بیماری زخم معده

یکی از بیماری‌های گوارشی که از گذشته های دور تاکنون مهمان سیستم گوارشی انسان‌ها بوده و باعث ابتلای خیل عظیمی از انسان‌ها شده است، بیماری زخم معده می‌باشد. این بیماری که با درد در ناحیه شکم همراه است و باعث آزردگی خاطر بیمار می‌شود، معمولا به دو دلیل عمده ایجاد می‌شود.

یکی از این دلایل که باعث ایجاد زخم در معده می‌شود، وجود و فعالیت باکتری هلیکوباکتر پیلوری است. این باکتری می‌تواند با فعالیت خود باعث ایجاد زخم معده شود که یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایل ایجاد زخم معده می باشد.

یکی دیگر از دلایل اصلی و عمده ایجاد بیماری زخم معده، استفاده‌های طولانی مدت از داروهایی از قبیل دارو آسپیرین که از جمله داروهای غیراستروئیدی و ضدالتهابی هستند، می‌باشد.
در این مقاله قصد داریم تا شما را با بیماری زخم معده که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی است آشنا کرده و درباره علل و عوامل ایجاد این بیماری در بدن، روش‌های تشخیصی، علائم بیماری و راه‌های درمان آن توضیحاتی را ارائه دهیم.

با ما همراه باشید.

برای درک بهتر این موضوع که بدانیم بیماری زخم معده چگونه بیماری است و چگونه باعث ایجاد زخم در معده و قسمت های ابتدایی روده باریک (دوازدهه یا اثنی عشر) می شود، بهتر است ابتدا فیزیولوژی و عملکرد معده را مروری کوتاه داشته باشیم.
معده یکی از قسمت های اصلی و اساسی در سیستم گوارشی بدن انسان است که بعد از مری قرار دارد و به عنوان جایگاه اصلی هضم غذا شناخته می‌شود.

در معده، شیره معده که همان آنزیم‌ها و برخی مواد دیگر که برای تجزیه مواد غذایی ضروری هستند، به همراه اسید معده که همان اسیدکلریدریک یا HCL می باشد توسط سلول‌های اصلی و حاشیه‌ای موجود در دیواره معده ترشح می‌شوند و این عوامل با همکاری یکدیگر باعث هضم غذا می‌شوند و در نهایت کیموس معده را تشکیل می‌دهند که از طریق دریچه پیلور به سمت دوازدهه به حرکت در می‌آید.

شاید در اینجا این سوال برای شما پیش بیاید که مگر اسید کلریدریک به عنوان یک اسید قوی شناخته نمی‌شود؟ پس چگونه است که خود این اسید باعث ایجاد زخم در معده نمی‌شود؟

در پاسخ باید بگوییم که عدم تاثیر اسیدکلریدریک روی غشای داخلی معده، برمی گردد به وجود یک لایه‌ی قلیایی که روی غشای داخلی معده قرار گرفته است. به صورتی که این قلیا با خنثی کردن اسید معده، از ایجاد زخم در معده جلوگیری به عمل می‌آورد.

پس از اینکه آناتومی و فیزیولوژی معده را به عنوان یکی از اصلی‌ترین اندام‌های داخلی در بدن شرح دادیم، حال می‌خواهیم بدانیم که زخم معده چگونه ایجاد می‌شود؟

بطور کلی هر عاملی که باعث برهم خوردن تعادل چرخه هضم و گوارش در معده شود، می‌تواند در ایجاد زخم معده دخیل باشد. همانطوری که در ابتدای مقاله عرض کردیم، بیماری زخم معده دو عامل اصلی دارد:
یکی باکتری هلیکوباکتر پیلوری که به باکتری عامل زخم معده نیز شهرت دارد، و دیگری داروهای غیراستروئیدی ضد التهابی همانند آسپیرین که در اثر استفاده طولانی مدت می‌توانند باعث ایجاد زخم معده شوند.
این موارد به خودی خود نمی‌توانند باعث ایجاد زخم معده شوند. مگر اینکه شرایط برای فعالیت آن‌ها فراهم شود و یا در مورد داروهای غیراستروئیدی ضد التهابی مصرف مکرر و طولانی مدت برای ایجاد بیماری مد نظر است.

علل زخم معده

در قسمت های قبلی به علل و عوامل ایجاد زخم معده اشاره کردیم. در این قسمت می خواهیم به طور دقیق‌تری به ارائه جزئیات درباره این عوامل بپردازیم.

• باکتری هلیکوباکتر پیلوری، یکی از عوامل اصلی بیماری زخم معده

یکی از اصلی‌ترین و شایع‌ترین عوامل ایجاد بیماری زخم معده، باکتری هلیکوباکتر پیلوری است. شاید برایتان عجیب باشد که بدانید این باکتری به عنوان یک فلور طبیعی در داخل معده انسان ها معمولا و در بیشتر موارد حضور دارد.

فلور طبیعی به معنی باکتری‌ها و سلول‌هایی هستند که در غشاهای داخلی بدن از جمله غشای داخلی معده وجود دارند و در بیشتر موارد این سلول‌ها و باکتری‌ها مفید هستند و به بدن آسیبی نمی‌رسانند.
به عنوان مثال باکتری هایی در دستگاه گوارش وجود دارند که به جذب ویتامین هایی از قبیل ویتامین K و ویتامین B12  کمک می کنند. در حالی که معمولا به بدن آسیبی نمی ‌رسانند. باکتری هلیکوباکتر پیلوری نیز از جمله باکتری‌هایی است که تا شرایط برای آن فراهم نشده باشد، معمولا قادر به ایجاد زخم در غشای داخل معده و ایجاد زخم معده نخواهد بود.

این باکتری به عنوان فلور طبیعی در نزدیکی دریچه پیلور( دریچه ی اتصال معده به دوازدهه ) وجود داشته و به همین خاطر هم می‌باشد که به آن هلیکوباکتر پیلوری می‌گویند چون در واقع فلور طبیعی غشای داخلی معده در نزدیکی پیلور می‌باشد.

از آن جهت که در قسمت سر این باکتری، شاخک‌هایی مثل پروانه‌های هلیکوپتر وجود دارد، به آن هلیکوباکتر می‌گویند. در صورت فراهم شدن شرایط، باکتری هلیکوباکتر پیلوری از طریق این شاخک‌ها دیواره معده را سوراخ کرده و باعث ایجاد زخم معده خواهد شد.

• داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی

از جمله دیگر عواملی که می توانند با ایجاد زخم در معده باعث ایجاد بیماری زخم معده شوند، استفاده طولانی مدت و مداوم از این قبیل داروها از جمله آسپیرین می باشد. آسپیرین از جمله دارو های پرکاربرد در کاهش التهاب‌ها و عفونت‌های موجود در بدن می باشد که البته مصرف طولانی مدت و مداوم آن می‌تواند برای فرد مضر بوده و در ایجاد زخم معده نیز دخالت داشته باشد.

داروی آسپیرین

در اینجا ذکر این نکته خالی از لطف نیست که براساس باور غلطی که بین مردم وجود دارد، آن ها عامل زخم معده و بیماری معده را در خوردن غذاهای پر ادویه و مخصوصا استفاده زیاد از فلفل می دانند. در حالیکه هنوز چنین چیزی به اثبات نرسیده است و خوردن فلفل نه تنها موجب بیماری زخم معده نمی‌شود، بلکه در کاهش دردهای معدوی و افزایش قدرت ماهیچه‌های معده برای هضم غذا نیز موثر است.

البته این موضوع شامل افرادی که به ادویه جات و فلفل حساسیت غذایی دارند نمی‌شود. چه بسا ممکن است استفاده بیش از حد از فلفل و ادویه جات در افراد دارای حساسیت ویژه غذایی باعث ایجاد درد شدید در ناحیه معده شده و در بعضی موارد حتی به ایجاد زخم در معده کمک کند.

علائم زخم معده و اثنی عشر

همان طوری که در پاراگراف های قبلی نیز اشاره کردیم، باکتری عامل زخم معده یا هلیکوباکتر پیلوری، در نزدیکی دریچه پیلور واقع در بین معده و اثنی عشر یا همان دوازدهه( ابتدای روده باریک) قرار دارد و در صورت فراهم شدن شرایط برای فعالیت، این باکتری معمولا می تواند باعث ایجاد زخم در معده و زخم اثنی عشر شود.

پس از ایجاد زخم معده، معمولا درد در ناحیه شکم و زیر دنده‌ها آغاز می شود بطوری که هر چه پیش‌تر می‌رویم، فعالیت باکتری بیشتر و به طبع زخم ایجاد شده وسیع‌تر و درد آن نیز افزایش خواهد یافت. در صورتی که زخم معده در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، می‌توان با بررسی علت ایجاد زخم معده، درمان را آغاز کرده و از گسترش بیماری جلوگیری به عمل آورد.

برای تشخیص عامل زخم معده، پزشک معمولا آزمایشاتی را درخواست می‌کند که از جمله آن ها می توان به H.pylori antigen stool و همچنین Helicobacter pylori IgM و IgG اشاره کرد.
وجود آنتی ژن هلیکوباکتر پیلوری در مدفوع بیمار، نشان‌دهنده وجود عفونت فعال در بدن فرد می‌باشد و فرد باید برای درمان خود، زیر نظر دکتر متخصص زخم معده آنتی بیوتیک درمانی را آغاز کند.

تست های سرولوژی IgM و IgG نیز نشان دهنده فاز حاد یا مزمن بیماری می باشند. به این صورت که اگر فقط IgM مثبت باشد، نشان دهنده فاز حاد بیماری است و فرد دارای عفونت فعال می باشد و اگر فقط IgG مثبت باشد نشان دهنده این است که فرد قبلا و در گذشته زخم معده فعال داشته است. حال اگر هردو مثبت باشند نشان دهنده عفونت مزمن درمان نشده است که باید هرچه سریع تر به پزشک مراجعه شود.

همچنین وجود بیماری زخم معده از طریق آندوسکوپی نیز مشخص خواهد بود. بیماری که با علائم درد شدید شکمی به پزشک مراجعه می کند، به دستور پزشک معمولا باید آندوسکوپی انجام دهد. در نماهای مختلف آندوسکوپی معمولا در صورت وجود زخم در معده و اثنی عشر، در عکس های گرفته شده توسط دستگاه آندوسکوپی کاملا مشخص بوده و پزشک متخصص معده و گوارش با مشاهده این عکس ها می تواند با قطعیت به این نتیجه برسد که بیمار مبتلا به زخم معده می باشد.

علائم زخم معده بدخیم

همان طوری که گفتیم، بیماری زخم معده معمولا خوش خیم می‌باشد با مصرف یک دوره دارو فرد به بهبودی دست پیدا خواهد کرد. اما ممکن است زخم ایجاد شده در معده و اثنی عشر آن قدر بزرگ شود که باعث ایجاد یک غده سرطانی بدخیم در آن ناحیه شود که باعث ایجاد سرطان معده شود. معمولا با استفاده از یک دوره آنتی بیوتیک که به قرص زخم معده نیز معروف است فرد بهبود پیدا خواهد کرد و مشکلی برای ادامه زندگی نخواهد داشت.

لازم به ذکر است که افرادی که مدت زمان زیادی گرسنه می مانند، معمولا خطر بیشتری آن‌ها را تهدید می کند و احتمال ابتلای آن‌ها به زخم معده بسیار بیشتر از سایرین است. زخم معده و مشکلات گوارشی در ناحیه معده و اثنی عشر، می‌تواند باعث کم خونی نیز بشود.
زیرا در معده ماده ای به اسم فاکتور داخلی معده تولید می شود که با ویتامین B12 موجود در غذا ترکیب شده و آن را از اثر اسید معده محفوظ می دارد تا در نهایت بتواند در بخش انتهایی روده باریک (ایلئوم) جذب سلول‌های روده‌ای شود. در صورتی که زخم معده رخ دهد، تولید فاکتور داخلی معده تا حدی متوقف شده و قسمت عظیمی از ویتامین B12 توسط اسید معده از بین خواهد رفت.

درمان زخم معده

درمان زخم معده با توجه به عامل ایجاد زخم معده می تواند متفاوت باشد. درصورتی که عامل ایجاد زخم معده، باکتری هلیکوباکتر پیلوری باشد، پزشک آنتی بیوتیک درمانی را آغاز خواهد کرد تا با از بین بردن و کاهش تعداد باکتری های موجود در معده، از گسترش بیماری جلوگیری به عمل آورد.

علاوه بر آنتی بیوتیک درمانی که مختص بیماری زخم معده به دلیل وجود و فعالیت باکتری هلیکوباکتر پیلوری می‌باشد، معمولا دکتر گوارش و کبد بالغین یا متخصص معده و گوارش برای درمان بیماری زخم معده که به دلایل دیگر ایجاد شده است، راه‌ها و درمان‌های مختلفی را پیشنهاد می‌کنند که عمل به دستورات پزشک متخصص برای درمان و بهبودی کامل بیماری زخم معده کاملا مهم و ضروری می‌باشد و معمولا بعد از یک دوره استفاده از داروهای توصیه شده از طرف پزشک، بیمار تا حد زیادی بهبودی خود را به دست خواهد آورد. بطور کلی می‌توان گفت که بیماری زخم معده از دسته بیماری‌هایی است که اگر زود تشخیص داده شود و درمان آن آغاز شود، معمولا به سادگی درمان می شود.

در پاراگراف قبلی درباره درمان زخم معده صحبت کردیم و گفتیم که هرچه در مراحل ابتدایی تر بیماری زخم معده تشخیص داده شود، درمانش نیز آسان تر خواهد بود. معمولا بیماری زخم معده در بیشتر موارد خوش خیم بوده و به راحتی درمان می‌شود.
البته در مواردی نادر ممکن است زخم معده به سمت ایجاد سرطان در بدن فرد به پیش برود و باعث ایجاد سرطان معده شود که معمولا نادر می‌باشد و در مواردی که به درمان خود بی‌اهمیت بوده اند، این مورد اتفاق خواهد افتاد.

در این مقاله در ابتدا سعی شد تا شما را با فیزیولوژی و عملکرد معده آشنا سازیم و درباره نحوه هضم غذا و تولید کیموس معده توضیحاتی را ارائه دهیم. در ادامه وارد بحث زخم معده شدیم و سعی کردیم علل و عوامل ایجاد زخم معده را برای شما شرح دهیم.
در این میان به دو مورد از مهم ترین و اصلی ترین عوامل ایجاد زخم معده اشاره کردیم و درباره هرکدام به ارائه توضیحاتی پرداختیم. همچنین به علائم زخم معده و اثنی عشر اشاراتی داشتیم و درباره تشخیص وجود زخم معده و تشخیص عوامل ایجاد کننده آن به گفت و گو پرداختیم. در آخر نیز به راه های درمانی زخم معده اشاره کردیم. امیدواریم این مقاله مورد پسند شما واقع شده باشد.

• لطفا اگر این مقاله برای شما کاربردی بود، برای دوستان خود ارسال کنید. تا با کمک یکدیگر جامعه ای سالم تر داشته باشیم.