نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) چیست؟ انواع+مزایا و معایب گرفتن نوار مغز

نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) آزمایشی است که ناهنجاری‌ها و مشکلات موجود در امواج مغزی یا فعالیت الکتریکی مغز بیماران را تشخیص می‌دهد. فعالیت مغز با تولید بارهای الکتریکی بسیار کوچکی همراه است. بسیاری از مشکلات و بیماری‌های مغزی از طریق بررسی این بارهای الکتریکی قابل تشخیص هستند. نوار مغز آزمایشی است که این بارهای الکتریکی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

نوار مغز به کمک الکترودهایی که به شکل دیسک‌های فلزی کوچک با سیم‌های نازک هستند، انجام می‌شود. هنگام آزمایش الکترودها روی پوست سر بیمار چسبانده می‌شوند. این الکترودها بارهای الکتریکی ناشی از فعالیت سلول‌های مغز ناشی را تشخیص می‌دهند. بارهای الکتریکی مغز تقویت و به رایانه متصل به الکترودها فرستاده می‌شوند تا بتوان آن‌ها را به صورت نمودار امواج نمایش داد. این نمودار در واقع پاسخ نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که روی کاغذ چاپ می‌شود. چیزی که در مورد نوار مغز اهمیت دارد شکل امواج است اما پاسخ به محرک‌ها و تغییرات کوچک انرژی نیز توسط دکتر مغز و اعصاب مورد بررسی قرار می‌گیرند.

چه زمانی نوار مغز گرفته می‌شود؟

تجویز نوار مغز به عهده دکتر مغز و اعصاب است و این که چه موقع نوار مغز بگیریم، باید توسط پزشک پاسخ داده شود. انجام این آزمایش برای تشخیص و درمان برخی بیماری‌ها لازم است. در برخی موارد نیز پزشک برای بررسی بیشتر و دقیق‌تر انجام نوار مغز را تشخیص می‌دهد.

به طور کلی نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) برای بررسی انواع اختلالات مغزی استفاده می‌شود. این اختلالات به صورت امواج نامنظم نمایش داده می‌شوند و پزشک می‌تواند با بررسی آن‌ها اختلالات مغزی بیمار را تشخیص دهد. بیشترین استفاده نوار مغز برای درمان و کنترل عارضه تشنج است. حتی اگر تشنج در سال‌های قبل اتفاق افتاده باشد، نوار مغز وجود و محل وقوع آن در مغز را نشان می‌دهد.

تومور، سکته، آلزایمر، روان‌پریشی، اختلال خواب، تروما، مسمومیت دارویی، کما و… از جمله دیگر مواردی هستند که ممکن است به نوار مغز نیاز داشته باشند. علاوه بر این‌ها ممکن است هنگام جراحی برای نظارت بر جریان خون مغز از نوار مغز استفاده شود.

نوار مغز چه چیز را نشان می‌دهد؟

نامنظم بودن شکل امواج به دست‌آمده از نوار مغز، نشان‌دهنده مشکلاتی در عملکرد مغز است. هر کدام از مشکلات مغزی به شکل خاصی در نوار مغز نمایش داده می‌شوند. پزشک مغز و اعصاب با بررسی نوار مغز می‌تواند این مشکلات را شناسایی کند. کوچکترین اشکال و اختلال در فعالیت‌های مغز در نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) به صورت امواج ناهماهنگ نمایش داده می‌شود. از جمله اختلالات مغزی که به کمک نوار مغز قابل تشخیص هستند عبارتند از:

• اختلالات تشنجی (نوار مغز تشنج)
• آنسفالیت (التهاب مغز)
• آسیب سر
• آنسفالوپاتی
• تومور مغزی
• مشکلات حافظه
• اختلالات خواب با نوار مغزی
• دمانس یا زوال عقل
• سکته مغزی

انواع نوار مغز

حال که متوجه شدیم نوار مغز چیست بهتر است بدانید نوار مغز انواع مختلفی به شرح زیر دارد:

• نوار مغز معمولی: در این نوع تست بیمار باید در آرامش استراحت کند. هنگام انجام این نوع نوار مغز از بیمار خواسته می‌شود که چند بار چشم‌های خود را باز و بسته کند و برای چند دقیقه نفس‌های عمیق بکشد. گاهی در این نوع تست نوار مغز چراغ چشمک‌زن را در نزدیکی بیمار قرار می‌دهند تا تاثیر آن بر فعالیت مغز بررسی شود.این نوع نوار مغز رایج تر از دیگر انواع نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است.
• نوار مغز خواب: در صورتی که پزشک نتیجه مطلوب را از نوار مغز معمولی دریافت نکند، نوار مغز خواب تجویز می‌کند. این نوع نوار مغز در حالت خواب انجام می‌شود. در برخی موارد از بیمار خواسته می‌شود شب قبل از انجام تست را بیدار بماند تا در زمان انجام تست راحت‌تر به خواب برود. به همین دلیل به این نوع نوار مغز به نوار مغز محروم نیز گفته می‌شود.
• نوار مغز پایشی: گاهی پزشک تشخیص می‌دهد که لازم است فعالیت‌های مغزی بیمار در طول یک روز یا حتی بیشتر بررسی شود. در این موارد تست نوار مغز سرپایی انجام می‌شود. برای انجام این نوع تست نوار مغز گیرنده‌ای روی لباس فرد قرار می‌دهند تا فعالیت‌های مغزی او را حین انجام کارهای روتین و روزمره ثبت کند. انجام این تست به بستری بیمار در بیمارستان یا تحت نظر بودن او نیاز ندارد و او می‌تواند پس از نصب گیرنده به کارهای روزمره خود بپردازد. گیرنده نوار مغز پایشی ضدآب است.
• نوار مغز تله‌‌متری: این روش یکی از انواع خاص نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که هنگام انجام آن امکان فیلمبرداری وجود دارد و اطلاعات بیشتری در اختیار دکتر مغز و اعصاب قرار می‎دهد. این نوع نوار مغز روش طی چند روز و در حین بستری بودن بیمار در بیمارستان می‌شود. در تله‌متری سیگنال‌های نوار مغز رایانه انتقال فرستاده می‌شوند و به صورت ویدئو ضبط می‌شوند تا امکان بررسی لحظه‌ای وضعیت مغز بیمار وجود داشته باشد.

روش گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG)

یکی از نگرانی‌هایی مشترک کسانی که باید نوار مغزی بگیرند درباره روش انجام آن است. بنا به تشخیص پزشک نوار مغز توسط ۸، ۱۶ یا ۲۵ جفت الکترود گرفته می‌شود. این الکترودها، پالس‌های الکتریکی مغز را از طریق پوست سر دریافت می‌کنند و سپس به رایانه متصل انتقال می‌دهند. نوار مغز در حالت نشسته یا خوابیده گرفته می‌شود. بیمار حین انجام نوار مغز باید کاملا در آرامش و سکون باشد. بنا به تجویز پزشک، تکنسین تست نوار مغز از بیمار می‌خواهد که فعالیت‌های مختلفی انجام دهد؛ مثلا چشمان خود را ببندد، نفس عمیق بکشد و با به محرک‌های بینایی، شنوایی و… توجه کند.

گرفتن نوار مغز نوزادان و کودکان

گاهی ممکن است که پزشک برای نوزادان و یا کودکان نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) تجویز کند. در این صورت بهتر از یک تکنسین باتجربه و باحوصله کمک بگیرید. پروسه گرفتن نوار مغز نوزادان و کودکان ممکن است برای آن‌ها ترسناک و دلهره‌آور باشد. برای همین ممکن است پزشکان مغز و اعصاب برای نوزادان و کودکان نوار مغز خواب را پیشنهاد بدهند. در این صورت لازم است نوزادان و کودکان قبل از گرفتن نوار مغز نخوابند تا هنگام انجام آن به راحتی به خواب روند. در گرفتن نوار مغز از نوزادان و کودکان همکاری پدر و مادر بسیار مهم و کمک‌کننده است.

نوار مغز در منزل

ممکن است بیمار به دلایل مختلف از جمله کهولت سن، فلج حرکتی و… امکان حضور در کلینیک برای گرفتن نوار مغز را نداشته باشد. در این صورت باید از متخصصانی که خدمات گرفتن نوار مغز را در منزل ارائه می‌دهند کمک گرفت.

آیا تست نوار مغز به بدن آسیب می‌رساند؟

بیشتر کسانی که می‌خواهند نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) بگیرند بابت مضرات این تست و آسیب‌های ناشی از آن دغدغه دارند. این در حالی است که نوار مغز هیچ مشکل جانبی برای بدن یا مغز ایجاد نمی‌کند. تست نوار مغز سال‌هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرد و به عنوان یک روش ایمن شناخته می‌شود. این تست کاملا بدون اشعه است و هیچ‌گونه اثر منفی ندارد. الکترودها فقط فعالیت مغزی را ثبت می‌کنند و هیچ درد یا حسی به بیمار منتقل نمی‌کنند. علاوه بر این‌ها هنگام انجام این تست نباید نگران جریان برق، شوک الکتریکی و… نیز بود.

البته به دلیل فشار عصبی یا نگرانی ناشی از انجام این تست، ممکن است بیمار با افت قند خون، ضعف، استرس و… مواجه شود. به همین دلیل بهتر است قبل از انجام این تست نگرانی‌های خود را با تکنسین تست نوار مغز یا پزشک مغز و اعصاب در میان بگذارد و از بی‌خطر بودن تست مطمئن شود.

نوار مغز چقدر طول می‌کشد؟

زمان انجام تست نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) بسته به نوع آن متفاوت خواهد بود. در تست نوار مغز معمولی از زمان شروع تست تا اتمام آن بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. تست نوار مغز خواب هم همین مقدار زمان می‌خواهد. زمان تست نوار مغز پایشی نیز بین ۱ تا ۲ روز متفاوت است. برای بررسی‌های دقیق‌تر از تست‌های چند روزه یا تله متری فیلم استفاده می‌شود. برای انجام تست‌های چند روزه بیمار در بیمارستان بستری می‌شود.

قبل از گرفتن نوار مغز

آماده‌سازی قبل از گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) بسیار مهم است. معمولا پزشکان و تکنسین‌های نوار مغز به بیماران می‌گویند که چه کارهایی باید قبل از انجام تست نوار مغز انجام شود. قبل از انجام این تست باید حتما با پزشک مشورت کنید تا برای انجام آماده شوید. کارهایی که به طور معمول برای آماده‌سازی پیش از گرفتن نوار مغز انجام می‌شوند عبارتند از:

• روز قبل از انجام تست سر و موهای خود را کاملا شستشو دهید. پوست سر و موهای شما باید کاملا تمیز باشند و وجود هر گونه کثیفی و چربی ممکن است نتیجه تست نوار مغز را با مشکل مواجه کند. قبل از گرفتن نوار مغز نباید از شامپوهای نرم‌کننده، اسپری، ژل و… استفاده شود.
• بعضی از داروها در نتیجه نوار مغز اثر می‌گذارند. به همین دلیل باید پزشک را در جریان همه داروها و مکمل‌های گیاهی و… که مصرف می‌کنید، قرار دهید. در صورتی که دارویی با نوار مغز تداخل داشت باید حتما با مشورت پزشک مصرف آن را تا پس از گرفتن نوار مغز به تعویق بیندازید.
• کافئین در نتیجه نوار مغز اختلال ایجاد می‌کند. در نتیجه باید یک روز یا حداقل ۸ ساعت قبل از گرفتن نوار مغز از خوردن یا نوشیدن موادغذایی کافئین‌دار خودداری کنید.
• اگر قرار است نوار مغز خواب گرفته شود، شب قبل از انجام تست باید کمتر بخوابید تا هنگام گرفتن نوار مغز راحت‌تر بخوابید.
• هنگام گرفتن تست نوار مغز نباید گرسنه یا روزه باشید. پایین بودن فشار خون هنگام گرفتن نوار مغز بر نتیجه تست اثر می‌گذارد.
• بهتر است هنگام انجام تست نوار مغز یک نفر همراه داشته باشید.

علاوه بر موارد بالا رعایت همه توصیه‌های پزشک مغز و اعصاب برای گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) الزامی است.

هنگام گرفتن نوار مغز

همانطور که اشاره شد گرفتن انواع مختلف نوار مغز روش‌های گوناگونی دارد؛ اما به طور معمول هنگام تست از بیمار خواسته می‌شود که روی تخت دراز بکشد. ۸ تا ۲۵ جفت الکترود به کمک خمیر مخصوص به پوست سر بیمار چسبانده می‌شود یا کلاه الکترودها روی سر قرار داده می‌شود. سپس از بیمار می‌خواهند که کاملا ساکن باشد و آرامش خود را حفظ کند. بی‌حرکت بودن بیمار هنگام انجام تست بسیار مهم است. به همین دلیل در بعضی موارد، گرفتن نوار مغز به طور دوره‌ای متوقف می‌شود تا بیمار زمانی برای استراحت داشته باشد.

در هنگام گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) باید کاملا به صحبت‌های تکنسین توجه داشته باشید و مواردی که از شما خواسته می‌شود را رعایت کنید. بنا به تجویز پزشک گاهی هنگام گرفتن نوار مغز از بیمار می‌خواهند که به طور منظم و سریع تنفس عمیق داشته باشد و یا در معرض چراغ چشمک‌زن قرار بگیرد.

بعد از گرفتن نوار مغز

پس از اتمام تست، تکنسین کلاه الکترود را از روی سر بیمار برمی‌دارد. در صورتی که برای اتصال الکترودها به پوست سر از خمیر استفاده شده باشد، سر با آب گرم و مواد شوینده مخصوص شسته می‌شود. بهتر است پس از اتمام بیمار سر و موهای خود را دوباره شستشو دهد تا موها و پوست سر او دچار آسیب نشوند. ممکن است روی سر و محل قرارگیری الکترودها، التهاب و قرمزی ایجاد شود. این التهاب پس از چند ساعت از بین می‌رود و جای نگرانی نیست.

ممکن است برای انجام تست دارو یا آرام‌بخش خاصی استفاده شود. به همین دلیل بهتر است یک فرد همراه بیمار باشد و از او مراقبت کند.

اگر بیمار داروهایی را برای انجام تست نوار مغز قطع کرده باشد، باید با مشورت پزشک شروع دوباره مصرف آن‌ها را آغاز کند.

تکنسین یا پزشک مغز و اعصاب سایر توصیه‌های لازم پس از گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) را به بیمار ارائه می‌دهند.

مزایا و معایب نوار مغز

نوار مغز یک روش فراگیر برای کمک به تشخیص و درمان بیماری‌های مغزی است. در ادامه مزایا و معایب این تست را بررسی می‌کنیم.

مزایا:

• انجام نوار مغز کاملا بدون درد و عوارض جانبی است.
• یک روش آزمایشی کاملا ایمن است و هیچ خطری ندارد.
• تست نوار مغز بر پایه امواج الکتریکی انجام می‌شود و خطرات امواج مغناطیسی را ندارد. به همین دلیل برای همه افراد به ویژه بانوان باردار بدون خطر است.

معایب:

• پروسه گرفتن نوار مغز طولانی و زمان‌بر است.
• حرکت نکردن و سکون ممکن است برای بعضی از بیمارهای مغزی اذیت‌کننده و طاقت‌فرسا باشد.

خواندن جواب نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG)

جواب نوار مغز شامل چند برگه کاغذ است که نمودارهای امواج دریافتی از سر روی آن چاپ شده است. این نمودارها نشان‌دهنده شکل موج‌های مختلفی هستند. در حالت عادی شکل و فرکانس امواج منظم و یکنواخت است. اما در صورتی که مغز دچار اختلال یا مشکلی باشد، شکل این امواج نامنظم می‌شود.

خواندن جواب نوار مغز یک کار کاملا تخصصی است و باید توسط دکتر مغز و اعصاب انجام شود. پزشک مغز و اعصاب با مشاهده شکل موج‌های دریافتی از سر و بررسی تغییرات فرکانس آن‌ها، عملکرد و اختلالات مغز را بررسی می‌کند.

مشورت با دکتر مغز و اعصاب آنلاین یکی از راه‌های آسان و مطمئن برای کسب اطلاعات درباره نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) و خواندن جواب نوار مغز است.

اصطلاحات نوار مغز

همانطور که گفته شد پزشکان با توجه به امواج نتیجه نوار مغز را تفسیر می‌کنند. امواج مغزی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• امواج گاما: این امواج مربوط به تمرکز و توجه هستند و زمانی تولید می‌شوند که مغز در حال یادگیری چیز جدیدی یا واکاوی موضوعی باشد. اختلال در این امواج نشان‌دهنده مشکلات یادگیری و تمرکز است.
• امواج بتا: هنگامی که مغز در حال انجام فعالیت‌های ذهنی از جمله صحبت کردن باشد، امواج بتا ساطع می‌شوند. امواج بتا در تفکر و حل مسئله تاثیر زیادی دارند. ناهماهنگی در شکل این امواج ممکن است نشان‌دهنده اختلالات اضطرابی، وسواس و اختلالات خواب باشد.
• امواج آلفا: این امواج نقطه مقابل امواج بتا هستند و هنگام استراحت، مدیتیشن، قدم زدن و… ایجاد می‌شوند. هرگونه بی‌قراری و مشکلاتی از این نوع به شکل اختلال در امواج آلفا نشان داده می‌شوند.
• امواج تتا: این امواج مربوط به خیال‌پردازی و ایده‌سازی ذهن هستند. هنگام کار، دوش گرفتن، استراحت کردن و یا هر زمانی که مغز به طور اتوماتیک و بدون این که درگیری ذهنی داشته باشید، دستوراتی می‌دهد امواج تتا منتشر می‌شوند.
• امواج دلتا: این امواج هنگام خواب عمیق و بدون رویا ایجاد می‌شوند. دامنه این امواج همیشه بیشتر از صفر است؛ زیرا در صورتی که دامنه امواج دلتا صفر شود یعنی مغز مرده است.

پزشکان با بررسی این امواج در نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) می‌توانند مشکلات بیماران را تشخیص دهند.

جمع‌بندی

یکی از روش‌های تشخیص و درمان بیماری‌های مغزی، گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است. این روش بر پایه امواج الکتریکی انجام می‌شود و کاملا ایمن است. در نتیجه آسیبی به بدن و مغز انسان وارد نمی‌کند و به همین دلیل یک روش آزمایش کاملا مناسب است. پزشک مغز و اعصاب نوار مغز را برای تشخیص و بررسی اختلالاتی مثل بیماری صرع، تشنج، مشکلات حافظه، مشکلات خواب، تومور مغزی، زوال عقل، سکته مغزی و… استفاده می‌شود. نوار مغز انواع مختلفی دارد و بنا به تشخیص پزشک مغز و اعصاب ممکن است هر یک از نوار مغزهای معمولی، نوار مغز خواب، پایشی و یا تله‌متری از بیمار گرفته شود. رعایت نکات توصیه شده توسط پزشک قبل، هنگام و پس از گرفتن نوار مغز، الزامی است.

سوالات متداول نوار مغز یا یا الکتروانسفالوگرام (EEG)

• نوار مغز چه بیماری‌هایی را نشان می‌دهد؟

نوار مغز برای تشخیص یا درمان بیماری‌هایی مثل صرع، اختلالات تشنجی، آنسفالیت (التهاب مغز)، تومور مغزی، مشکلات حافظه، اختلالات خواب، دمانس یا زوال عقل، سکته مغزی استفاده می‌شود.

• آیا نوار مغز خطری برای سلامت بدن دارد؟

خیر، نوار مغزی بر پایه امواج الکتریکی انجام می‌شود و به بدن آسیبی وارد نمی‌کند.

• قبل از گرفتن نوار مغز باید چه کارهایی انجام داد؟

شستشوی سر و موها، قطع داروهایی که در نتیجه نوار مغز اختلال ایجاد می‌کنند (البته این کار حتما با مشورت پزشک انجام شود)، اجتناب از خوردن کافئین و…