهنجاری‌های ژنتیکی ارثی که می‌توانند جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) را مسدود کنند.
• نوزادانی که به اختلالات رشدی مانند نقص مادرزادی در مغز، ستون فقرات یا طناب نخاعی مبتلا هستند.
• هیدروسفالی مادرزادی می‌تواند از عوارض زایمان زودرس و خونریزی بطن‌ها نیز باشد.
• از دیگر مواردی که می‌توان به آن به‌عنوان علت هیدروسفالی جنین اشاره کرد، عفونت در دوران بارداری است. برای مثال ابتلا به سرخجه یا سفلیس در دوران بارداری می‌تواند منجر به التهاب در بافت مغز جنین شود.

هیدروسفالی مادرزادی از شایع‌ترین ناهنجاری‌هایی است که می‌تواند در سیستم عصبی جنین یا نوزاد تاثیر بگذارد. حال از آنجایی که این عارضه می‌تواند مشکلات بسیار زیادی را به همراه داشته باشد، زمان تشخیص هیدروسفالی در جنین بسیار اهمیت دارد.

در گذشته به‌طور سنتی از روش شانت برای شناسایی و درمان این بیماری استفاده می‌کردند، اما امروزه امکان تشخیص هیدروسفالی در سونوگرافی نیز وجود دارد. در واقع سونوگرافی جنین نشان می‌دهد که بطن‌های مغز به‌طور غیر معمول در حال رشد هستند، در این حالت پزشک متوجه می‌شود که مشکلی وجود دارد. توصیه می‌شود در چنین شرایطی با بهترین دکتر مغز و اعصاب مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم صورت گیرد.

تشخیص هیدروسفالی در کودکان

گاهی‌اوقات بررسی‌ها و سونوگرافی‌هایی که در دوران بارداری انجام می‌شوند، بیماری هیدروسفالی در جنین را نشان نمی‌دهند؛ در نتیجه کودک با همان بیماری متولد خواهد شد. حال شرایط تشخیص این بیماری پس از تولد نوزاد به چه شکل است؟

انجام سونوگرافی از مغز: یکی از موثرترین روش‌های تشخیص این بیماری استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا برای دریافت تصاویر از مغز است. این روش تشخیص بیشتر زمانی انجام می‌شود که ملاج یا درزهای جمجمه نوزاد باز باشند.

ظاهر نوزاد تازه متولد شده: از دیگر مواردی که می‌توانید از طریق آن هیدروسفالی را تشخیص دهید، توجه به ظاهر نوزاد تازه متولد شده است. این دست از کودکان اگر دچار چنین عارضه‌ای باشند، سر و جمجمه‌ی بزرگی دارند که پس از تولد کاملا این موضوع مشخص است و پزشک می‌تواند با اندازه‌گیری دور سر نوزاد متوجه چنین مشکلی شود. همچنین علائم دیگری چون استفراغ‌های مکرر، تشنج و بیقراری نیز می‌توانند این مشکل را نشان دهند.

سی تی اسکن: سی تی اسکن نوعی تصویربرداری است که با کمک اشعه ایکس انجام می‌شود. نتیجه‌ی این تصویربرداری مغز و بطن‌های آن را به‌طورکامل نشان می‌دهد. البته این روش به‌دلیل ضررهایی که دارد خیلی توصیه نمی‌شود.

ام آر آی: از دیگر روش‌های تشخیص هیدروسفالی کودک می‌توان به ام آر آی اشاره کرد. این روش جهت ارزیابی میزان مایع جمع شده در مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آنجایی که در این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی استفاده می‌شود، می‌تواند روش مناسب و کاربردی برای تشخیص این عارضه باشد.

آیا هیدروسفالی جنین درمان دارد؟

تابه‌اینجا روش‌های تشخیص این بیماری را مورد بررسی قرار دادیم، اما سوالی که ممکن است برای بسیاری از افراد پیش آید این است که آیا هیدروسفالی جنین درمان دارد یا خیر که باید گفت خوشبختانه این بیماری از دسته بیماری‌‌هایی است که درمانی برای آن وجود دارد و می‌توان از طریق روش‌های متداول و مختلف این مشکل را برطرف کرد.

اما فراموش نکنید که در صورت درمان نشدن این مشکل آسیب‌های جدی به مغز وارد می‌شود و کودک ممکن است توانایی ذهنی و جسمی خود را از دست بدهد. در ادامه به بررسی برخی از روش‌های درمان این عارضه می‌پردازیم.

شانت گذاری

یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان هیدروسفالی را می‌توان جراحی شانت گذاری درنظر گرفت که به سیستم زهکشی نیز معروف است. شانت در حقیقت یک لوله منعطف و بلند است که می‌تواند مایع مغزی نخاعی اضافه را از بدن خارج کند. برای انجام این جراحی لازم است که بهترین دکتر مغز و اعصاب را انتخاب کنید تا لوله توسط جراح در یکی از بطن‌ها قرار گیرد و سمت دیگر لوله در ناحیه شکم باشد. معمولا نوزادانی که این روش را انتخاب می‌کنند باید تا آخر عمر خود از سیستم شانت استفاده کنند.

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

این روش از جمله روش‌های جراحی کم تهاجم به شمار می‌آید که از آن به‌منظور خالی کردن مایع مغزی نخاعی جمع شده و کم کردن فشار از روی مغز و جمجمه استفاده می‌شود. این روش معمولا زمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد که دیگر روش‌های غیرجراحی مانند درمان هیدروسفالی با دارو یا استفاده از شانت بی‌نتیجه مانده باشد. البته در برخی از مواقع مایع مغزی نخاعی فشار بیش از حدی به مغز وارد می‌کند که در این حالت فورا از جراحی هیدروسفالی استفاده می‌کنند تا به مغز آسیب جدی وارد نشود.

انواع متفاوت بیماری هیدروسفالی

بیماری هیدروسفالی از جمله بیماری‌هایی است که انواع مختلفی دارد و شرایط و ویژگی‌های مربوط به هرکدام متفاوت است. در ادامه با انواع متفاوت بیماری هیدروسفالی و توضیحات مربوط به هرکدام آشنا می‌شویم تا بتوانید تشخیص درستی در رابطه با این بیماری داشته باشید.

هیدروسفالی مادرزادی: همان‌طور که از نام این نوع از بیماری هیدروسفالی مشخص است، از همان بدو تولد وجود دارد و به‌احتمال‌زیاد به دلیل حوادث یا تاثیراتی است که جنین در دوره بارداری دیده، همچنین ممکن است ناهنجاری‌های ژنتیکی رخ داده باشد که منجر به هیدروسفالی جنین شده است.

هیدروسفالی اکتسابی: منظور از هیدروسفالی اکتسابی بیماری است که بعد از تولد ایجاد می‌شود و ممکن است برای افراد با سنین مختلف اتفاق بیفتد و آسیب یا مشکلات دیگری را به همراه داشته باشد. همچنین باید این نکته را در نظر داشته باشید که هیدروسفالی اکتسابی خود نیز به دو نوع ارتباطی یا غیر ارتباطی تقسیم می‌شود. اما هیدروسفالی ارتباطی چیست یا هیدروسفالی غیرارتباطی چگونه رخ می‌دهد؟

هیدروسفالی ارتباطی: هیدروسفالی ارتباطی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان مایع مغزی نخاعی پس از آنکه از بطن‌های مغز خارج شد مسدود شود. حال با توجه به این شرایط مایع مغزی نخاعی همچنان می‌تواند که بین بطن‌های باز جریان داشته باشد. از همین رو به این نوع از هیدروسفالی ارتباطی می‌گویند.

هیدروسفالی غیرارتباطی: این نوع از بیماری هیدروسفالی که با نام هیدروسفالی انسدادی نیز شناخته می‌شود زمانی رخ می‌دهد که جریان مایع مغزی نخاعی هنگامی که از یک یا چند راه باریک بطن در حال عبور هستند مسدود شود.

دو نوع دیگر از هیدروسفالی نیز وجود دارد که می‌توان آن‌ها را مربوط به هیدروسفالی در بزرگسالان درنظر گرفت. این دو عبارتند از:

هیدروسفالی اکس واکو: زمانی که به مغز ضربه یا آسیبی وارد شود یا فرد سکته مغزی داشته باشد، این نوع از هیدروسفالی رخ می‌دهد و ممکن است بافت مغز در این شرایط آسیب ببیند.

هیدروسفالی با فشار طبیعی: هیدروسفالی با فشار طبیعی در هر سنی رخ می‌دهد، اما معمولا افراد مسن دچار چنین عارضه‌ای می‌شوند. این نوع از هیدروسفالی در بعضی از مواقع به دلیل خونریزی ساب آراکونوئید، عفونت، تومور مغزی، جراحی و ضربه به سر رخ می‌دهد.

تشخیص هر یک از این انواع بیماری باید تنها توسط بهترین دکتر مغز و اعصاب صورت گیرد و اگر شرایط مراجعه حضوری را ندارید یا نمی‌دانید که از کجا بهترین دکتر مغز و اعصاب را پیدا کنید، می‌توانید با یک دکتر آنلاین مغز و اعصاب مشورت کنید. پذیرش ۲۴ مجموعه‌ای است که به شما در این راستا کمک می‌کند و شما می‌توانید در ابتدا با کادر این مجموعه مشورت کنید تا آن‌ها بهترین دکتر مغز و اعصاب را در بهترین بیمارستان به شما معرفی‌کنند و برای شما نوبت بگیرند تا شما بتوانید روند تشخیص و درمان را فورا شروع کنید.

تشخیص بیماری هیدروسفالی

برای جلوگیری از هیدروسفالی شدید جنین و حتی بزرگسالان باید این بیماری فورا تشخیص داده شود. بنابراین اگر به علائم این عارضه دچار شدید، به بهترین دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. پزشک در ابتدا یک ارزیابی بالینی انجام می‌دهد تا از وضعیت بیمار مطلع شود. سپس برای تشخیص دقیق‌تر آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز خواهد کرد که این آزمایش‌ها عبارتند از:

• اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
• پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات)
• مانیتورینگ فشار داخل جمجمه
• سیسترنوگرافی ایزوتوپی

انجام این آزمایش‌ها و نتایجی که به همراه دارند به پزشک کمک می‌کنند تا بتواند تشخیص درستی از شدت بیماری و علت احتمالی آن بدهد. بنابراین زمانی که به بیماری هیدروسفالی مشکوک شدید با یک دکتر آنلاین مغز و اعصاب مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم صورت گیرد و خطری سلامتی شما را تهدید نکند.

درمان هیدروسفالی

از آنجایی که عوارض هیدروسفالی در بزرگسالان و کودکان می‌تواند به جدیت برسد، لازم است که درمان این بیماری انجام شود. در رابطه با این موضوع باید گفت روش‌های درمانی مختلفی برای بیماری هیدروسفالی وجود دارد، اما در اکثر مواقع زمانی که فشار زیادی توسط مایع مغزی نخاعی به مغز و جمجمه وارد می‌شود جراحی هیدروسفالی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما داشتن یک رژیم غذایی مناسب یا استفاده از درمان گیاهی هیدروسفالی نیز می‌تواند موثر باشد و به بیمار کمک کند. در ادامه این روش‌های متفاوت را مورد‌بررسی قرار می‌دهیم تا با آن‌ها آشنا شوید.

داشتن رژیم غذایی مناسب

رژیم غذایی مناسب در درمان و پیشگیری از این بیماری بسیار مناسب است. از همین رو اگر شما بتوانید از رژیم غذایی استفاده کنید که بدن شما به خوبی تغذیه شود، احتمال پیشرفت این بیماری بسیار کم خواهد بود. بنابراین اگر پزشک تشخیص هیدروسفالی خفیف را در شما داد، رژیم غذایی مناسبی را برای خود تعیین کنید.

برای مثال رژیم سم‌زدایی که تشکیل شده از رژیم میوه‌ها است به شما کمک می‌کند تا بتوانید تمام سموم بدن خود را دفع کنید. برای این کار لازم است که شما به مدت چند روز تنها میوه‌ها را بدون افزودن شکر یا نمک مصرف کنید. همچنین در این رژیم غذایی باید از مصرف شکر، آرد تصفیه شده، فراورده‌های لبنی، سوسیس، کالباس، قهوه، شکلات، تنقلات و … نیز خودداری کنید.

درمان گیاهی هیدروسفالی

دانه‌های روغنی، غلات، سبزیجات تازه، سالاد و مواردی چون چای خوری چیا و مخمر، کلروفیل و چای سبز از جمله مواردی هستند که می‌توان از آن‌ها به‌عنوان درمان گیاهی هیدروسفالی استفاده کرد. همچنین شما می‌توانید با مصرف این دست از خوراکی‌ها از بروز چنین مشکلی در بزرگسالی نیز جلوگیری کنید. البته توصیه می‌شود که حتما برای انتخاب رژیم غذایی و درمان گیاهی با دکتر هیدروسفالی خود مشورت کنید و مطمئن شوید که این دست از خوراکی‌ها برای بدن شما آسیبی را به همراه ندارند.

آیا هیدروسفالی باعث مرگ می‌شود؟

از جمله سوالاتی که بسیاری از بیماران می‌پرسند این است که آیا هیدروسفالی باعث مرگ می‌شود؟ در رابطه با این موضوع باید گفت در صورتی که این عارضه تشخیص داده نشود و درمانی نیز برای آن صورت نگیرد، می‌تواند زندگی بیمار را به خطر اندازد و باعث مرگ شود.

همان‌طورکه مطالعه کردید، در این مقاله به بررسی بیماری هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان پرداختیم و هرآنچه باید در رابطه با این بیماری بدانید، اعم از علائم بیماری، علل ابتلا به آن و روش‌های درمان را موردبررسی قرار دادیم. بنابراین توصیه می‌شود حتما هنگام بروز علائم این بیماری سریعا به بهترین متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا روند تشخیص و درمان در کوتاه‌ترین زمان انجام شود.

سوالات متداول هیدروسفالی

آیا شانت گذاری با عوارض خاصی همراه است؟

گاهی‌اوقات ممکن است شانت دچار مشکلاتی چون انسداد و نقص مکانیکی شود یا نیاز باشد که آن را طویل‌تر یا تعویض کرد.

آیا بیماری هیدروسفالی درمان کامل و صددرصدی دارد؟

احتمال درمان کامل و صددرصدی وجود دارد، اما باید گفت این موضوع همیشگی نیست و بسیاری از بیماران به درمان کامل نمی‌رسند.

چگونه می‌توان خطر هیدروسفالی در جنین را کاهش داد؟

انجام مراقبت‌های لازم در دوران بارداری، واکسیناسیون‌های لازم، غربالگری و چکاپ‌های دوره‌ای از جمله روش‌هایی هستند که می‌توانند در کاهش خطر هیدروسفالی در جنین نقش داشته باشند.