سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) چیست و برای چه منظوری تجویز می‌شود؟

توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) یکی از روش‌های رایج و مرسوم برای تصویربرداری از اجزای مختلف بدن است. به کمک این روش می‌توان بسیاری از مشکلات و بیماری‌های بدن را تشخیص داد و از این روی در علم پزشکی این روش، جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد.

در حقیقت در این روش با کمک گرفتن از چند پرتو یا اشعه ایکس در زوایای مختلف، تصاویر نهایی به دست خواهد آمد. در این مطلب در مورد این روش و نحوه انجام آن و این که این روش تصویربرداری چه انواعی دارد، بیشتر صحبت خواهیم کرد.

توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) چیست؟

در ابتدا به معرفی مختصر توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) می‌پردازیم. این تصویربرداری، آزمایشی است که به منظور تشخیص مشکلات مختلف بدن به کار می‌رود. این سیستم از چندین پرتو ایکس استفاده کرده و سپس از پرتوهای ایکس در زوایای مختلف برای ایجاد تصویر استفاده می‌کند. تصاویر تولیدی، بسیار بهتر و دقیق‌تر از تصاویر اشعه ایکس معمولی هستند. این سیستم تصویربرداری کمک زیادی به علم پزشکی کرده است؛ زیرا بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها تنها در زمان جراحی قابل کشف بودند، اما اکنون با تصویربرداری دقیق از بافت‌ها، رگ‌ها و استخوان‌های انسان امکان تشخیص هر نوع عارضه‌ای وجود دارد.

اگر بخواهیم کاربرد این دستگاه را برای بدن به طور خلاصه بیان کنیم، باید بگوییم که این تصویربرداری برای تمام نقاط بدن از سر تا پا مورد استفاده قرار می‌گیرد. همین مورد اهمیت پزشکی آن را به خوبی به نمایش می‌گذارد. در ادامه بیشتر در مورد این دستگاه مهم صحبت خواهد شد.

چگونگی انجام سی تی اسکن

برای انجام سی تی اسکن لازم است بیمار، روی تختی دراز کشیده و به داخل دستگاه تونل مانند که دو طرف آن باز است وارد می‌شود. بسته به این که چه ناحیه‌ای تحت تصویربرداری قرار می‌گیرد، ممکن است سی تی اسکن از چند دقیقه تا نهایت ۳۰ دقیقه به طول بیانجامد. این آزمایش معمولا بدون درد و مشکل برای افراد به پایان می‌رسد.

اما ممکن است بعد از انجام این تصویربرداری برای عده‌ای سوالاتی به وجود بیاید؛ به طور مثال این که بعد از سی تی اسکن چی بخوریم؟ اگر سی تی اسکن از نوع معمولی باشد، بعد از انجام آزمایش می‌توان رژیم غذایی عادی را دنبال کرد. همچنین بهتر است پیش از سی تی اسکن، به مدت ۶ ساعت ناشتا باشید. اما در برخی موارد، برای این که تصاویر وضوح بهتر و بیشتری داشته باشند، از تزریق مایع حاجب استفاده می‌شود. در این مورد پس از انجام آزمایش با مشورت پزشک بهتر است که مایعات زیادی نوشیده شود که ماده وارد شده به بدن، زودتر دفع شود.

همچنین ممکن است سوالی برای برخی به وجود بیاید که جواب سی تی اسکن چقدر طول میکشد و در واقع چه مدت پس از انجام آزمایش می‌توان جواب و نتایج را دریافت کرد؟ بعد از انجام تصویربرداری توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) توسط متخصص رادیولوژی، معمولا بسته به نوع آن، از یک تا ۳ روز زمان می برد که نتایج مشخص شوند. طبیعتا هر چه آزمایش از نقاط حساس‌تر گرفته شده باشد و نیاز به بررسی و مشاهده بیشتری داشته باشد، زمان آن هم طولانی‌تر خواهد بود.

کاربرد سی تی اسکن

همانطور که گفته شد توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) برای تمامی نواحی بدن استفاده می‌شود و بسیاری از مشکلات پزشکی را برطرف کرده است. در زیر نگاهی به برخی از کاربردهای این نوع تصویربرداری می‌اندازیم.

سی تی اسکن سر

یکی از کاربردهای این نوع تصویربرداری، تصویربرداری از سر است. سی تی اسکن سر و مغز می‌تواند به دلایل مختلفی صورت گیرد و متخصص مغز و اعصاب برای بررسی و اطمینان از برخی مسائل مهم و جزئی این تصویربرداری را پیشنهاد خواهد کرد.

از این روش برای تشخیص مواردی همچون تومورها و ضایعات مختلف، ضربات و خونریزی‌های داخلی، ناهنجاری‌ها و… استفاده می‌شود. همچنین ممکن است برای تشخیص این موارد ابتدا آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های دیگری تجویز شوند که پس از عدم دستیابی به نتیجه دلخواه، این نوع تصویربرداری پیشنهاد می‌شود. سی تی اسکن مغز و سر ممکن است در مواردی با محدودیت‌هایی هم روبه‌رو باشد؛ از جمله برای افراد باردار یا افراد دیابتی. در چنین مواقعی حتما باید با پزشک مربوطه مشورت کرد. همچنین اگر در حین فرآیند تصویربرداری نیز هرگونه احساس غیرطبیعی در فرد به وجود آمد، باید حتما مسئول و پزشک مربوطه در جریان قرار بگیرند.

سی تی اسکن ریه

یکی دیگر از کاربردهای توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، تصویربرداری از ریه‌ها است. ممکن است به دلیل درد در ناحیه قفسه سینه، سرفه‌های مکرر یا تب و مشکلات ریوی، پزشک تصویربرداری از ریه را تجویز کند. همچنین جهت تشخیص سرطان ریه نیز این روش در همان مراحل ابتدایی به‌کار گرفته می‌شود.

در صورت وجود تومور، نتایج این تصویربرداری به پزشک کمک می‌کند که از این موضوع مطلع شود که آیا تومورها تحت درمان قرار می‌گیرند یا خیر. از دیگر مواردی که توسط این تصویربرداری مشخص می‌شود باید به ذات الریه، سل، انواع التهاب، انواع ناهنجاری و… اشاره کنیم. لازم است گفته شود در صورت داشتن علائم غیرطبیعی، می‌توانید از دکتر مغز و اعصاب آنلاین کمک بگیرید و از او برای یافتن دلیل مشکلات و راهکار مناسب کمک بخواهید.

سی تی اسکن روده

یکی از کاربردهای دیگر این نوع تصویربرداری، برای تشخیص مشکلات روده است. هنگامی که بیمار با درد در نواحی شکمی خود به پزشک مراجعه می‌کند، اگر پزشک نتواند دلیل خاصی برای درد و ناراحتی‌های او پیدا کند، قطعا سی تی اسکن گزینه بسیار خوبی است.

در این تصویربرداری امکان شناسایی انواع تومورها در روده وجود دارد و همچنین پزشک با بررسی نتایج می‌تواند به این موضوع پی ببرد که آیا تومور و سرطان در روده از نوع خوش‌خیم است یا خیر.

سی تی اسکن کمر

در سی تی اسکن کمر و ستون فقرات اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری نسبت به رادیوگرافی به دست می‌آید؛ بنابراین رسیدن به نتیجه و اطمینان از وجود یا عدم وجود عارضه، با درصد بالاتری هم همراه خواهد بود. این نوع تصویربرداری به منظور تشخیص و بررسی مشکلاتی نظیر، مشکلات ستون فقرات، انواع ضایعات کمر، دیسک کمر، ناهنجاری‌های مادرزادی و… به‌کار گرفته می‌شود. همچنین بعد از روش‌های درمانی مانند جراحی، برای این که پزشک متوجه تاثیر روش درمانی شود، می‌تواند از سی تی اسکن کمر برای ارزیابی روند و تاثیر درمان هم استفاده کند.

سی تی اسکن قلب

در این روش، قلب و تمامی رگ‌های خونی آن مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند. با استفاده از نتایج این نوع تصویربرداری پزشک می‌تواند علائم ابتدایی مشکلات و عارضه‌های قلبی را بدون آن که علامت خاصی در فرد به وجود آمده باشد تشخیص دهد و روند درمان را در بهترین زمان آغاز کند.

دو نوع توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) قلب وجود دارد؛ یکی اسکن کلسیم قلب برای بررسی رسوب کلسیم در عروق و دیگری سی تی آنژیوگرافی که برای تشخیص آسیب عروق به‌کار گرفته می‌شود.

سی تی اسکن پا

برای بررسی انواع مشکلات و شکستگی در قسمت‌های مختلف پا و همچنین آسیب‌هایی مانند آسیب به تاندون یا رباط‌ها، پزشک متخصص می‌تواند از سی تی اسکن پا استفاده کند.

سی تی اسکن کلیه

کلیه از بخش‌های حساس و بسیار مهم بدن است که آسیب‌دیدگی آن می‌تواند زندگی روزمره انسان را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو توجه به علائم مختلف و شروع درمان در کوتاه‌ترین زمان ممکن اهمیت بسیار زیادی دارد. یکی از روش‌های دقیقی که پزشکان متخصص برای شناسایی انواع مشکلات کلیوی پیشنهاد می‌کنند، سی تی اسکن کلیه است. از نتایج این تصویربرداری می‌توان برای شناسایی عارضه‌هایی از جمله اختلال در حفظ تعادل مواد شیمیایی مختلف، اختلال در ترشح رنین، اختلال در تولید هورمون کورتیزول، مشکل در خون ورودی به کلیه، انواع عفونت و … استفاده کرد. همچنین برای بررسی روند روش‌های درمانی مختلف از جمله پیوند کلیه هم می‌توان از این نوع تصویربرداری استفاده کرد.

سی تی اسکن پانکراس

یکی از سرطان‌های رایج سرطان پانکراس یا همان لوزالمعده است؛ با کمک سی تی اسکن می‌توان این نوع سرطان را تشخیص داد و همچنین بررسی کرد که این بیماری در چه مرحله‌ای از پیشرفت قرار دارد.

علاوه بر موارد گفته شده، سی تی اسکن بینی، سی تی اسکن پروستات، سی تی اسکن شکم و… نیز از مهم‌ترین کاربردهای این نوع تصویربرداری هستند.

سی تی اسکن اسپیرال

سی تی اسکن‌هایی که امروزه به‌کار گرفته می‌شوند، همگی اسپیرال یا همان مارپیچی هستند. این به معنای آن است که منبع پرتو ایکس مثل مارپیچ به دور بدن فرد می‌رود و جهت‌های مختلفی را برای تصویربرداری انتخاب می‌کند.

این باعث می‌شود تمام لایه‌های بدن مورد بررسی قرار گرفته و حتی داخلی‌ترین اجزا نیز از تصویربرداری دور نمانند. این کار کمک زیادی به شناخت و تشخیص بیماری‌های مختلف می‌کند. یکی از مثال‌های این نوع سی تی اسکن، سی تی اسکن مدیاستن بدون تزریق ریه است که این روزها به دلیل شیوع ویروس کرونا بسیار کاربرد پیدا کرده است.

تفاوت سی تی اسکن با سایر روش‌ها

اما در انتها ممکن است برای بسیاری این پرسش به وجود بیاید که اصلا تفاوت بین سی تی اسکن با سایر روش‌های تصویربرداری در چیست.

در ابتدا به بررسی فرق سی تی اسکن و ام آر آی می پردازیم. در کل هر دو روش، روش‌های تصویربرداری از اجزای درونی بدن هستند. اولین و اصلی‌ترین تفاوت، منبع یا همان پرتو مورد استفاده در دستگاه‌ها است. در ام آر آی شاهد استفاده از امواج رادیویی هستیم؛ در حالی که در سی تی اسکن از اشعه‌های ایکس برای تصویربرداری استفاده می‌شود. معمولا زمان انجام ام آر آی نیز کمی بیشتر از سی تی اسکن است.

همچنین برخلاف سی تی اسکن که ساختار کلی از بدن را به نمایش می‌گذارد، ام ار آی به صورت جزئی‌تری تصاویر را ثبت و به نمایش می‌گذارد. در مورد هزینه آن‌ها هم باید گفت که هزینه ام ار آی کمی بیشتر است. همچنین به دلیل اثرات مخرب اشعه ایکس، در صورت تکرار چندین باره این روش ممکن است اثرات منفی روی بدن فرد به وجود بیاید.

اما تفاوت رادیولوژی و سی تی اسکن در چیست؟ در حقیقت رادیولوژی نام روش کلی است که انواع روش‌های تصویربرداری شامل سی تی اسکن، رادیوگرافی و ام ار آی در زیرمجموعه آن قرار می‌گیرند. معمولا نام رادیولوژی به جای رادیوگرافی استفاده می‌شود. اما تفاوت این دو روش چیست؟ رادیوگرافی از اشعه ایکس بسیار کمی استفاده می‌کند و معمولا برای تشخیص شکستگی استخوان و پوسیدگی دندان به کار می‌رود. دقت و زمان انجام سی تی اسکن بالاتر از رادیولوژی است.

کلام پایانی

توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) یکی از روش‌های تصویربرداری است که اطلاعات بسیار خوبی را از اجزا و قسمت‌های مختلف داخلی بدن در اختیار پزشکان قرار می‌دهد.

در این مطلب با سازوکار این روش و همچنین انواع مختلف آن آشنا شدیم. همانطور که گفته شد، این نوع تصویربرداری تقریبا برای تمام اجزای بدن کاربرد دارد و پزشک بر اساس آن چیزی که به دنبال کشف آن است، ممکن است این روش تشخیص را در نظر بگیرد. لازم است قبل از انجام این آزمایشات از محدودیت‌های آن برای خود مطلع شوید و حتما تحت نظر پزشک این تصویربرداری‌ها را انجام دهید.

سوالات متداول سی تی اسکن

۱-سی تی اسکن برای کدام قسمت‌های بدن کاربرد دارد؟

این روش تصویربرداری، برای تمامی قسمت‌های بدن به‌کار گرفته می‌شود و بسته به نوع مشکل و تشخیص پزشک، او می‌تواند این آزمایش را برای بیمار تجویز کند.

۲-آیا سی تی اسکن عوارض خاصی دارد؟

معمولا این آزمایش بدون عوارض خاصی انجام می‌شود؛ البته برای افراد خاص مانند افراد باردار یا دیابتی و … بهتر است حتما پیش از تصویربرداری با تایید پزشک این فرآیند دنبال شود. همچنین به دلیل استفاده از اشعه ایکس انجام مکرر این روش ممکن است برای بدن اثرات مخربی داشته باشد.

۳-قبل از سی تی اسکن باید چه کار کرد؟

سی تی اسکن در انواع مختلفی انجام می‌شود؛ در برخی مواقع ممکن است ماده‌ای به صورت تزریق یا به صورت پماد وارد بدن شود که تصاویر باکیفیت‌تری به دست بیاید. معمولا در چنین مواردی لازم است که بیمار ۶ ساعت قبل آزمایش ناشتا باشد. اما نظر قطعی با پزشک مربوطه خواهد بود.