ام آر آی MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) چیست؟

ام آر آی چیست؟

ام آر آی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی روشی برای تصویربرداری تشخیصی در پزشکی و دام‌پزشکی است که توسط پرتو‌نگاری انجام می‌شود. این روش بر اساس تشدید یا رزونانس مغناطیسی هسته تعریف و با دستگاه‌های بسیار پیشرفته ام آر آی انجام می‌شود. برای اینکه بدانید ام آر آی چیست و چگونه انجام میشود با ما همراه شوید.

ام آر آی با تزریق چیست؟

برخی از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی شامل تزریق رنگ کنتراست است که باعث می‌شود بافت‌ها و رگ‌های خونی خاص با وضوح و جزئیات بیشتری نمایان شوند. گاهی اوقات رنگ کنتراست (حاجب) می‌تواند عوارض جانبی (مانند احساس بیمار بودن، بثورات پوستی، سردرد و سرگیجه) ایجاد کند. این عوارض جانبی معمولاً خفیف هستند و خیلی طول نمی‌کشند. همچنین ممکن است رنگ کنتراست باعث آسیب بافت و اندام در افراد مبتلاء به بیماری شدید کلیوی شود. پس اگر سابقه‌ی بیماری کلیوی دارید، ممکن است برای تعیین میزان عملکرد کلیه‌ها و بی‌خطر بودن انجام اسکن، از شما آزمایش خون داده گرفته شود.

اساس کار دستگاه ام آر آی چیست؟

اساس کار دستگاه تصویربرداری رزونانس مغناطیسی بر حرکت اسپینی هسته‌های اتم‌های هیدروژن موجود در بدن است. اتم هیدروژن فقط دارای یک پروتون در هسته است. چنین هسته‌ای دارای یک گشتاور زاویه‌ای است که به این هسته‌ها ام آر گفته می‌شود.

گشتاور زاویه‌ای سبب حرکت این هسته و در اثر حرکت هسته با بار الکتریکی مثبت، یک گشتاور مغناطیسی هم تولید می‌شود. با قرار گرفتن این هسته‌ها در یک میدان مغناطیس خارجی، همه‌ی هسته‌ها تحت تاثیر میدان در یک سو قرار می‌گیرند و مرتب می‌شوند.

در ام آر آی بدن بیمار که مملوء از هسته‌های هیدروژن است، به‌علت داشتن مولکول آب در بدن، هنگام تاباندن پرتو، هسته‌ها همگی مرتب می‌شوند و پس از قطع تابش دوباره به حالت اول باز می‌گردند. همین تغییر در میدان مغناطیسی ایجاد یک موج الکترومغناطیسی می‌کند. این موج جدید از تک‌تک پروتون‌ها خارج و توسط گیرنده‌های دستگاه دریافت شده به کامپیوتر فوق تخصصی دستگاه ارسال می‌شود. کامپیوتر که توان محاسباتی بالایی دارد، پس از تجزیه و تحلیل، تصاویر را به مانیتور می‌فرستد که در نهایت می‌توان توسط چاپگر این تصاویر را چاپ نمود.

در قسمت‌هایی که امواج بیشتری ساطع می‌شود، تراکم پروتون‌ها بیشتر و در نتیجه، آب بدن هم بیشتر است. از روی غلظت آب موجود در بدن بیمار می‌توان تصاویر دقیقی از بافت‌ها را به‌دست آورد و با مقایسه با بافت سالم، تشخیص نهایی توسط پزشک اعلام می‌شود.

فرق سی تی اسکن و ام آر آی

به‌طور کلی آنچه سی‌تی‌اسکن را از ام آر آی متفاوت می‌نماید پرتو و منابع مورد استفاده‌ی این دو دستگاه است. ام آر آی با موج رادیویی و سی تی اسکن با اشعه‌ی ایکس کار می‌کند. از طرفی ام آر آی معمولاً روند طولانی‌تری نسبت به سی تی اسکن دارد. ام آر آی در نمایش جزئیات بهتر از سی تی اسکن عمل می‌کند. هزینه‌ ام آر آی بیشتر و دستگاه آن پر سر و صدا‌تر است.

انواع ام آر آی

با بررسی انواع ام آر آی می‌توان درک کرد که ام آر آی برای چیست و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی چه اطلاعات ارزشمندی در مورد بیماری‌ها را در دسترس ما قرار می‌دهد. برای اینکه بدانیم ام آر آی چه چیزی را نشان می دهد بهتر است ابتدا درباره‌ی انواع ام آر آی صحبت کنیم:

ام آر آی مغز و نخاع

معمولاً در ام آر آی مغز و نخاع، در مورد موارد زیر اطلاعات ارزشمندی به‌دست می‌آید:

• میزان آسیب‌ها و اختلالات داخل چشم وگوش
• اختلالات نخاعی
• سکته‌ی مغزی
• تومور‌ها در مغز یا نخاع
• میزان آسیب مغزی به‌علت ضربه
• آنوریسم عروق مغزی (Aneurysm cerebral)
• مالتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis)

ام آر آی چشم چگونه است؟

پیشرفت‌ها در تکنیک‌های تصویربرداری نوری طراحی‌شده برای چشم، مانند اسکن پلاریمتری لیزری (scanning laser polarimetry)، اسکن افتالموسکوپی لیزری کانفوکال (confocal scanning laser ophthalmoscopy) و توموگرافی انسجام نوری (optical coherence tomography)، امکان بررسی ویژگی‌های داخلی چشم را فراهم نموده است.

با این حال، اگرچه این دستگاه‌ها اطلاعاتی با وضوح بالا ارائه می‌کنند، اما این فناوری‌ها می‌توانند اطلاعات محدودی فراتر از سطح اپیتلیوم رنگدانه شبکیه به‌دست آورند.

تکنیک‌های دیگری که برای تصویربرداری از نقاط دیگر بدن ایجاد شده‌اند، مانند سونوگرافی و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی نیز پتانسیل ارائه‌ی اطلاعات مرتبط بالینی را دارند، به‌ویژه در مواردی که امکان به‌دست آوردن اطلاعات مورد نیاز از نظر نوری وجود ندارد.

بسیاری از تکنیک‌های جدید تصویربرداری رزونانس مغناطیسی در چشم‌پزشکی به کار گرفته شده‌اند و اطلاعات ساختاری، فیزیولوژیکی و عملکردی را ارائه می‌دهند که می‌تواند برای تشخیص و درمان بالینی موثر باشد.

ام آر آی عروق خونی

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی به‌منظور بررسی بافت قلب و رگ‌های خونی آن می‌تواند در موارد زیر کمک‌کننده باشد:

• وضعیت دریچه‌های قلب و عملکرد آن‌ها
• ضخامت و حرکت دیواره‌های قلب و میزان خسارت حاصل از حملات قلبی
• مشکلات موجود در سرخرگ آئورت
• هر گونه التهاب یا انسداد رگ‌های خونی

ام آر آی استخوان‌ها و مفاصل

این نوع تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، نا‌هنجاری‌های زیر را به تصویر می‌کشاند:

• ناهنجاری‌های مفصلی، غضروف‌ها و پارگی رباط‌ها
• وجود ناهنجاری دیسک در ستون فقرات
• وجود هر نوع عفونت یا تومور در استخوان یا مفصل

ام آر آی کمر چیست؟

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی را می‌توان در هر قسمتی از بدن انجام داد. MRI کمر به‌طور خاص بخش کمری ستون فقرات (منطقه‌ای که معمولاً مشکلات کمر از آنجا منشاء می‌گیرد) را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ستون فقرات لومبوساکرال (lumbosacral spine) از پنج استخوان مهره کمری (L1 تا L5)، ساکروم (sacrum) (سپر استخوانی در پایین ستون فقرات) و دنبالچه تشکیل شده است. ستون فقرات لومبوساکرال نیز از عروق خونی بزرگ، اعصاب، تاندون‌ها، رباط‌ها و غضروف تشکیل شده است.

چه زمانی MRI کمر انجام می‌شود؟

متخصص ام ار ای ممکن است تصویربرداری رزونانس مغناطیسی را برای تشخیص بهتر یا درمان مشکلات ستون فقرات توصیه کند. درد، بیماری، عفونت یا سایر عوامل مرتبط با آسیب می‌تواند باعث بیماری شود.

در صورت داشتن علائم زیر، پزشک ممکن است ام آر آی کمر و لگن را تجویز کند:

• کمردرد همراه با تب
• نقایص مادرزادی که بر ستون فقرات تأثیر می‌گذارد
• آسیب به ستون فقرات
• کمردرد مداوم یا شدید
• مالتیپل اسکلروزیس (multiple sclerosis)
• مشکلات در مثانه
• علائم سرطان مغز یا ستون فقرات
• ضعف، بی حسی یا سایر مشکلات در پاها

در صورتی که برای جراحی ستون فقرات برنامه‌ریزی شده باشد، پزشک ممکن است ام آر آی کمر را نیز تجویز کند. MRI کمر این فرصت را ایجاد می‌کند تا قبل از ایجاد برش، برنامه‌ریزی‌های لازم برای جراحی انجام شود.

ام آر آی قفسه‌ی سینه

این نوع تصویربرداری رزونانس مغاطیسی، تصاویر دقیقی از ساختار‌های داخل حفره‌ی قفسه‌ی سینه، از جمله میان سینه (mediastinum)، دیواره‌ی قفسه‌ی سینه، پلور (pleura) و قلب و عروق (تقریباً از هر زاویه‌ای) ارائه می‌دهد. MRI همچنین تصویربرداری متوالی فیلم مانندی از سیستم قلبی عروقی ارائه می دهد که برای ارزیابی سلامت و عملکرد این ساختارها (قلب، دریچه ها، عروق بزرگ و غیره) مهم است.

چه زمانی MRI قفسه‌ی سینه انجام می‌شود؟

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی از قفسه‌ی سینه برای موارد زیر انجام می‌شود:

• زمانی که هدف بررسی توده‌های غیرطبیعی باشد که نمی‌توان با سایر روش‌های تصویربرداری (معمولاً سیتی‌اسکن) آن‌ها ارزیابی کرد.
• زمانی که نیاز باشد تا اندازه، وسعت و درجه‌ی گسترش تومور به ساختارهای مجاور تعیین شود.
• زمانی که به ارزیابی آناتومی، عملکرد قلب و ساختار‌های تشکیل دهنده آن (دریچه ها و غیره) نیاز باشد.
• زمانی که نیاز است تا پرفیوژن میوکارد (جریان خون به قلب) (myocardial perfusion) و انفارکتوس میوکارد (اسکار در عضله‌ی قلب به دلیل انسداد جریان خون) (myocardial infarct) ارزیابی شود.
• زمانی که لازم باشد پویایی جریان خون در رگ‌ها و محفظه‌های قلب مورد بررسی قرار گیرد.
• زمانی که نمایش گره‌های لنفاوی و عروق خونی (از جمله ناهنجاری‌های عروقی و لنفاوی قفسه‌ی سینه) ضروری باشد.
• هنگامی که ارزیابی اختلالات استخوان‌های قفسه‌ی سینه (مهره‌ها، دنده‌ها و جناغ سینه) و بافت نرم دیواره‌ی قفسه سینه (عضلات و چربی) لازم است.
• زمانی که ارزیابی بیماری پریکارد (کیسه‌ی نازک اطراف قلب) ضروری است.
• شکل خاصی از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی ​​به نام آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی (magnetic resonance angiography) برای ارزیابی عروق حفره‌ی قفسه‌ی سینه (شریان‌ها و ورید‌ها) مفید است. MRA همچنین می‌تواند آنوریسم (aneurysm)، انسداد یک رگ یا ترومبوز (thrombosis)، یا پارگی پوشش داخلی شریان را نشان دهد.

ام آر آی بقیه‌ی اعضای بدن

همه جای بدن ممکن است دست‌خوش تغییرات گسترده شده و با ایجاد تومور در خطر بیفتد. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی می‌تواند از کبد، صفرا، لوزالمعده، طحال، رحم، تخمدان، پروستات و … انجام گیرد و از بسیاری از مشکلات موجود در بدن پرده‌برداری نماید.

عوارض و خطرات MRI

به‌دلیل اینکه از امواج رادیویی در تصویربرداری رزونانس مغناطیسی استفاده می‌شود، عوارض ام ار ای معمولاً قابل توجه نیست. اگرچه گاهی اوقات رنگ کنتراست (حاجب) می‌تواند عوارض جانبی مانند بثورات پوستی، سردرد و سرگیجه) ایجاد کند.

برای گروه‌های زیر این نوع از تصویربرداری تجویز نمی‌شود و خطرناک است:

• تصویر برداری عادی در زنان باردار (در سه ماهه‌ی اول) و استفاده از ماده‌ی حاجب در طول دوران بارداری ممنوع است.
• افرادی که در گذشته به ماده‌ی حاجب واکنش آلرژیک نشان داده‌اند.
• افرادی که به هر نوعی در بدن خود فلز دارند.

ام آر آی چگونه انجام می‌شود؟

برای اینکه بتوانیم بررسی کنیم که نحوه‌ی انجام ام آر آی چگونه است، همزمان، مراقبت‌ها را در سه بازه‌ی زمانی، قبل از انجام، در هنگام انجام و بعد از انجام عکس برداری رزونانس مغناطیسی مورد بررسی قرار می‌دهیم:

دستورالعمل‌های قبل از انجام ام آر آی

1. اگر برای‌تان سوال است که قبل از ام آر ای چی بخوریم به این نکته توجه کنید که باید حدود ۴ ساعت قبل از انجام تصویربرداری، به‌صورت کامل ناشتا باشید ( منظور از ناشنایی این است که حتی باید از آشامیدن آب، استعمال دخانیات و جویدن آدامس هم خودداری کنید).
2. در برخی موارد، ممکن است از شما خواسته شود تا ۴ ساعت قبل از اسکن چیزی نخورید یا ننوشید. گاهی اوقات ممکن است از شما خواسته شود که قبل از انجام اسکن مقدار زیادی آب بنوشید و این موضوع بستگی به نظر پزشک و تکنسین تصویربردار دارد.
3. معمولاً از شما خواسته می‌شود که با مشورت با پزشک خود، مصرف دارو‌ها را قطع کنید. در مورد داروی متفورمین درخواست می‌شود که از ۲۴ ساعت قبل از شروع و ۴۸ ساعت بعد از انجام با مشورت با پزشک متفورمین را قطع کنید.
4. معمولاً از برخی افراد (افراد با سن بالاتر از ۴۰ سال و افرادی که سابقه‌ی بیماری‌های عفونی، کلیوی و دیابت دارند)خواسته می‌شود تا روز آزمایش نتایج تست کراتینین را نیز با خود به همراه داشته باشند.
5. زمانی که به بیمارستان می‌رسید، معمولاً از شما خواسته می‌شود که پرسشنامه‌ای درباره‌ی سلامتی و سابقه‌ی پزشکی خود پر کنید. این موضوع به پرسنل پزشکی کمک می‌کند تا مطمئن شوند که اسکن را به‌صورت ایمن انجام می‌دهید.
6. هنگامی که پرسش‌نامه را تکمیل کردید، معمولاً از شما خواسته می‌شود تا رضایت امضاء شده‌ی خود را برای انجام اسکن ارائه دهید.
7. از آنجایی که اسکنر MRI میدان‌های مغناطیسی قوی تولید می‌کند، مهم است که هر جسم فلزی (ساعت، جواهرات مانند گوشواره و گردنبند، حلقه‌های آویز، دندان مصنوعی، سمعک، کلاه گیس‌هایی که قسمت‌های فلزی دارند و …) را از بدن خود جدا کنید.
8. بسته به اینکه کدام قسمت از بدن شما اسکن می‌شود، ممکن است لازم باشد در طول این عمل لباس بیمارستان بپوشید. در غیر این صورت باید لباس‌هایی بدون زیپ فلزی، بست، دکمه، کمربند یا سگک بپوشید.
9. در صورت داشتن سابقه‌ی واکنش‌های آلرژیک یا هرگونه مشکل لخته شدن خون قبل از تزریق، باید به تکنسین اطلاع دهید.
10. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یک روش بدون درد است، بنابراین معمولاً نیازی به بی‌حسی (دارو‌های مسکن) نیست. اگر کلاستروفوبیک (claustrophobic) هستید، می‌توانید پس از مشورت با پزشک، از یک آرام‌بخش خفیف استفاده کنید.
11. در بخش ام آر آی کودکان، ممکن است قبل از انجام اسکن ام آر آی برای نوزادان و کودکان خردسال بیهوشی عمومی تجویز شود. این امر به این دلیل است که ثابت ماندن در طول اسکن بسیار مهم است و ساکن ماندن کاری است که نوزادان و کودکان خردسال معمولاً وقتی بیدار هستند قادر به انجام آن نیستند.

در حین انجام ام آر آی چه اتفاقی می‌افتد؟

اسکنر MRI یک استوانه کوتاه با دو انتها‌ی باز است. بنابراین، ابتدا باید روی یک تخت که در داخل اسکنر جا‌به‌جا می‌شود، دراز بکشید و بسته به قسمتی از بدن که اسکن می‌شود، سر یا پا‌ها را وارد اسکنر کنید.

در برخی موارد، ممکن است یک قاب روی قسمتی از بدن که اسکن می‌شود (مانند سر یا قفسه سینه) قرار داده شود. این قاب حاوی گیرنده‌هایی است که سیگنال‌های ارسال شده توسط بدن شما را در طول اسکن دریافت می‌کند و می تواند به ایجاد تصویر با کیفیت بهتر کمک کند.

یک کامپیوتر برای کار با اسکنر MRI استفاده می‌شود که در اتاقی متفاوت قرار دارد تا آن را از میدان مغناطیسی تولید شده توسط اسکنر دور نگه دارد.

برای جلوگیری از تار شدن تصاویر، بسیار مهم است که بخشی از بدن خود را که اسکن می‌شود در تمام طول اسکن، ثابت نگه دارید. یک اسکن ممکن است از چند ثانیه تا ۳ یا ۴ دقیقه طول بکشد. ممکن است از شما خواسته شود که در طول اسکن‌های کوتاه، نفس خود را حبس کنید.

بسته به اندازه‌ی ناحیه‌ای که اسکن می‌شود و تعداد عکس‌هایی که گرفته خواهد شد، کل فرآیند ۱۵ تا ۹۰ دقیقه به‌طول می‌انجامد.

مراقبت بعد از ام آر آی

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی معمولاً به‌عنوان یک روش سرپایی انجام می‌شود. پس از اسکن، می‌توانید بلافاصله فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید.

رانندگی و کار با ماشین آلات سنگین و نوشیدن نوشیدنی‌های الکلی به‌مدت ۲۴ ساعت پس از مصرف آرام‌بخش توصیه نمی‌شود.

تفسیر ام آر آی

برای تفسیر جواب ام آر آی باید در ابتدا مشخص شود که کدام قسمت از بدن نیاز به تصویربرداری دارد و مطابق با آن، تکنسین رادیولوژیست پس از تصویربرداری، نتایج را تفسیر و در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

برای دریافت نوبت از دکتر متخصص مغز و اعصاب یا ویزیت دکتر آنلاین مغز و اعصاب کافی است اپلیکیشن پذیرش ۲۴ را دانلود کنید.

سوالات متداول درباره ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی، MRI)

جواب ام آر آی چقدر طول می کشد؟

نتیجه‌ی اسکن ام آر آی باید توسط رادیولوژیست مورد بررسی قرار گیرد و احتمالاً با متخصص ام ار ای و متخصصان دیگر در میان گذاشته شود. این بدان معنی است که بعید است که نتایج اسکن در همان لحظه ارائه شود. رادیولوژیست گزارشی را برای دکتری که اسکن را تجویز نموده است، یادداشت می‌نماید و معمولاً زمانی طول می‌کشد تا نتایج نهایی حاصل شود.

آیا ام آر آی عوارض خاصی دارد؟

با توجه به اینکه در این نوع از تصویربرداری (برخلاف اسکن که از اشعه‌ی ایکس استفاده می‌کند)، امواج رادیویی مد نظر هستند، عوارض خاصی مطرح نشده است. اما زنان باردار، افرادی که سابقا به مواد تزریق شده حساسیت دارند و افرادی که در بدن خود فلز دارند، نباید برای ام آر آی اقدام کنند.

هزینه‌ی ام آر آی چقدر است؟

هزینه‌ی ام آر آی با توجه به عضوی که این تصویربرداری از آن انجام می‌شود متفاوت است. از طرفی برای آگاهی از هزینه‌ی دقیق باید به میزان پوشش بیمه‌ای خود نیز دقت کنید.