گاستروپارزی یا فلج معده چیست و چگونه قابل درمان است؟

بیماری گاستروپارزی یا فلج معده همانطور که از نام آن مشخص است از دسته بیماری‌های گوارشی به حساب می‌آید که مستقیماً معده و فرآیندهای مربوط به آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما دقیقاً این بیماری به چه صورت بر بدن بیمار اثر می‌گذارد؟ دلائل ابتلا به آن چیست و چه علائمی دارد؟ چگونه درمان می‌شود؟ و بسیاری از سؤالات دیگر از این قبیل که قصد داریم در این مقاله به تفکیک در مورد آنها صحبت کنیم.

اگر شما هم می‌خواهید با این بیماری و جوانب مختلف آن آشنا شوید، این مطلب را از دست ندهید.

بیماری گاستروپارزی یا فلج معده چیست؟

گاستروپارزی (فلج معده) حالتی است که بر عملکرد خود به خودی و طبیعی معده و عضلات آن تأثیر می‌گذارد و آن را دچار اختلال می‌کند. در وضعیت نرمال انقباضات عضلانی قوی، غذا را به‌واسطه دستگاه گوارش به حرکت درمی‌آورد. اما زمانی که به گاستروپارزی مبتلا شوید حرکت و عملکرد معده شما کند می‌شود یا حتی ممکن است اصلاً کار نکند و سبب شود تخلیه معده به‌درستی انجام نشود. گاستروپارزی به انگلیسی Gastroparesis نامیده می‌شود.

گاستروپارزی یا فلج معده چه زمانی رخ می‌ دهد؟

علت گاستروپارزی اغلب ناشناخته است. برخی مواقع این بیماری در نتیجه دیابت به وجود می‌آید، برخی از افراد بعد از جراحی به این مشکل دچار می‌شوند، بعضی داروها مانند داروهای فشارخون بالا، داروهای ضد افسردگی، مسکن‌های مخدر و داروهای مربوط به آلرژی ممکن است گاستروپارزی یا تخلیه آهسته معده و یا ایجاد علائم مشابه این بیماری را در پی داشته باشد.

همچنین می‌توان گفت در بعضی مواقع این بیماری ممکن است در نتیجه آسیب عصب کنترل‌کننده عضلات معده یعنی عصب واگ به وجود آید. وظیفه عصب واگ مدیریت فرآیندهای پیچیده دستگاه گوارش است. این فرآیندها شامل فشار آوردن غذا برای انتقال به روده کوچک و ارسال سیگنال به ماهیچه‌های معده برای انقباض است.

عصب واگی که آسیب دیده باشد قادر نیست به عضلات معده سیگنال ارسال کند و همین موضوع سبب می‌شود غذاها برای زمان طولانی‌تری در معده بمانند و به روده کوچک منتقل ‌نشود در نتیجه هضم هم نمی‌شود. به‌طور کلی می‌توان گفت گاستروپارزی اغلب در اثر جراحی معده، دیابت و روده کوچک به وجود می‌آید.

فلج معده سبب اختلال در هضم طبیعی می‌شود؛ در نتیجه درد شکم و تهوع را در پی دارد. این بیماری در افراد مبتلا سبب مشکل در تغذیه و قندخون می‌شود. متأسفانه برای گاستروپارزی درمان قطعی وجود ندارد، اما اگر رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید و داروهای مسکن را مصرف کنید تا حدودی بهبود می‌یابید.

علائم فلج معده چیست؟

نشانه‌ها و علائم بیماری فلج معده شامل موارد زیر است:

• حالت تهوع
• استفراغ
• شکم درد
• نفخ شکم
• رفلکس اسید
• فقدان اشتها
• احساس سیری پس از خوردن تنها چند لقمه
• تغییرات میزان قندخون
• استفراغ غذایی که که چند ساعت زودتر خورده شده و هنوز هضم نشده است
• سوءتغذیه و کاهش وزن

لازم به ذکر است بسیاری از بیماران مبتلا هم هستند که نشانه یا علائم قابل توجهی ندارند.

عوامل خطر گاستروپارزی (فلج معده) چیست؟

عواملی وجود دارند که احتمال خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد:

• جراحی شکم یا مری
• اسکلرودرمی- یک بیماری بافت همبند
• کم کاری تیروئید
• دیابت
• عفونت، معمولاً از طریق ویروس
• بیماری مربوط به سیستم عصبی مثل پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس
• داروهایی که سرعت تخلیه معده را کم می‌کنند؛ مثل داروهای مسکن

لازم به ذکر است زنان بیش از مردان به فلج معده مبتلا می‌شوند.

گاستروپارزی دیابتی چیست؟

فلج معده دیابتک به وضعیت گوارشی گاستروپارزی که منجر به دیابت می‌شود اشاره می‌کند. برای هضم طبیعی معده غذاها را به روده منتقل می‌کند و برای کمک به تجزیه غذا خود را منقبض می‌کند. گاستروپارزی سبب اختلال در انقباض معده می‌شود و این امر فرآیند هضم را با مشکل مواجه می‌کند.

دیابت به‌علت عوارضی که بر بدن بر جای می‌گذارد سبب فلج اعصاب معده می‌شود و موجب به وجود آمدن گاستروپارزی می‌شود. دیابت هم نوع ۱ و هم نوع ۲ این آسیب را در پی خواهند داشت و اصلی‌ترین آسیب را به عصب واگ که وظیفه کنترل حرکت غذا در بدن را دارد وارد می‌کند.

گاستروپارزی در کودکان

این بیماری در کودکان هم به وجود می‌آید و خبر خوب این است که در اغلب کودکان مبتلا به گاستروپارزی علائم تا حد بالایی برطرف می‌شوند و در نهایت ممکن است به‌طور کامل از بین بروند. به‌طور کلی گاستروپارزی به‌خصوص برای کودکان بیماری مزمن و طولانی مدت است و درمان آن مدت زمان زیادی به طول می‌انجامد.

عوارض فلج معده یا گاستروپارزی

این بیماری می‌تواند عوارض متعددی به‌ترتیب زیر داشته باشد:

• سوءتغذیه: کم اشتهایی به این معنی است که بدن شما به‌اندازه کافی کالری دریافت نمی‌کند یا ممکن است به‌علت استفراغ قادر نباشید به‌اندازه کافی مواد مغذی به بدنتان جذب کنید.
• کم آبی شدید: استفراغ مکرر موجب کم آبی شدید بدن می‌شود.
• تغییرات غیرقابل پیش بینی قندخون: گاستروپارزی مستقیماً منجر به دیابت نمی‌شود، اما تغییرات مداوم در مقدار غذای واردشده به روده کوچک سبب تغییرات نامنظم قندخون می‌شود که این امر دیابت را در پی دارد.

تغییرات مکرر در سطح قندخون موجب بدتر شدن دیابت می‌شود. در واقع زمانی که سطح قندخون به‌طور درستی کنترل نشود، منجر به بدتر شدن گاستروپارزی می‌شود.

• غذای هضم نشده که سفت می‌شود و در معده شما باقی می‌ماند: غذای هضم نشده در معده به شکل یک توده جامد به اسم بزوآر درمی‌آید. این توده منجر به استفراغ و تهوع می‌شود. چنانچه این مورد از ورود غذا به روده کوچک جلوگیری کند، تهدیدکننده زندگی خواهد بود.
• کاهش کیفیت زندگی: علائم بیماری منجر به دشوار شدن زندگی می‌شود و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد.

به‌صورت آنلاین از دکتر مغز و اعصاب آنلاین کمک بگیرید تا بتوانید تمام راه‌های درمانی را به‌طور کامل مورد بررسی قرار دهید و از بروز عوارض پیشگیری کنید.

راه تشخیص فلج معده

متخصص معده و گوارش برای تشخیص این بیماری از چندین آزمایش و رد شرایطی که ممکن است مشابه بیماری گاستروپارزی باشد، استفاده می‌کند. آزمایشاتی که برای تشخیص گرفته می‌شود در دو دسته و  شامل موارد زیر است:

•  آزمایشات تخلیه معده
• آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی

آزمایشات تخلیه معده برای تشخیص فلج معده (گاستروپارزی)

پزشکان برای اینکه متوجه شوند محتویات معده با چه سرعتی تخلیه می‌شود، ممکن است به تجویز آزمایشاتی که در ادامه ذکر خواهیم کرد، بپردازند:

• سیتی گرافی: مهم‌ترین آزمایشی که در تشخیص گاستروپارزی انجام می‌شود، سیتی گرافی است. آزمایش به این شکل است که بیمار یک وعده غذایی سبک می‌خورد مثل نان تست و تخم‌مرغ. این غذاها دارای مقدار کمی رادیواکتیو هستند. سپس با استفاده از یک اسکنر که قادر به تشخیص رادیواکتیو است حرکت مواد در بدن را بررسی می‌کنند و سرعت تخلیه غذا از معده را متوجه می‌شوند.

زمانی که به این بیماری مبتلا شده‌اید باید از مصرف داروهایی که تخلیه غذا را کند می‌کند پرهیز کنید و با پزشک خود در مورد داروهایی که استفاده می‌کنید مشورت بگیرید.

• تست‌های تنفسی: برای انجام این آزمایش بیمار باید غذایی مایع یا جامد استفاده کند که دارای موادی است که به بدن جذب می‌شوند. سپس این ماده در تنفس تشخیص داده می‌شود. نمونه‌های تنفس شما طی چند ساعت متوالی گردآوری می‌شود و میزان ماده موجود در بدن اندازه‌گیری می‌شود.

این آزمایش نشان می‌دهد میزان ماده موجود در تنفس شما چقدر است و از این طریق تشخیص می‌دهد غذا با چه سرعتی از بدن خارج می‌شود.

آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی برای تشخیص فلج معده (گاستروپارزی)

از این روش برای بررسی‌های بصری مربوط به دستگاه گوارش فوقانی یعنی معده، مری، و ابتدای روده کوچک (اثنی‌عشر) استفاده می‌شود. با استفاده از یک لوله بلند انعطاف‌پذیر که در انتهای آن دوربینی نصب شده است، آزمایش انجام می‌شود. از این روش تشخیصی برای بررسی سایر بیماری‌ها مثل زخم معده، تنگی پیلور و غیره که ممکن است علائمی شبیه به گاستروپارزی داشته باشد، استفاده شود.

سونوگرافی برای تشخیص فلج معده (گاستروپارزی)

سونوگرافی با ارسال امواج صوتی با فرکانس بالا به‌منظور تولید تصاویری از بافت‌های درونی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست با تشخیص اینکه در کلیه یا کیسه صفرا شما مشکلی وجود دارد یا خیر به این موضوع می‌پردازد که آیا علائم شما ناشی از این مشکلات است یا ناشی از گاستروپارزی؟

فلج معده (گاستروپارزی) را چگونه درمان کنیم؟

اولین قدم برای درمان گاستروپارزی بررسی بیماری‌های زمینه‌ای در بیماران است. برای مثال ممکن است علت پیدایش این بیماری در برخی افراد دیابت باشد، در این موارد پزشک ابتدا به شما کمک می‌کند دیابت خود را کنترل کنید.

سؤالی که برای بیماران پیش می‌آید این است که آیا فلج معده درمان دارد؟ لازم به ذکر است این بیماری به‌طور کامل درمان نمی‌شود، تنها با تغییر رژیم غذایی، درمان‌های دارویی، جراحی و غیره می‌توان کمی آن را بهبود بخشید.

البته شما می‌توانید برای کسب نتیجه بهتر به یک متخصص مغز و اعصاب هم مراجعه کنید.

تغییرات در رژیم غذایی

از مهم‌ترین راهکارهای درمانی در درمان گاستروپارزی تغییر رژیم غذایی است. بسیاری از بیماران مبتلا تنها با تغییر رژیم غذایی توانسته‌اند این بیماری را کنترل کنند. به این منظور احتمالاً پزشکتان شما را به یک دکتر تغذیه ارجاع دهد تا برنامه تغذیه‌ای مناسب با وضعیت جسمانی شما برایتان تجویز کند.

این برنامه به شما کمک خواهد کرد به میزان کافی مواد مغذی و کالری دریافت کنید. پزشک تغذیه ممکن است توصیه‌هایی به‌ترتیب زیر برای شما داشته باشد:

• غذا را به‌طور کامل بجویید.
• میزان وعده‌های غذایی را کوچک و دفعات آن را بیشتر کنید.
• سبزیجات و میوه‌های پخته شده را جایگزین میوه‌ها و سبزیجات خام کنید.
• حدود ۱ تا یک و نیم لیتر در روز آب بنوشید.
• بیشتر غذاهای کم چرب استفاده کنید، اما اگر می‌توانید غذای چرب میل کنید، وعده‌هایی کوچک از آنها را هم به رژیم‌تان بیافزایید.
• از نوشیدنی‌های گازدار، سیگار و الکل بپرهیزید.
• بعد از غذا، ورزش‌های آرام مثل پیاده‌روی انجام دهید.
• هر روز یک مولتی‌ویتامین بخورید.
• تا دو ساعت پس از صرف غذا از دراز کشیدن بپرهیزید.

در ادامه به ذکر فهرست کوچکی از غذاها و خوراکی‌هایی که می‌توانید استفاده کنید خواهیم پرداخت:

نشاسته ها:

• پنکیک
• شیرینی مافین انگلیسی
• نان سبوس دار بدون دانه و آجیل، نان سفید و رول
• تورتیلا آرد یا ذرت
• نان شیرینی ساده یا تخم‌مرغی
• غلات پف کرده برنج و گندم
• کراکر سفید
• برنج
• سیب‌زمینی سرخ شده و پخته شده
• سیب‌زمینی شیرین (بدون پوست)
• پاستا
• خامه گندم یا برنج

پروتئین‌ها

• تخم‌مرغ
• گوشت گوساله، گاو بدون چربی (کباب شده)
• ماهی تن
• توفو
• خرچنگ، میگو، صدف، گوش‌ماهی
• مرغ و بوقلمون (بدون پوست و سرخ نشده)
• غذای کودک گوشت صاف شده

لبنیات

• در صورت امکان شیر
• ماست منجمد
• ماست بدون تکه‌های میوه
• پودینگ و کاسترد

میوه‌ها و سبزیجات

• سس گوجه‌فرنگی، رب، آب، پوره
• سبزیجات و میوه‌های پوره شده مثل غذای کودک
• قارچ پخته شده
• چغندر پخته شده
• هویج پخته شده
• آب میوه و نوشیدنی
• آب سبزیجات
• موز
• سس سیب
• هلو و گلابی

درمان دارویی گاستروپارزی (فلج معده)

معمولاً داروهایی که برای درمان این بیماری تجویز می‌شود شامل موارد زیر است:

• داروهایی برای تحریک عضلات معده: از داروهای مربوط به این مورد می‌توان به متوکلوپرامید (رگلان) و اریترومایسین اشاره کرد. توکلوپرامید متأسفانه عوارض جانبی خطرناکی دارد، اما اریترومایسین گاستروپارزی پس از گذشت مدتی اثر خود را از دست می‌دهد و عوارض جانبی حاصل از آن اسهال است.

البته داروی جدیدتری برای حل این مشکل ساخته شده است که دسترسی به آن محدود است و با نام دومپریدون ارائه می‌شود.

• داروهایی برای کنترل استفراغ و حالت تهوع: داروهایی که برای کاهش حالت تهوع و استفراغ مورد استفاده قرار می‌گیرد دیفن هیدرامین است. در صورتی که حالت تهوع تداوم داشته باشد Zofran انداسترون تجویز می‌شود و برای استفراغ هم پروکلروپرازین تجویز می‌کنند.

درمان جراحی فلج معده

بعضی از افرادی که به فلج معده مبتلا می‌شوند قادر نخواهند بود هیچ مایع یا غذایی را تحمل کنند. در این شرایط پزشکان برای تغذیه لوله‌ای به نام لوله ژژنوستومی در روده کوچک بیماران قرار می‌دهند. البته امکان دارد پزشکان برای کمک به کم شدن فشار از روی معده لوله تهویه معده را هم به بیماران توصیه کنند.

لوله‌های تغذیه به‌واسطه دهان، بینی یا مستقیماً به‌واسطه پوست به بدن انتقال داده می‌شود. اغلب این لوله‌ها موقتی هستند و فقط برای زمانی که گاستروپارزی به اوج خود رسیده باشد یا زمانی که دیابت و سطح قندخون به هیچ طریق دیگری قابل مدیریت نباشد، این لوله‌ها در بدن کار گذاشته می‌شود.

در این بیماری برخی افراد ممکن است به لوله تغذیه داخلی نیازمند باشند، بنابراین در این مواقع این لوله مستقیماً به داخل سیاهرگ قفسه سینه وارد می‌شود.

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی فلج معده (گاستروپارزی)

برخی از عادت‌های روزمره هستند که می‌توانند موجب تشدید خطر ابتلا به فلج معده شوند. چنانچه این عادات اصلاح شوند می‌توانند از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنند. اگر بعد از ابتلا به بیماری هم این عادات را ترک کنید سبب می‌شود علائم گاستروپارزی در شما کاهش یابد.

برای مثال سیگار کشیدن یکی از عادت‌هایی است که خطر ابتلا به فلج معده را افزایش می‌دهد و در افراد مبتلا به بیماری موجب تشدید علائم می‌شود.

گاستروپارزی در طب سنتی و طب جایگزین

به جزء درمان‌هایی که ذکر شد راه‌های دیگری هم برای حل این مشکل وجود دارد، از جمله اینها استفاده از طب سوزنی است. طب سوزنی به معنی وارد کردن سوزن‌های نازک به نقاط استراتژیک بدن است. زمانی که این درمان در حال انجام است جریان الکتریکی خیلی کمی وارد بدن می‌شود.

تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد این درمان بیش از سایر درمان‌ها برای این بیماری مؤثر بوده است.

نتیجه‌گیری

گاستروپارزی یکی از بیماری‌های گوارشی است که هضم غذا را با مشکل مواجه می‌کند و سبب مشکلات بسیاری می‌شود که در این مطلب به تعریف گاستروپارزی، علائم، عوارض و تمام جوانب مربوط آن پرداختیم.

سوالات متداول گاستروپارزی

• گاستروپارزی یا فلج معده چیست؟

حالتی در بدن است که معده برای مدت طولانی غذا را درون خود نگه‌می‌دارد و عمل هضم با اختلال مواجه می‌شود.

• آیا فلج معده درمان دارد؟

فلج معده به‌طور کامل درمان نمی‌شود، اما با انجام درمان‌هایی که ذکر شد می‌توان علائم آن را کاهش داد.

• علائم بیماری گاستروپارزی چیست؟

حالت تهوع، استفراغ، سوءتغذیه، فقدان اشتها، تغییرات سطح قندخون، شکم درد، نفخ شکم و غیره.