دیالیز (Dialysis) چیست | دیالیز و انواع آن

همه انچه باید درباره دیالیز بدانید!

کلیه‌ها با حذف مواد زائد و مایعات اضافی از بدن شما، خون را تصفیه می‌کنند. این مواد زائد به مثانه فرستاده می‌شوند تا با ادرار دفع شوند. در صورتی که کلیه‌ها دچار مشکل شده و نتوانند این عمل را به‌خوبی را انجام دهند، دیالیز عملکرد آن‌ها را انجام می‌دهد. نارسایی کلیه در مرحله‌ی نهایی زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد عملکرد طبیعی خود را داشته باشند.

دیالیز نوعی درمان است که در آن با استفاده از دستگاه، عمل تصفیه خون انجام می‌شود. این عمل زمانی که کلیه‌ها نمی‌توانند به‌خوبی کار کنند موجب می‌شود تا مایعات و الکترولیت‌ها در تعادل باقی بمانند. می توانید با بهترین متخصص کلیه و مجاری ادراری صحبت کنید .

چرا باید از دیالیز استفاده کرد؟

کلیه‌ها با عملکرد خود آب اضافی، مواد زائد و سایر ناخالصی‌ها را از بدن دفع می‌کنند. همچنین به کنترل فشار خون و تنظیم عناصر شیمیایی در خون نیز کمک می‌کنند. این عناصر ممکن است شامل سدیم و پتاسیم باشد. کلیه‌ها جذب بهتر کلسیم توسط بدن را نیز بهبود می‌بخشند.

زمانی که کلیه‌ها به دلیل بیماری یا آسیب نتوانند این کارها را به درستی انجام دهند، دیالیز می‌تواند حالت عادی بدن را تا حد ممکن بالا نگه دارد. بدون دیالیز، نمک‌ها و سایر مواد زائد در خون جمع شده و بدن شما را مسموم کرده و به سایر اندام‌ها نیز آسیب وارد می‌کند. با این وجود دیالیز درمانی برای تمامی بیماری‌های کلیوی نیست و اگر در مورد عملکرد صحیح کلیه‌های خود نگرانی دارید، حتماً با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

انواع دیالیز کدامند؟

به طور کلی سه نوع دیالیز وجود دارد که قصد داریم به آن‌ها بپردازیم.

همودیالیز (Hemodialysis)

همودیالیز از متداول‌ترین نوع دیالیز است. در این نوع از کلیه‌ی مصنوعی برای حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون استفاده می‌شود. خون از بدن خارج شده و از طریق کلیه‌ی مصنوعی فیلتر می‌شود و سپس خون فیلتر شده با کمک دستگاه دیالیز به بدن بازگردانده می‌شود.

برای رساندن خون به کلیه‌ی مصنوعی پزشک نقاطی را برای ورود به رگ‌های خونی و برقراری ارتباط با جریان خون ایجاد می‌کند که عبارتنداز:

• فیستول شریانی وریدی (AV): در این نوع شریان و ورید به یکدیگر متصل می‌شوند و این یک گزینه ایده‌آل است.
• پیوند AV: پیوند AV یک لوله حلقه‌دار است.
• کاتتر دسترسی عروقی: در این نوع، سوراخی به رگ بزرگ گردن شما ممکن است وارد شود.

فیستول AV و پیوند AV هر دو برای درمان‌های طولانی‌مدت دیالیز طراحی شده‌اند. افرادی که فیستول AV دریافت می‌کنند، دو تا سه ماه پس از جراحی بهبود یافته و آماده شروع همودیالیز هستند و همچنین افرادی که پیوند AV دریافت می‌کنند، طی دو تا سه هفته آماده می‌شوند. کاتترها برای استفاده‌ی کوتاه مدت یا موقتی طراحی شده‌اند.

درمان‌های همودیالیز معمولاً سه تا پنج ساعت طول می‌کشد و سه بار در هفته انجام می‌شود. با این حال، درمان همودیالیز نیز می‌تواند در جلسات کوتاه‌تر و مکرر انجام شود. بیشتر درمان‌های همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک یا مرکز دیالیز انجام می‌شود.

طول درمان به اندازه و جثه‌ی بدن، میزان مواد دفعی بدن و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. بعد از اینکه مدت‌زمان زیادی تحت همودیالیز قرار گرفتید، ممکن است پزشک تشخیص دهد که شما برای دیالیز در منزل آماده هستید. این مورد برای افرادی که به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارند رایج‌تر است.

دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)

این نوع شامل جراحی برای کاشت کاتتر صفاقی در شکم است. کاتتر به فیلتر شدن خون بدن شما توسط صفاق که یک غشایی در شکم شما می‌باشد، کمک می‌کند. زمانی که دیالیز مواد زائد را از جریان خون خارج می‌کند، از شکم نیز خارج می‌شود. این روند چند ساعت طول می‌کشد و ۴ تا ۶ بار در روز نیاز به تکرار دارد. هرچند که می‌توان تبادلات مایعات را هنگام بیداری یا خواب انجام داد. انواع مختلفی از دیالیز صفاقی وجود دارد که موارد اصلی آن عبارت‌اند از:

• دیالیز صفاقی مداوم (CAPD): در روش CAPD شکم شما در طول روز چندین بار پر و تخلیه می‌شود. این روش به دستگاه نیاز ندارد و باید زمان هشیاری و بیداری انجام شود.
• دیالیز صفاقی چرخه‌ای (CCPD): CCPD از دستگاهی برای به چرخش درآوردن مایعات داخل شکم شما استفاده می‌کند. این روش معمولاً در شب و هنگام خواب انجام می‌شود.
• دیالیز صفاقی متناوب (IPD): این درمان معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود، اگرچه در منزل نیز امکان انجام آن وجود دارد. برای IPD از همان دستگاه CCPD استفاده می‌شود با این تفاوت که روند کار بیشتر طول می‌کشد.

درمان جایگزینی کلیوی پیوسته (CRRT)

برای افرادی که نارسایی حاد کلیوی دارند، در بخش مراقبت‌های ویژه از روش CRRT استفاده می‌کنند. در این روش دستگاهی خون را از طریق یک لوله عبور می‌دهد و سپس مواد زائد و آب را فیلتر می‌شوند. خون همراه با مایعات جایگزین به بدن برمی‌گردد. این روش ۱۲ تا ۲۴ ساعت در روز ممکن است طول بکشد و برای افرادی که بیماری حاد دارند هر روز انجام می‌شود.

خطرات و عوارض دیالیز

درحالی‌که هر سه شکل دیالیز زندگی فرد بیمار را می‌توانند نجات دهند، اما خطرات و عوارض خاصی نیز به همراه دارند.

خطرات مرتبط با همودیالیز

• فشار خون پایین
• کم‌خونی یا کم شدن گلبول قرمز خون
• گرفتگی عضلات
• اختلال در خواب
• خارش
• بالارفتن سطح پتاسیم خون
• پریکاردیت، التهاب غشای اطراف قلب
• سپسیس
• ضربان قلب نامنظم
• عفونت جریان خون
• دیالیز و مرگ

خطرات مرتبط با دیالیز صفاقی

این نوع، افزایش خطر ابتلا به عفونت در داخل یا اطراف محل سوند در حفره شکم را به همراه دارد. به عنوان مثال، پس از کاشت کاتتر فرد بیمار ممکن است، پریتونیت که یک عفونت غشای پوشاننده دیواره‌ی شکم است را تجربه کند. سایر عوارض دیالیز صفاقی عبارتنداز:

• ضعف عضلات شکم
• قند خون بالا به دلیل دکستروز
• افزایش وزن
• فتق
• تب
• دل درد

خطرات مرتبط با CRRT

خطرات مرتبط با CRRT شامل موارد زیر است:

• عفونت
• هیپوترمی
• فشارخون پایین
• اختلالات الکترولیت
• خونریزی
• تأخیر در بهبود کلیه
• ضعیف شدن استخوان‌ها
• آنافیلاکسی

در صورتی که این علائم را دارید حتماً با پزشک خود در میان بگذارید. همچنین افرادی که به مدت بسیار طولانی تحت دیالیز قرار می‌گیرند، نیز در معرض خطر ابتلا به دیگر بیماری‌ها مانند آمیلوئیدوز قرار دارند. زمانی که پروتئین‌های آمیلوئید تولید شده در مغز استخوان، در اندام‌هایی مانند کلیه، کبد و قلب جمع می‌شوند، این بیماری رخ می‌دهد که درد مفاصل، سفتی و تورم از عوارض آن می‌باشد.

برخی افراد زمانی که دچار نارسایی کلیه می‌شوند، ممکن است به افسردگی نیز مبتلا شوند. اگر هر احساس و افکاری مرتبط با افسردگی دارید، حتماً آن را با پزشک خود در میان بگذارید.

آیا گزینه‌های دیگری برای دیالیز وجود دارد؟

دیالیز بسیار وقت‌گیر و پر هزینه است، به همین دلیل همه‌ی افراد آن را برای درمان انتخاب نمی‌کنند. گزینه‌های درمانی دیگری مانند مدیریت کم‌خونی وجود دارد که شما می‌توانید از آن‌ استفاده کنید. زمانی که کلیه‌ها به‌درستی کار می‌کنند، هورمون اریتروپویتین (EPO) به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. برای کمک به کلیه‌ای که در عملکرد خود دچار مشکل است، می‌توان هر هفته تزریق EPO را انجام داد.

با کنترل فشار خون روند از کار افتادن کلیه را می‌توان کاهش داد و برای جلوگیری از کم آبی بدن نیز باید مایعات فراوان در طول روز نوشید. توجه داشته باشید که قبل از مصرف هرگونه داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

پیوند کلیه یک انتخاب و گزینه‌ی دیگر برای برخی افراد است. با پزشک خود مشورت کرده تا مطمئن شوید که پیوند کلیه برای شما مناسب است. در صورتی که موارد زیر را دارید، فرد مناسبی برای پیوند کلیه، ممکن است، نباشد.

• سیگار کشیدن
• استفاده بیش از حد از الکل
• چاقی
• مشکلات روانی درمان نشده

دیالیز موقت چیست؟

همان‌طور که اشاره کردیم برای دیالیزهای طولانی مدت، پزشکان  از طریق یک شریان و ورید دسترسی ایجاد می‌کنند. برای دیالیز موقت از کاتتر استفاده می‌شود که یک لوله پلاستیکی کوچک است و معمولاً به داخل رگ گردن، قفسه سینه یا در نزدیکی کشاله ران وارد می‌شود. این جراحی با استفاده از بیهوشی و پس از تصویربرداری برای یافتن مکان مناسبی که باید کاتتر را قرار داد، انجام می‌شود.

مشاوره آنلاین متخصص کلیه

چگونه برای دیالیز آماده شویم؟

قبل از اینکه اولین عمل دیالیز را انجام دهید، پزشک برای دسترسی به جریان خون شما یک لوله یا دستگاه را در مکان مناسب قرار داده است. این کار بسیار سریع انجام می‌شود و معمولاً همان روز ترخیص می‌شوید. در طول درمان‌ لباس‌های راحتی بپوشید و دستورالعمل‌های پزشک خود را به‌خوبی و با دقت انجام دهید.

چه نوع دیالیزی را می‌توان در منزل انجام داد؟

هردو نوع همودیالیز و دیالیز صفاقی را می‌توان در منزل انجام داد، اما در همودیالیز به یک فرد دیگر برای کمک نیاز خواهید داشت، در صورتی که نوع صفاقی را به تنهایی نیز می‌توانید، انجام دهید. فردی که برای کمک در همودیالیز نیاز دارید می‌تواند یک پرستار یا یک عضو از خانواده و دوست شما باشد. برای هر دو نوع نحوه‌ی انجام و کار با دستگاه دیالیز توسط پزشک به شما آموزش داده خواهد شد.

آینده‌ی افرادی که به دیالیز نیاز دارند

تمامی اختلالاتی که در کلیه رخ می‌دهند، دائمی نیستند. افرادی که دچار نارسایی کلیه شده‌اند می‌توانند با انجام دیالیز موقت عملکرد کلیه در بدن خود را داشته باشند تا کلیه‌ی آن‌ها دوباره سلامت خود را به دست بیاورد و کارکرد خود را در بدن بدون نیاز به کمک دوباره شروع کند. با این حال در بیماری‌های مزمن، کلیه‌ها به‌ندرت بهتر می‌شوند.

این افراد باید به طور دائم دیالیز را انجام داده تا زمانی که نیاز به پیوند کلیه احساس شود. افرادی که دچار بیماری کلیوی هستند، سبک زندگی خود را نیز باید تغییر دهند و یک متخصص تغذیه نیز در کنار خود داشته باشند. تمامی مواردی که این متخصص برای تغذیه شما تجویز می‌کند بدون کم و کاست انجام دهید تا به روند بهبودی خود کمک کرده باشید.

اگر تحت درمان همودیالیز هستید، مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم که شامل آب سبزیجات و نوشیدنی‌های ورزشی می‌شود را کم کنید. مایعات زیاد موجود در بدن در این افراد می‌تواند مشکلاتی به دنبال داشته باشد و باید مقدار مایعات ورودی را کنترل کرد. برخی مواد غذایی مانند میوه‌ها، سبزیجاتی مانند کاهو و کرفس از منابع پنهان مایعات هستند.

سازگاری پیدا کردن با دیالیز رعایت نکات مهم، احتمال پیوند کلیه را کاهش می‌دهد.

قطع دیالیز

دیالیز چقدر طول می کشد؟

اگر دیالیز خود را می‌خواهید قطع کنید، از پزشک خود درخواست کنید تا وزن و فشار خون شما را مورد بررسی قرار دهد. این اندازه‌گیری‌ها به تشخیص میزان اثربخشی دیالیز در شما کمک می‌کند. قبل از قطع درمان خود هرگونه نگرانی را با پزشک متخصص در میان بگذارید. همچنین می‌توانید با یک روانشناس نیز در ارتباط باشید. در صورتی که نارسایی کلیه درمان نشده و دیالیز قطع شود، می‌تواند مرگ را به دنبال داشته باشد.

طول عمر بیماران دیالیزی

امید به زندگی در افرادی که تحت درمان قرار می‌گیرند به میزان از کار افتادگی کلیه، شرایط پزشکی و همچنین میزان پیگیری‌ها و رعایت دستورالعمل‌ها توسط بیمار بستگی دارد. متوسط امید به زندگی در افراد تحت درمان ۵ تا ۱۰ سال است با این حال، بسیاری از بیماران ۲۰ تا ۳۰ سال با انجام دیالیز به زندگی خود ادامه داده‌اند.

با پزشک متخصص خود در مورد انواع مراقبت‌ها‌ و نحوه‌ی انجام آن‌ها صحبت کنید و یک رژیم غذایی مناسب برای خود داشته باشید. با توجه به شرایط کرونایی موجود در کشور، می‌توانید به جای مراجعه‌ی حضوری از طریق پذیرش ۲۴ از متخصص آنلاین بیماری‌های کلیوی مشاوره‌ی آنلاین به صورت متنی و تلفنی دریافت کنید.

مشاوره آنلاین بیماری‌های کلیوی