مرگ مغزی چیست؟ آیا باید با بیمار مرگ مغزی برای همیشه خداحافظی کنیم؟

مرگ مغزی متأسفانه یکی از شایع‌ترین علل مرگ در بین انسان‌هاست که در آن مغز قابلیت‌ها و عملکردهای خود را از دست می‌دهد. بنابراین در این مطلب قصد داریم در مورد مرگ مغزی، علل، علائم و تمام جوانب مربوط به آن صحبت کنیم. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا بتوانید آگاهی جامع و کاملی در مورد این بیماری و نحوه برخورد با آن به ‌دست آورید.

مرگ مغزی چیست؟

مرگ مغزی یا Brain Death زمانی پیش می‌آید که شخصی با استفاده از دستگاه‌های حمایتی از زندگی مصنوعی برخودار باشد و مغز او قادر به هیچ عملکرد مغزی نباشد. زندگی مصنوعی به این معنی است که افراد مبتلا قادر نیستند هوشیاری خود را به‌دست آورند و حتی نمی‌توانند بدون دستگاه‌های حمایتی نفس بکشند.

این بیماری همچنین با نام مرگ ساقه مغز در بین پزشکان شناخته شده است. افرادی که به مرگ مغزی مبتلا می‌شوند به لحاظ قانونی مرده محسوب می‌شوند. می‌توان گفت متأسفانه این افراد هیچ شانسی برای بهبود ندارند، زیرا بدن آنها بدون دستگاه‌های حمایت‌کننده قادر نیست زنده بماند.

علت مرگ مغزی؛ مرگ مغزی چگونه رخ می‌دهد؟

فرآیند مرگ مغزی از عدم خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به مغز منجر می‌شود. این دو مورد ممکن است به علل زیر اتفاق بیفتند:

• ایست قلبی علت مرگ مغزی ناگهانی: زمانی که قلب دیگر نتپد، اکسیژن به مغز نمی‌رسد.
• سکته مغزی: مواقعی که خون‌رسانی به مغز دچار انسداد شود یا به‌طور کل قطع شود.
• لخته خون: انسداد رگ‌های خونی که گردش خون را در بدن مسدود یا مختل می‌کند.
• حمله قلبی: مواقعی که جریان خون‌رسانی به قلب به شکل ناگهانی دچار انسداد شود.
• ضربه شدید به سر
• تومور مغزی
• خونریزی مغزی
• عفونت‌ها مانند آنسفالیت

در جواب اینکه چگونه مرگ مغزی می‌شویم تمام موارد بالا ذکر می‌شود که برای پیشگیری از این بیماری لازم است این عوامل به درستی کنترل شوند.

علائم مرگ مغزی؛ تشخیص مرگ مغزی به چه صورت است؟

برای تشخیص و اثبات اینکه فردی دچار مرگ مغزی شده است یا خیر علائمی وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• فرد بیهوش باشد و قادر نباشد به محرکات بیرونی پاسخ دهد. از جمله عدم پاسخ چشم به سیگنال‌های محرک
• عدم پاسخ بیمار به سیگنال درد
• لازم است شواهد روشنی مبنی بر اینکه آسیب جدی به مغز وارد شده و قابل درمان نیست وجود داشته باشد.
• تنفس و ضربان قلب تنها از طریق دستگاه‌های حمایت‌کننده زندگی قابل حفظ است. به عبارت دیگر اختلال تنفسی که در مرگ مغزی ایجاد شده، باعث می‌شود نفس کشیدن بیمار مرگ مغزی تنها با کمک دستگاه ممکن باشد. قلب نیز بدون کمک دستگاه تنفس در عرض یک ساعت از کار می‌ایستد.

رد سایر شرایط

برای تایید مرگ مغزی لازم است آزمایشاتی از بیمار گرفته شود، اما قبل از این آزمایشات پزشکان بررسی‌های دقیقی انجام می‌دهند تا علائم به‌واسطه عوامل دیگری به وجود نیامده باشد مثل:

• کم کاری شدید غده تیروئید
• استفاده بیش از اندازه از داروهای غیرقانونی مثل سموم، آرام‌بخش‌ها و دیگر مواد شیمیایی
• دمای بدن به شکل غیرعادی پایین باشد (هیپوترمی)

بعد از اینکه موارد ذکر شده رد شد، آزمایشات برای تایید بیماری گرفته می‌شود. تشخیص مرگ ساقه مغز حتماً باید توسط دو پزشک ارشد تایید شود.

آزمایشات تایید مرگ ساقه مغز (مرگ مغزی)

آزمایشاتی که برای بیماران مرگ مغزی صورت می‌گیرد باید توسط هر دو دکتر مغز و اعصاب تایید شود و هر دو در مورد نتیجه اتفاق نظر داشته باشند. هر آزمایش دو بار گرفته می‌شود تا امکان خطا به حداقل کاهش یابد. این آزمایشات به‌ترتیب زیر است:

• با استفاده از چراغ قوه نور زیاد به چشم تابانده می‌شود تا ببینند بیمار به نور واکنشی نشان می‌دهد یا خیر.
• بینی نیشگون گرفته می‌شود و به پیشانی فشارد وارد می‌شود تا بررسی کنند واکنشی به این محرکات داده می‌شود یا خیر.
• از آنجایی که چشم بسیار حساس است با تکه‌ای پشم یا دستمال آن را نوازش می‌کنند و نتایج را بررسی می‌کنند.
• یک لوله نازک پلاستیکی در نای قرار داده می‌شود تا بررسی کنند آیا این مورد موجب سرفه یا تهوع می‌شود یا خیر.
• آب بسیار سرد را وارد هر دو گوش می‌کنند چون با این کار اغلب چشم‌ها حرکت می‌کنند.
• برای مدت کوتاهی بیمار را از ونتیلاتور جدا می‌کنند تا ببینند تلاشی برای نفس کشیدن صورت می‌گیرد یا خیر.

تشخیص مرگ مغزی زمانی انجام می‌شود که شخص به هیچ‌ یک از آزمایشات ذکر شده واکنش نشان ندهد. برای اطمینان خاطر بیشتر می‌توانید از دکتر مغز و اعصاب آنلاین هم مشورت بگیرید.

گاهی ممکن است بیمار مرگ مغزی نیم‌تنه بالایی خود را کمی تکان دهد، اما باید گفت این حرکات رفلکس نخاعی هستند و مغز را درگیر نمی‌کنند؛ بنابراین در این حالت تشخیص مرگ مغزی عوض نمی‌شود.

مرگ مغزی با کما چه فرقی دارد؟

مرگ مغزی به لحاظ علمی از جوانب مختلف با دیگر حالت‌های بیهوشی مثل کما متفاوت است. کما همانند خوابی بسیار عمیق است که تفاوت آن با خواب واقعی در این است که هیچ‌کدام حرکات بیرونی قادر به بیداری و هوشیار کردن مغز نیستند. با این وجود بیمار در کما زنده است و امکان بهبودی دارد.

همینطور اغلب مرگ مغزی با وضعیت نباتی پایدار نیز اشتباه گرفته می‌شود، اما باید توجه داشت این حالت هم با مرگ ساقه مغز یکی نیست. وضعیت نباتی پایدار یعنی شخص قابلیت‌های مغزی بالاتری را از دست داده، اما به ساقه مغز او آسیبی وارد نشده و همچنان عملکردهای ضروری بدن مثل تنفس و ضربان قلب ادامه دارد. شخصی که در حالت نباتی به سر می‌برد زنده قلمداد می‌شود و با گذشت زمان امکان دارد تا حدودی بهبود یابد، اما مرگ مغزی یعنی فرد قطعاً مرده است. در مقاله ای دیگر مفصل به تفاوت مرگ مغزی و کما و زندگی نباتی پرداختیم.

آیا خونریزی مغزی باعث مرگ می‌شود؟

زمانی که خونریزی در مغز اتفاق بیفتد به آن خونریزی مغزی می‌گویند. هر گونه خونریزی و نشت خون در مغز سبب فشرده شدن مغز و صدمه به بافت‌های آن می‌شود. فشرده‌سازی مغز که به‌واسطه خونریزی بیش از حد مغزی اتفاق می‌افتد می‌تواند آن‌قدر زیاد باشد که خون حاوی اکسیژن نتواند به مغز برسد و این حالت ممکن است موجب تورم مغز شود. به‌طور کلی فشار زیاد به مغز مانع رسیدن اکسیژن به آن می‌شود در نتیجه در این حالت ممکن است مرگ شخص اتفاق بیفتد.

آیا مرگ مغزی حین جراحی بینی اتفاق می‌افتد؟

متأسفانه امکان مرگ اشخاص در حین جراحی بینی وجود دارد و عوامل متعددی در این امر می‌تواند دخیل باشد. بیهوشی جراحی بینی اولین عامل مرگ‌ومیر در این جراحی است. چنانچه داروی بیهوشی بیش از مقدار مناسب یا کمتر از آن استفاده شود می‌تواند سبب آسیب‌های مغزی و در نهایت مرگ مغزی می‌شود.

همچنین عدم کارکرد درست دستگاه‌های متصل به بیمار در حین جراحی و خطای پزشکی هم می‌تواند موجب مرگ شود. باید توجه داشته باشید چنانچه بیماری خاصی دارید حتماً با پزشک خود در میان بگذارید؛ زیرا بیماری‌های زمینه‌ای هم می‌تواند سبب مرگ شود.

سطح هوشیاری در مرگ مغزی چقدر است؟

در بیماران مرگ مغزی سطح هوشیاری ۱ است، زیرا آنها قادر به انجام هیچ‌یک از عملکردهای مغزی نیستند. آنها نمی‌توانند به محرکات بیرونی واکنش نشان دهند و نمی‌توانند بدون کمک دستگاه ضربان قلب و تنفس خود را حفظ کنند.

درجه هوشیاری (GCS) متداول‌ترین سیستم درجه‌بندی برای بیان سطح آگاهی افراد بعد از آسیب‌های مغزی است. سطح هوشیاری ۳ در مرگ مغزی یعنی فرد قادر نیست به صداها و حرکات بیرونی واکنش نشان دهد.

بیمار مرگ مغزی تا چند روز زنده می‌ماند؟ آیا مرگ مغزی خوب می‌شود؟

متأسفانه بیماری مرگ مغزی امکان برگشت ندارد و شفا بیمار مرگ مغزی ممکن نیست. زمانی که مغز قابلیت‌ها و عملکرد خود را از دست می‌دهد به مرور زمان سایر اعضا هم از کار می‌افتند و شخص قادر به زنده ماندن نخواهد بود.

بیماران مرگ مغزی بین یک هفته تا یک ماه زنده می‌مانند، اما بعد از گذشت ۳۰ روز قلب قادر به هیچ عملکردی نیست و به‌طور کل از کار می‌افتد. در واقع حداکثر عمر بیمار مرگ مغزی یک ماه است. با توجه آنچه پیش‌تر گفته شد شرایط این بیماران به‌گونه‌ای است که چیزی به نام نجات یافتگان مرگ مغزی وجود ندارد.

تنها کاری که با این بیماران می‌توان انجام داد، اهدای اعضای آنها است قبل از اینکه دیر شود. زیرا هر چه زمان بیشتری بگذرد اعضا قابلیت خود را از دست می‌دهند و دیگر برای اهدا کارایی ندارند.

پارگی آئورت و مرگ مغزی

پارگی آئورت که به آن آنوریسم هم می‌گویند می‌تواند یکی از علل مرگ باشد. آنوریسمی آئورت توراسیک قسمتی ضعیف شده در سرخرگ است که وظیفه خون‌رسانی به بدن را دارد. حال اگر آئورت ضعیف باشد، دیواره رگ از طریق فشارخون متورم می‌شود و به شکل بادکنک درمی‌آید.

تا زمانی که این رگ نترکد و خونریزی اتفاق نیفتد هیچ خطری اشخاص را تهدید می‌کند. چنانچه رگ پاره شود، آئورت شکافته می‌شود و خون ریزی داخلی اتفاق می‌افتد. این امر خطرناک است و می‌تواند مرگ ناگهانی را به دنبال داشته باشد. پارگی آئورت اغلب علائمی ندارد، اما در صورتی که آنوریسم آئورت توراسیک بزرگ شود ممکن است برخی افراد علائم زیر را داشته باشند که به این ترتیب است:

• سرفه
• تنگی نفس
• حساسیت به لمس یا درد در قفسه سینه
• گرفتگی صدا
• کمر درد

چه دارویی باعث مرگ مغزی می‌شود؟

به‌طور کلی در این مورد می‌توان گفت مصرف بیش از حد داروهای غیرقانونی مانند روان‌گردان‌ها، سموم و سایر مواد شیمیایی ممکن است مرگ مغزی را در پی داشته باشد. همچنین مصرف نادرست داروهای بیهوشی در طی جراحی‌ها سبب می‌شود افراد دچار مرگ مغزی شوند.

سؤال متداول درباره مرگ مغزی

مرگ مغزی چیست؟

مرگ مغزی به حالتی می گویند که در آن مغز عملکرد اصلی خود را از دست می دهد و تنفس و ضربان قلب به کمک دستگاه انجام می شود.

آیا مرگ مغزی امکان برگشت دارد؟

متاسفانه مرگ مغزی بازگشتی ندارد و قلب فرد بعد از گذشت یک ماه از زمان مرگ مغزی از کار می افتد.

مرگ مغزی چگونه رخ می‌دهد؟

مرگ مغزی ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد که علت اصلی آن عدم خونرسانی یا اکسیژن رسانی به مغز است.

سطح هوشیاری ۳ در مرگ مغزی به چه معناست؟

سطح هوشیاری ۳ در مرگ مغزی یعنی فرد قادر نیست به صداها و حرکات بیرونی واکنش نشان دهد.

نتیجه‌گیری

متأسفانه مرگ مغزی یکی از شایع‌ترین علل مرگ در بین افراد است عوامل مختلفی منجر به این اتفاق می‌شود. از این رو در این مطلب در مورد مفاهیم مربوط به این بیماری، علل، علائم و تمام موارد مربوط به آن صحبت کردیم.