فولیکول تخمدان چیست؟ و چه نقشی در باروری دارد؟

فولیکول تخمدان

فولیکول تخمدان (Ovarian Follicle)، یک کیسه کروی شکل پر از مایع است که تخمک درون آن قرار دارد. فولیکول‌ها به تعداد زیاد درون تخمدان قرار دارند. در دوران قاعدگی و در حین تخمک‌گذاری، تخمک بالغ از فولیکول رها می‌شود. در داخل تخمدان، از میان تمامی فولیکول‌های در رقابت برای رشد، تنها چند عدد رشد بیشتری پیدا می‌کنند که به آن‌ها فولیکول دومینانت (Dominant Follicles) گفته می‌شود. در انسان‌ها تنها یک فولیکول دومینانت در هر دوره به‌صورت کامل رشد می‌کند و تنها یک تخمک آزاد می‌کند.

سایر فولیکول‌ها هیچ‌گاه به‌اندازه‌ای بزرگ نمی‌شوند که قادر به تخمک‌گذاری شوند. این فولیکول‌های مازاد، در داخل تخمدان از هم پاشیده می‌شوند. در واقع تنها یک درصد از فولیکول‌ها در تخمک‌گذاری دخیل هستند. اینکه فولیکول دومینانت در تخمدان چیست و فولیکول تخمدان برای بارداری باید چند باشد بسیاری از سؤالات دیگر را در این مطلب، پاسخ خواهیم داد. با ما همراه باشید.

نقش فولیکول‌ها در چرخه قاعدگی چیست؟

برای دانستن نقش فولیکول‌ها در چرخه قاعدگی باید مراحل قاعدگی را بشناسیم. هر دوره قاعدگی به دو مرحله تقسیم می‌شود.

• فاز فولیکولار
• فاز  لوتئال

فاز فولیکولار چیست؟

فاز فولیکولار (Follicular Phase) در مدت کوتاهی بعد از دوره پریود (قاعدگی) اتفاق میفتد و تا حدود هم با قاعدگی هم‌زمانی دارد. یعنی درست از روز اول پریود، آغاز می‌شود. در این مرحله، هیپوتالاموس به مغز پیغامی را ارسال می‌کند و سپس غده هیپوفیز، هورمون تحریک‌کننده فولیکول یعنی FSH را آزاد می‌کند. این هورمون با تحریک تخمدان‌ها، باعث آزاد شدن فولیکول‌های می‌شود. سپس هرکدام از این فولیکول‌ها وارد رقابت برای رشد بهتر تخمک می‌شود.

 در انتها، تخمک بالغ که توانسته رشد کاملی داشته باشد، از فولیکول دومینانت، آزاد شده و باقی فولیکول‌ها جذب بدن می‌شوند. فاز فولیکولار، تقریباً ۱۶ روز ادامه پیدا می‌کند اما ممکن است با توجه به سیکل‌های قاعدگی متفاوت در زنان، کمتر یا بیشتر از این هم بشود. در واقع طول مدت این مرحله، به زمانی که تخمک برای بالغ شدن نیاز دارد، بستگی دارد. فاز فولیکولار با شروع تخمک‌گذاری پایان خواهد یافت.

فاز لوتئال چیست؟

فاز لوتئال (Luteal Phase) مرحله بعد از فولیکولار است. این مرحله از زمانی آغاز می‌شود که تخمک آزاد شده، به سمت انتهای لوله فالوپ حرکت می‌کند. در این مرحله در صورت وجود اسپرم در لوله رحم، ممکن است لقاح صورت بگیرد. در این صورت، فولیکولی که این تخمک را آزاد کرده، تبدیل به یک کیسه خالی می‌شود که کم‌کم تبدیل به جسم زرد می‌شود. این جسم زرد دارای هورمون پروژسترون و استروژن است. وجود پروژسترون و آزاد شدن آن از جسم زرد، باعث ضخیم شدن لایه‌های داخلی رحم می‌شود که در صورت بارور شدن تخمک، آن را در خود بگیرد.

فاز لوتئال، بین ۱۱ تا ۱۷ روز طول می‌کشد. این دوره باتوجه‌به شرایط مختلف در زنان، می‌تواند کوتاه‌تر یا طولانی‌تر از این هم باشد. با شروع دوره پریود بعدی، فاز لوتئال نیز پایان خواهد پذیرفت.

فولیکول‌های آنترال چیست؟

گفتیم که در داخل تخمدان، فولیکول‌های زیادی وجود دارند. امکان شمارش این فولیکول‌های اولیه (Primary) در یک فرد با شرایط عادی جسمی امکان‌پذیر نیست. اما فولیکولی که حاوی تخمک بالغ است، رشد بهتری داشته و قابل رویت با سونوگرافی است. فولیکول‌های اولیه، با سیگنال‌های هورمونی رشد می‎کنند.

مقاومت این فولیکول‌ها در این روند رشد، آن‌ها را به مرحله رشد تخمک نزدیک‌تر می‌کند. در مرحله سوم رشد، فولیکول‌ها، یک حفره که با مایعی به نام آنتروم (Antrum) را جذب می‌کنند. فولیکول‌های دارای آنتروم را فولیکول‌های آنترال (Antral Follicle) می‌نامند.

این فولیکول‌ها تقریباً ۲۰۰ برابر فولیکول‌های معمولی هستند و با سونوگرافی قابل دیدن هستند. فولیکول‌های آنترال، مقدار زیادی از هورمون AMH تولید می‌کنند که باعث گردش خون می‌شود. به همین دلیل برای بررسی عملکرد تخمدان، در آزمایش خون، سطح AMH را نیز اندازه‌گیری می‌کنند.

کم بودن تعداد فولیکول‌های آنترال، ممکن است بر اثر مشکلات نارسایی تخمدان باشد. طبیعی است که با بالارفتن سن، تعداد فولیکول‌های آنترال کم شود. اما بالا بودن این عدد به‌صورت غیرطبیعی، می‌تواند نشانه مشکلات خاص در تخمدان مانند تخمدان پلی کیستیک باشد.

فولیکول چه نقشی در درمان‌های باروری دارد؟

اهمیت دانستن تعداد فولیکول‌ها و اندازه آن‌ها، در درمان‌های باروری بسیار مهم است. اما صرف دانستن یک عدد، نشان‌دهنده وضعیت باروری فرد نیست. تعداد زیاد فولیکول‌ها یا عدم وجود فولیکول در تخمدان، و نقش هریک در باروری، مواردی است که توسط پزشک بررسی می‌شود.

معمولاً با بالارفتن سن، و باتوجه‌به سبک زندگی، کیفیت تخمک‌های آزاد شده تغییر می‌کند. معمولاً بعد از ۳۵ سالگی، روند آزاد شدن تخمک و باروری کمی با مشکل روبرو می‌شود. به همین جهت گاهی افراد به سراغ روش‌های باروری مختلف می‌روند.

پزشک تعداد و کیفیت فولیکول‌ها را از طریق سونوگرافی پیگیری می‌کند. درمان‌های مختلف باروری هرکدام به نوع و تعداد خاصی از فولیکول‌ها نیاز دارند. دانستن در مورد هرکدام از آن‌ها، باعث می‌شود که فرد از نظر روحی آمادگی هر مسئله‌ای را داشته باشد.

درمان باروری با کلومید

در این نوع درمان، وجود یک یا دو فولیکول رشد یافته، کافی است. اینکه فولیکول تخمدان برای بارداری باید چند باشد؟ سؤالی است که در روند باروری زیاد پرسیده می‌شود. برای لقاح، تنها به یک فولیکول رشد یافته نیاز است و تعداد زیاد فولیکول، خیلی هم نکته مثبتی نیست. در واقع فولیکول‌ های ریز در تخمدان هیچ فایده‌ای در باروری ندارند. فولیکول بالغ، تخمک آزاد می‌کند. زمانی که دو فولیکول بالغ در تخمدان وجود داشته باشد، امکان بارداری دوقلو وجود دارد. نکته اینجاست که ممکن است هیچ‌کدام از این فولیکول‌ها تخمک آزاد نکنند و بارداری صورت نگیرد.

درمان باروری با IUI

در این‌جا هم یک یا دو فولیکول بالغ نیاز است. در این روش درمان، ممکن است بر اثر تزریق‌های انجام شده، تعداد فولیکول‌های بالغ، بیشتر از یکی باشد. این موضوع احتمال چندقلو زایی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل ممکن است پزشک تصمیم به قطع دوره درمان داشته باشد. بارداری چند قلویی، هم برای سلامت مادر و هم جنین‌ها، خوب نیست. به همین دلیل اگر پزشک بخواهد که ارتباط جنسی وجود نداشته باشد، فرد باید به این نکته توجه کند. در غیر این صورت احتمال بارداری چند قلویی بسیار بالاست.

درمان باروری با IVF

در روش آی وی اف، پزشک با تحریک تخمدان‌ها، تلاش می‌کند تعداد فولیکول‌های بالغ را بیشتر کند. از آن‌جایی که هر فولیکول لزوماً یک تخمک با کیفیت را آزاد نمی‌کند، پزشک فولیکول‌های اضافه را با سورن سونوگرافی تخلیه می‌کند.

کیست فولیکولی چیست؟

آیا فولیکول تخمدان خطرناک است؟ این سؤالی است که بسیاری از خانم‌ها آن را می‌پرسند. دلیل این پرسش، اشتباهی است که بین فولیکول و کیست فولیکولی به وجود آمده است. فولیکول‌ها باید در تخمدان وجود داشته باشند تا با آزادکردن تخمک، باعث باروری افراد شوند.

اما در مباحث مربوط به فولیکول‌ها، یک عارضه مرتبط نیز وجود دارد که خوب است در مورد آن بدانید. کیست فولیکولی (Follicular Cyst) یکی از انواع کیست تخمدان است که خوشبختانه سرطانی نیست. بسیاری از افراد با شنیدن نام فولیکول، و آمدن نام آن در کنار نام کیست تخمدان، به‌اشتباه فکر می‌کنند که این عارضه‌ای خطرناک است.

در طول چرخه قاعدگی، فولیکول تخمدان یا باید تخمک رها کند، و یا از هم متلاشی شده و جذب بدن شود. در مواردی نادر، این فولیکول، نه‌تنها تخمک آزاد نمی‌کند، بلکه به رشد خود ادامه می‌دهد و دیواره‌ای ضخیم در اطرافش تشکیل می‌شود که به آن کیست فولیکولی می‌گویند. اندازه این کیست معمولاً بین ۶ تا ۸ سانتی‌متر است.

علائم کیست فولیکولی چیست؟

کیست فولیکولی یا کیست تخمدان فانکشنال، مشکلی شایع در میان زنان است و معمولاً هیچ علامت و نشانه‌ای هم ندارد. این اتفاق در سنین باروری رخ می‌دهد و امکان وقوع آن پیش از بلوغ و در دوران یائسگی وجود ندارد. این کیست با انواع دیگر کیست تخمدان متفاوت است و مشکلی خوش‌خیم است. زمانی که این کیست‌ها یا بسیار بزرگ شوند و یا پاره شوند، علائم زیر را نشان خواهند داد:

1. حالت تهوع و استفراغ
2. درد شدید زیر شکم
3. اختلال در سیکل قاعدگی
4. احساس پر بودن در زیر شکم

در بعضی موارد در کنار این علائم، تب هم دیده می‌شود. با مشاهده این علائم، باید به‌سرعت به پزشک مراجعه کرد.

دریافت مشاوره آنلاین از دکتر آنلاین متخصص  زنان

درمان کیست فولیکولی

به دلیل شباهت علائم کیست فولیکولی با بسیاری دیگر از مشکلات مربوط به اندام‌های شکم، تشخیص سریع آن کمی مشکل است. پزشک با بررسی علائم و نشانه‌ها، ابتدا یک سونوگرافی برای شکم و لگن انجام داده و در این میان آزمایش خون نیز انجام می‌شود. بعد از بررسی نتایج، باتوجه‌به میزان درگیری تخمدان‌ها درمان مناسب انتخاب خواهد شد.

گاهی این کیست‌ها خودبه‌خود از بین می‌روند یا با درمان‌های دارویی این مشکل رفع خواهد شد.

اما اگر کیست شرایط زیر را داشته باشد، چاره‌ای به جز جراحی نیست:

_ پاره شدن کیست که باعث درد بسیار شدیدی می‌شود

_ خونریزی و درد زیاد

_ زمانی که کیست ابعادی بزرگ‌تر از ۷ سانتی‌متر دارد

_ زمانی که بر کارکرد اندام‌های دیگر تأثیر گذاشته باشد

_ اگر احتمال سرطان رحم داده شود

کیست لوتئال چیست؟

نوع دیگری از کیست فانکشنال تخمدان را با نام کیست “جسم زرد” یا کیست لوتئال کورپوس

 (Corpus Iuteum Cyst) می‌شناسند. در این نوع کیست، فولیکول، تخمک را آزاد می‌کند اما بعد از آن از بین نمی‌رود و تشکیل جسم زرد را می‌دهد. درصورتی‌که باروری صورت نگیرد، این جسم زرد، با خون پر می‌شود. این کیست نیز به‌مرورزمان از بین می‌رود اما در بعضی موارد، ممکن است بزرگ شده و به‌مرورزمان بترکد. این ترکیدن کیست باعث ایجاد درد شدید و خونریزی خواهد شد.

درمان کیست لوتئال

در مورد این کیست نیز درمان همانند کیست فولیکولی است. بر اساس اندازه کیست و شرایط آن درمان‌های مختلفی را انجام خواهند داد.

قرص ضد بارداری: با مصرف این قرص‌ها هم اندازه کیست فعلی بزرگتر نمی‌شود و هم کیست‌های جدید به وجود نخواهند آمد.

 لاپاراسکوپی: کیست‌های کوچک با کمک این عمل به‌راحتی از تخمدان خارج خواهند شد. این جراحی به‌صورت ایجاد یک شکاف در کنار ناف و واردکردن ابزار مخصوص برای خارج کردن کیست انجام می‌شود.

لاپاراتومی: اگر اندازه کیست بزرگتر باشد از این روش جراحی استفاده می‌شود. برشی بزرگتر روی شکم ایجاد شده و بعد از نمونه برداری از کیست و اطمینان از سرطانی نبودن آن، کیست را خارج می‌کنند.

 هیسترکتومی: اگر در حین جراحی لاپاراتومی مشخص شد که کیست سرطانی است، با روش جراحی باز هیسترکتومی، تخمدان و رحم را کاملاً خارج خواهند کرد.

راه‌های پیشگیری یا درمان کیست فولیکولی

امکان پیشگیری از کیست فولیکولی عملاً وجود ندارد. اما انجام معاینات دوره‌ای زنان، باعث می‌شود که اگر پزشک در مورد هر نوع کیستی در تخمدان مشکوک شود، بتواند به‌سرعت آن را شناسایی و درمان کند. در بسیاری از این کیست‌ها، با ورزش‌های کششی، یا یوگا و مدیتیشن، امکان کنترل دردها وجود دارد.

 استفاده از کیسه آب گرم، نیز در فواصل زمانی می‌تواند در کم کردن درد تأثیر داشته باشد. در کنار این‌ها، ماساژ نواحی شکم و لگن نیز در کم کردن درد تأثیر دارد. این موارد البته در زمانی است که کیست در حالت خطرناک و بزرگ نباشد.

مصرف بعضی مواد غذایی می‌تواند رشد کیست را کم یا متوقف کند.

1. غذاها و مواد غذایی سرشار از فیبر
2. سبزیجات و میوه‌هایی مانند کلم بروکلی، توت، کدو و بادام
3. غذاهای حاوی پروتئین مانند ماهی و جوجه
4. در زمان درمان کیست فولیکولی و کیست‌های بی‌خطر تخمدان، مصرف بعضی مواد غذایی را باید به حداقل خود رساند. مواد غذایی حاوی کربوهیدرات، اولین گروه غذایی است که باید از برنامه تغذیه حذف شود.
5. سیب‌زمینی سفید از دیگر مواد غذایی مضر در این دوران به این موارد می‌توان اشاره کرد:
6. نان سفید
7. مواد غذایی با آرد سفید
8. شیرینی، شکلات، انواع مواد غذایی حاوی شکر مانند کیک‌ها و دسرها

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

فولیکول و تمامی مسائل مربوط به آن، یکی از مباحث پیچیده و تخصصی در شاخه زنان و زایمان و نازایی است که نمی‌توان پاسخ سؤالات آن را به‌راحتی پیدا کرد. ممکن است بر اثر خواندن مطالب گوناگون یا صحبت با اطرافیان، بابت اندازه و تعداد فولیکول‌ها دچار استرس شوید. این موضوع از نظر روحی می‌تواند باعث نگرانی زنانی که درمان باروری دارند، شود.

وجود فولیکول در تخمدان به چه معناست؟ یا فولیکول تخمدان برای بارداری باید چند باشد؟ یا تخمدان فاقد فولیکول چیست؟ و سؤالاتی ازاین‌قبیل، پاسخ‌هایی کاملاً تخصصی دارند که تنها یک پزشک متخصص زنان و زایمان قادر به دادن اطلاعات است. اگر تحت درمان باروری هستید، یا تصمیم به بارداری دارید، و اگر در زمینه فولیکول‌ها احساس نگرانی دارید، می‌توانید ضمن مشاوره آنلاین با پزشکان متخصص زنان در سامانه پذیرش ۲۴، سؤالات تخصصی خود و هرآنچه در مورد درمان برای باروری نیاز دارید را بپرسید.

دریافت مشاوره آنلاین از پزشک آنلاین متخصص زنان و زایمان