علت درد زیر شکم در زنان باردار چیست؟ راه‌های درمان

آیا باید درد زیر شکم را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید؟

 مشکلاتی که معمولاً به علت درد زیر شکم در زنان باردار به‌وجود می‌آید سبب دلهره و نگرانی شدید می‌شود. با اینکه بروز چنین دردی در بیشتر مواقع کاملاً طبیعی است ولی به محض رو‌به‌رو شدن با آن بدون شک تنها فکری که به مغز خطور می‌کند. امکان سقط جنین است.

شاید کمی آرام‌تر شوید اگر بدانید، با اینکه بیشتر زنان، دل‌درد در هفته‌های اول بارداری را تجربه کرده‌اند اما آمار‌های رسمی نشان می‌دهد که کمتر از ۳ درصد این زنان سقط جنین داشته‌اند. پس با ما همراه شوید تا علل گرفتگی و درد‌های زیر شکم در زنان باردار را بررسی کنیم و بدانیم کدام مورد جای نگرانی دارد و برای رفع آن چه کاری باید کرد؟

علت درد گرفتن زیر شکم زن باردار چیست؟

دردهای زیر شکم سمت چپ و سمت راست در زنان باردار به طور کلی به  دو دسته تقسیم می‌شوند:

درد‌های زیر شکم زنان باردار که بی‌خطر هستند

در دوران بارداری ممکن است درد‌هایی حاصل شوند که بی‌خطر هستند و پس از مدت کمی رفع می‌شوند و به اصطلاح زود‌گذر‌اند. دلیل ایجاد این درد‌ها در ادامه معرفی می‌شوند اما از آنجا که موارد متعددی از درد‌های شکمی زنان باردار مورد بررسی قرار می‌گیرند، در هر مورد روش پیش‌گیری از درد هم پس از ذکر علت بیان خواهد شد.

جایگزینی سلول تخم یا همان تخمک بارور شده در دیواره‌ی رحم

در ابتدا‌ی بارداری ضروری است که تخمک بارور شده یا زیگوت (Zygote) به دیواره‌ی رحم بچسبد تا بتواند از اکسیژن و مواد غذایی داخل بافت آن استفاده کند. چسبیدن جنین به دیواره‌ی رحم سبب ایجاد درد و گرفتگی در ناحیه‌ی زیر شکم می‌شود.

بزرگ شدن رحم ناشی از رشد جنین

بزرگ شدن رحم به‌علت رشد جنین و توسعه‌ی کیسه‌ی آمنیوتیک (amniotic sac) یا کیسه‌ی آب محافظ جنین در دوران بارداری صورت می‌گیرد. با رشد جنین در طول زمان بارداری، رحم هم بزرگ‌تر می‌شود. رحم رشد یافته به حفره‌ی شکمی فشار می‌آورد و نتیجه‌ی آن حالت تهوع و گرفتگی شکم است.

بهتر است برای کاهش اثر بزرگ شدن رحم و رفع حالت تهوع، تعداد دفعات غذا خوردن بیشتر و حجم غذای مصرفی توسط باردار کم‌تر شود.

درد ناشی از کشیده شدن رباط‌‌های حامی رحم (رباط‌‌های گرد)

با بزرگ شدن کیسه‌ی آمنیوتیک به رباط‌های گرد دور رحم فشار بیشتری وارد می‌آید و در نتیجه این رباط‌ها  کشیده می‌شوند . از آنجا‌یی‌که دو رباط گرد وجود دارد که از بخش جلویی رحم می‌گذرند و به سمت کشاله‌های ران می‌روند، درد ناشی از کشیده شدن آنها هم از زیر شکم به سمت کشاله‌های ران حس می‌شود.

گاهی اوقات ممکن است در تکان‌های ناگهانی هم این رباط‌ها فشرده شوند که در این حالت هم درد شدیدی در شکم زن باردار ایجاد می‌شود. اگر‌چه درد ناشی از کشیده شدن رباط‌‌های حامی رحم، شدید است اما خطرناک نیست. این درد‌ها معمولاً بعد از هفته‌ی هجدهم بارداری با سنگین شدن جنین ایجاد می‌شوند.

اگر‌چه معمولاً کشیدگی و فشردگی رباط گرد علت درد زیر شکم سمت راست در زنان باردار است در طول رشد جنین، کشیدگی و فشردگی رباط گرد می‌تواند علت درد زیر شکم سمت چپ در زنان باردار هم باشد.

انقباضات رحمی

انقباضات رحمی، مهم‌ترین علت درد زیر شکم سمت راست در زنان در بارداری است. در شروع  دوران بارداری حجم رحم بسیار کم است. با رشد جنین، رحم هم رشد می‌کند و به دلیل بزرگ شدن رحم، گرفتگی‌های عضله و درد‌های شکمی پدیدار می‌شوند که معمولاً این درد‌ها زودگذر و نا‌پایدار هستند.

در هفته‌های پایانی هم به علت بزرگ شدن زیاد رحم، این گرفتگی‌ها و درد‌های ناشی از آن ظاهر خواهد شد که ممکن است نشانه‌ی زایمان باشد.

گرفتگی عضلات در ماه‌های اول بارداری

برای زنان باردار هر چیزی ممکن است سبب گرفتگی عضلات و درد زیر شکم شود. از‌آنجا‌یی‌که مادر برای تغذیه‌ی جنین باید رژیم غذایی مناسبی داشته باشد معمولاً در سه ماهه‌ی دوم و سوم بارداری این امکان وجود دارد که بر اثر افزایش وزن یا نشستن، برخاستن یا بلند کردن اجسام نسبتاً سنگین دچار کشیدگی عضلات شکم شود و در نتیجه‌ی آن به‌صورت درد کمر و درد در قسمت میانی بروز می‌کند که می‌تواند علت درد زیر شکم سمت راست در زنان در بارداری باشد. در صورت گرفتگی عضلات، هیچگاه از قرص‌های آرام‌بخش بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید، اما می‌توان با روش‌های زیر تا حدودی سبب کاهش این درد‌ها شد:

• تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته، دراز کشیدن و قدم زدن آرام
• استفاده از دوش آب گرم
• انجام حرکات ورزشی سبک مانند یوگا
• نوشیدن مایعات

نفخ و یبوست گاستریت

در دوران بارداری پروژسترون زیادی ترشح می‌شود تا دیواره‌ی رحم برای رشد جنین پایدار باقی بماند. ترشح پروژسترون به این شکل سبب می‌شود تا عضلات مری و روده نسبت به قبل از دوران بارداری، شل‌تر شوند. شل شدن این عضلات هم روی کارکرد روده‌ها تاثیر گذاشته، راندن مدفوع در طول روده، سخت‌تر انجام و در نتیجه تجمع مدفوع باعث ایجاد درد در پایین شکم می‌شود.

گاهی درد به حدی شدید است که لازم است به پزشک مراجعه کرد. در این مورد معمولاً با نظر پزشک می‌توان از ملین مناسب استفاده کرد. از طرفی برای پیشگیری از یبوست و نفخ باید تعداد دفعات غذا خوردن را زیاد‌تر و هر بار حجم کمتری از غذا را مصرف کرد. بهتر است از غذا‌های دارای فیبر بیشتری استفاده نمود چرا که یبوست هم می‌تواند یکی از دلایل درد زیر شکم سمت چپ در زنان باردار باشد.

عفونت ادراری

زنان باردار در دوران بارداری نسبت به مواقع عادی بیشتر در معرض عفونت‌های ادراری مثل عفونت مثانه و کلیه قرار می‌گیرند و اگر این عفونت‌ها درمان نشوند ممکن است مشکلات زیادی از جمله زایمان زود‌رس را ایجاد کنند. پس با مشاهده‌ی علائم زیر حتماً با پزشک مشورت کنید :

• درد لگن خاصره و درد‌های شکمی
• سوزش هنگام ادرار کردن
• احساس تکرر ادرار
• ادرار کدر و همراه با بوی بد
• خون در ادرار

در‌صورتی‌که عفونت به کلیه‌ها رسیده باشد، علائم شدید‌تر مانند تب بالا، لرز، درد شکم و پهلو‌ها، تهوع، استفراغ و چرک همراه خون در ادرار، بروز می‌کنند. با مشاهده‌ی این علائم، خیلی سریع باید به دکتر آنلاین زنان مراجعه کنید و تحت درمان با دارو قرار بگیرید.

رابطه‌ی جنسی

می‌توان گفت علت درد زیر شکم بعد از نزدیکی در زنان باردار به علت پوزیشن یا حالت نزدیکی است. معمولاً در دوران بارداری هنگام رسیدن به ارگاسم بهتر است در پوزیشن‌های جانبی‌ای قرار گیرید که بتوانید کنترل بیشتری بر عمق و فشار دخول داشته باشید. احساس درد آرام و کوتاه، طبیعی است ضمن اینکه ماساژ شکم پس از ارگاسم نیز به کاهش درد کمک می‌کند.

باید دقت داشته باشید که اگر نشانه‌هایی غیر‌عادی مشاهده کردید، حتماً موضوع را با پزشک‌تان در میان بگذارید. پزشک با توجه به مشکلی که دارید برای شما دارو تجویز می‌کند و اگر لازم باشد دستور عمل جراحی کوچکی را صادر می‌کند. برخی از مواردی که حتماً باید در زمینه‌ی آنها با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید عبارتند از:

• آماس رحم
• کیست تخمدان
• بیماری عفونی
• خشکی ناحیه‌ی تناسلی
• انحراف رحم
• تومور‌های خوش‌خیم در رحم
• استرس

درد کاذب زایمان یا براکستون هیکس (Braxton Hicks)

در پاره‌ای از مواقع در آخرین ماه‌های بارداری در زنان باردار گرفتگی‌هایی شبیه به انقباضات زایمان به وجود می‌آید. این گرفتگی‌ها نا‌منظم هستند ولی شدید نمی‌شوند و اغلب با درد همراه نیستند. در زمان گرفتگی‌ها حس سفت بودن رحم ایجاد می‌شود و سپس به حالت عادی بر می‌گردد. این انقباضات «درد کاذب زایمان» نام دارند و می‌توانند علت درد زیر شکم سمت چپ در زنان باردار باشند

انقباضات براکستون هیکس در سه ماهه‌ی دوم و سوم بارداری طبیعی است. مهم‌ترین علل ایجاد آن عبارت هستند از:

• کمبود آب بدن
• بیماری‌ای که باعث حالت تهوع می‌شود
• حرکت‌های جنین
• فعالیت‌های سخت نظیر بلند کردن اشیا‌ی سنگین
• رابطه‌ی جنسی

درد‌های شدید و خطرناک زیر شکمی در زنان باردار

در دوران بارداری درد‌هایی هم ممکن است ایجاد شوند که بسیار شدید هستند و خطرات جدی‌ای برای زنان باردار در پیش دارند. مهم‌ترین علل این درد‌ها عبارتند از:

بارداری خارج از رحم (Ectopic pregnancy)

گاهی اوقات تخمکی که بارور شده است و اکنون تخم نامیده می‌شود، هنگام لانه‌گزینی به جای بافت رحم در جای دیگری مثل لوله‌های تخمدان قرار می‌گیرد و شروع به رشد می‌کند. از آنجایی که لوله‌های رحم جای مناسبی برای رشد جنین نیست از هفته‌ی ششم به بعد با بزرگ شدن جنین، درد‌های شکمی و خون‌ریزی شروع می‌شود.

معمولاً در حاملگی خارج از رحم با مشاهده‌ی دل‌درد در هفته‌های اول بارداری و پس از تشخیص قطعی پزشک، اقدام به پایان دادن به بارداری می‌کنند. اگر‌چه این اقدام اورژانسی نیست اما برای کاهش خطرات پس از آن برای بارداری‌های بعد، بهتر است هر چه سریع‌تر انجام شود.

بیماری مسمومیت حاملگی (Preeclampsia)

این بیماری را که بیماری فشار خون بالا در زنان باردار هم می‌توان نامید از خطرات بزرگ زمان بارداری به حساب می‌آید. با مشاهده‌ی علائم زیر باید کاملاً مراقب بود و به‌موقع به پزشک مراجعه کرد:

• فشارخون بالا
• دفع پروتئین در ادرار
• التهاب در صورت
• ورم دور چشم
• ورم ناگهانی دست، پا و زانو به‌علت جمع شدن آب در این بافت‌ها
• افزایش وزن ناگهانی
• سقط جنین
• جدا شدن جفت
• سرگیجه
• اختلالات بینایی مانند تاری و…
• احساس درد در قسمت پایین شکم در هنگام لمس
• تهوع و استفراغ

زایمان زود‌‌رس

علت درد شدید زیر شکم زن باردار می‌تواند زایمان زود‌رس باشد. اگر قبل از هفته ۳۷ بارداری، زن باردار دل درد‌ها و انقباض‌های منظم شدید به همراه کمر درد داشته باشد، احتمالاً با زایمان زود‌رس رو‌به‌رو شده است که در این صورت خیلی سریع باید به پزشک مراجعه کند. علائم زایمان زود‌رس می‌تواند شامل پارگی کیسه‌ی آب و خارج شدن آب از آن،کند شدن حرکت جنین و مشاهده‌ی خون باشد.

جدا شدن جفت

جفت (Placenta) عضوی با سطح صاف است که در بدن جانداران توسط بند ناف به جنین متصل می‌شود. قبل از زایمان، جفت به دیواره‌ی رحم وصل است. درهنگام زایمان جفت به همراه نوزاد از کانال زایمانی خارج می‌شود.

کار جفت بسیار مهم است. این عضو مسئول نگه‌داری، پشتیبانی و تسهیل‌گر رشد است. از آن‌جایی که جفت رابط جنین و مادر است، مواد مغذی و اکسیژن را توسط بند ناف به جنین می‌رساند، مواد زائد را از جنین خارج می‌کند و این کار به‌نحوی تخصصی انجام می‌شود که هرگز خون مادر و جنین با هم مخلوط نمی‌شوند.

اگر جفت به هر دلیلی قبل از زمان زایمان از جنین یا مادر جدا شود، درد‌های شدید در ناحیه‌ی شکم و کمر ایجاد و خون‌ریزی شروع می‌شود که خیلی سریع باید پزشک خود را در جریان بگذارید.

البته به جز عوامل گفته شده می‌توان علت درد گرفتن زیر شکم زن باردار را به برخی بیماری‌ها نسبت داد مانند:

• مسمومیت غذایی
• هپاتیت
• بیماری‌های مرتبط با کیسه‌ی صفرا
• انسداد روده
• سنگ کلیه در بارداری

روش‌های پیش‌گیری از درد زیر شکم در زنان باردار چیست؟

همان‌طور که قبلاً  اشاره شد در طی نگارش این مقاله هر جا که به دردی پرداخته شد به روش پیش‌گیری از آن هم تا جایی که ضروری به‌نظر می‌رسید، اشاره کردیم. در اینجا لازم به ذکر است که علاوه بر روش‌های پیش‌گیری ذکر شده، بهترین پیش‌گیری، کنترل هیجانات و استرس‌ها است که در بهبود روند همه‌ی بیماری‌ها اثر فراوان دارد چرا که با کنترل هیجانات کاذب، سیستم ایمنی بدن بهترین کارکرد را خواهد داشت. اگر باردارید، عمل کردن به روش‌های زیر تا حد زیادی می‌تواند شما را از درد زیر شکم ایمن کند:

• در دوران بارداری به هیچ عنوان از دارو‌ها بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید
• غذا‌های شور و چرب را از برنامه‌ی غذایی خود حذف کنید
• رعایت بهداشت فردی را بیش از هر زمان دیگری در برنامه‌ی زندگی خود لحاظ کنید
• از درمان‌های خانگی خود‌سرانه اجتناب کنید

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

با توجه به اینکه درد زیر شکم در دوران بارداری به طور معمول می‌تواند وجود داشته باشد، باید بتوانیم تفاوت درد‌های معمولی و درد‌های با علائم خطرناک زیر شکم را در زنان باردار تشخیص دهیم. توجه داشته باشید در صورت رو‌به‌رو شدن با موارد زیر می‌توانید هر چه سریع‌تر با دکتر زنان انلاین تماس گرفته و مطمئن باشید در کم‌ترین زمان ممکن، در مورد رفع مشکل شما، اقدامات لازم صورت می‌پذیرد:

• درد‌های منظم و گرفتگی‌های انقباضی
• سرگیجه و سبکی سر
• خونریزی
• کمر درد

بارداری موهبتی است که از طرف خداوند به شما هدیه شده است. کمی به عمق علت درد شدید زیر شکم زن باردار فکر کنید. آیا پی نمی‌بریدکه این درد‌ها هستند که داشته‌های ما را ارزشمند‌تر می‌کنند؟ در طبیعت هیچ زایشی بی‌درد نیست و برای به‌دست آوردن گوهر نابی مانند فرزند که تنها یادگاری است که سبب بقای آدمی می‌شود، درد کشیدن ضرورت است. اما اگر دردی غیر قابل تحمل و پایدار است، عادی نیست پس هر گونه علامت را جدی بگیرید و حتماً هر تغییر حالتی را با پزشک خود مطرح کنید.

گفتگو با دکتر انلاین زنان