سندرم شوگرن چیست؟ علائم، راه های تشخیص و درمان آن

آیا بیماری شوگرن خطرناک است؟

چیزی در حدود ۴۰۰ هزار تا ۳.۵ میلیون نفر در جهان به سندرم شوگرن مبتلا هستند. این وضعیت می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد اما علائم آن معمولاً در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی ظاهر می‌شود. در اوایل دهه ۱۹۰۰ یک پزشک سوئدی به نام هنریک شوگرن، به تشخیص گروهی از زنان مبتلا به آرتروز مزمن پرداخت که، بیماری در آنها با خشکی چشم و دهان همراه بود. امروزه متخصص روماتولوژی در مورد این بیماری که با عنوان سندرم شوگرن نامیده می‌شود، اطلاعات بیشتری دارند.

گفتگوی آنلاین با متخصص ارتوپدی

در مقاله پیش ‌رو، به‌صورت مفصل‌تری شما را با علائم، علل و درمان بیماری شوگرن آشنا خواهیم کرد، با ما همراه باشید.

سندرم شوگرن چیست؟

سندرم شوگرن (Sjogren’s syndrome) نوعی اختلال سیستم ایمنی بدن است که با دو علامت شایع آن یعنی خشکی چشم و خشکی دهان، تشخیص داده می‌شود.

این وضعیت غالباً با سایر اختلالات سیستم ایمنی بدن، مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس همراه است. در سندرم شوگرن معمولاً ابتدا غشای مخاطی و غدد ترشح‌کننده رطوبت چشم و دهان شما، تحت تأثیر قرار می‌گیرند. در نتیجه این اتفاق، تولید اشک و بزاق به طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کنند.

اگرچه احتمال ابتلا به سندرم شوگرن در هر سنی وجود دارد، با این‌حال، بیشتر افراد مبتلا به آن در زمان تشخیص بیش‌تر از ۴۰ سال سن داشته‌اند. احتمال ابتلای به این بیماری در زنان بسیار شایع‌تر بوده و تمرکز درمان بیشتر بر محوریت تسکین علائم آن قرار دارد.

علائم بیماری شوگرن

دو علامت اصلی سندرم شوگرن عبارت‌اند از:

خشکی چشم. در شرایط خشکی چشم، ممکن است چشمان شما دچار سوزش و خارش شده یا همانند زمانی که در چشمان شما شن می‌رود، احساس اشک‌ریزی را تجربه کنید.

خشکی دهان. احساس این‌که دهانتان پر از پنبه شده و یا بلعیدن و صحبت کردن برایتان دشوار شده، ممکن است به دنبال خشکی دهان به وجود بیاید.

برخی از افراد مبتلا به سندرم شوگرن نیز ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنند:

• درد، ورم و سفتی مفصل
• تورم غدد بزاقی به‌ویژه مجموعه غددی که در پشت فک و جلوی گوش شما قرار دارند.
• بثورات پوستی یا خشکی پوست که ممکن است به‌صورت حساسیت به نور ماوراء بنفش هم دیده شود.
• سوزش سر دل یا احساس سوزشی که از معده به قفسه سینه منتشر می‌شود.
• خشکی واژن
• خشکی بینی
• سرفه خشک مداوم یا تنگی نفس
• تغییراتی در حس چشایی و بویایی
• سردرد
• مشکلات تمرکز یا به‌خاطرسپاری
• خستگی طولانی‌مدت

علل بیماری سندرم شوگرن

سندرم شوگرن یک بیماری خودایمنی (autoimmune) به شمار می‌رود. در بیماری‌های خودایمن، سیستم ایمنی بدن شما به‌اشتباه سلول‌ها و بافت‌های خودی را مورد حمله قرار می‌دهد.

دانشمندان از علت دقیق ابتلای برخی افراد به سندرم شوگرن اطمینان کافی ندارند. برخی از ژن‌ها افراد را در معرض خطر ابتلا به سندرم شوگرن قرار می‌دهند، اما به نظر می‌رسد که یک عامل تحریک‌کننده مانند عفونت با ویروس خاص یا سویه‌ای از باکتری‌ها نیز مسبب ایجاد این شرایط باشد.

البته از آنجایی که اکثر مبتلایان به این بیماری را زنان تشکیل می‌دهند، یک نظریه بر اساس نقش هورمون زنانه استروژن در ابتلای به این بیماری وجود دارد. با این‌حال، این نظریه هنوز به اثبات نرسیده است.

در سندرم شوگرن، سیستم ایمنی بدن شما ابتدا غدد سازنده اشک و بزاق را مورد هدف قرار داده، اما علاوه بر این می‌تواند به سایر اعضای بدن نیز آسیب برساند. مانند:

• مفاصل
• غده تیروئید
• کلیه‌ها
• کبد
• ریه‌ها
• پوست
• اعصاب

عوامل خطر بیماری شوگرن

سندرم شوگرن معمولاً در افرادی با یک یا چند فاکتور خطر شناخته شده رخ می‌دهد، از جمله:

• سن. سندرم شوگرن معمولاً در افراد بالای ۴۰ سال تشخیص داده می‌شود.
• جنس. زنان بسیار بیشتر مستعد ابتلا به سندرم شوگرن هستند.
• بیماری روماتیسمی. معمولاً افراد مبتلا به سندرم شوگرن، به یک بیماری روماتیسمی دیگر هم مبتلا هستند، مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس.

عوارض بیماری شوگرن

• شایع‌ترین عارضه سندرم شوگرن، درگیری چشم و دهان شما است.
• حفره‌های دندانی. از آنجایی که نقش بزاق، محافظت‌کنندگی از دندان در برابر باکتری‌های ایجادکننده حفره است، در صورت خشکی دهان، مستعد ابتلای به حفره‌های دندانی خواهید بود.
• عفونت‌های مخمری. افراد مبتلا به سندرم شوگرن بیشتر مستعد ابتلا به برفک دهانی هستند. برفک‌های دهانی، نوعی عفونت مخمری در دهان به‌حساب می‌آیند.
• مشکلات بینایی. خشکی چشم می‌تواند منجر به حساسیت به نور، تاری دید و آسیب قرنیه شود.
• ضایعات پوستی. به دنبال قرارگیری در زیر نور آفتاب، ممکن است مشکلاتی مانند خشکی پوست، ضایعات پوستی واسکولیت و لکه‌های خونی پورپورا بر روی سطح پوست ظاهر شود.

عوارض با شیوع کمتر که می‌توانند بر روی سایر نقاط بدن تأثیر بگذارند، عبارت‌اند از:

• ریه‌ها، کلیه‌ها و کبد. التهاب می‌تواند باعث ذات‌الریه، برونشیت یا سایر مشکلات در ریه‌های شما شود. از طرفی احتمال مشکلات عملکرد کلیه و ایجاد هپاتیت یا سیروز در کبد (cirrhosis) شما وجود دارد.
• گره‌های لنفاوی. درصد کمی از افراد مبتلا به سندرم شوگرن به سرطان غدد لنفاوی یا همان لنفوم (lymphoma) مبتلا می‌شوند.
• اعصاب. شما ممکن است بی‌حسی، احساس سوزن‌سوزن شدن و سوزش در دست‌ها و پاها را تجربه کنید. این علائم با عنوان نوروپاتی محیطی نیز شناخته می‌شوند.

تشخیص بیماری شوگرن

از آنجایی که علائم و نشانه‌های بیماری شوگرن از فردی به فرد دیگر متفاوت است، تشخیص این بیماری دشوار بوده و در برخی از موارد ممکن است به‌عنوان علائم ناشی از بیماری‌های دیگر تلقی شود. همچنین عوارض جانبی برخی از داروها می‌توانند علائم و نشانه‌های سندرم شوگرن را تقلید کنند.

آزمایش‌ها می‌توانند به رد سایر شرایط احتمالی و به تشخیص سندرم شوگرن کمک کنند.

آزمایش خون بیماری شوگرن

دکتر سندرم شوگرن شما ممکن است آزمایش خون را برای بررسی موارد زیر درخواست کند:

• سطح انواع مختلف سلول‌های خونی
• وجود آنتی‌بادی‌های شایع در سندرم شوگرن
• وجود شرایط التهابی
• نشانه‌های حاکی از مشکلات کبد و کلیه‌ها

آزمایش‌های چشم بیماری شوگرن

پزشک می‌تواند خشکی چشم شما را با آزمایشی به نام تست شیرمر اندازه‌گیری کند. در این روش، یک قطعه کوچک کاغذی زیر پلک پایین شما قرار می‌گیرد تا میزان تولید اشک چشم شما را اندازه‌گیری کند.

یک متخصص چشم همچنین ممکن است سطح چشم شما را با یک دستگاه بزرگ‌نمایی به نام اسلیت لمپ بررسی کند. چشم‌پزشک با ریختن قطره‌هایی در چشم، امکان بررسی آسیب قرینه را آسان‌تر خواهد کرد.

تصویربرداری بیماری شوگرن

برخی آزمایشات تصویربرداری می‌توانند عملکرد غدد بزاقی شما را مورد بررسی قرار دهند.

• سیالوگرام. سیالوگرام نوعی تصویربرداری با یک اشعه ایکس خاص است که می‌تواند رنگ تزریق شده به غدد بزاقی جلوی گوش شما را تشخیص دهد. این روش، میزان بزاق دهان شما را نشان می‌دهد.
• تصویربرداری بزاقی. این روش پزشکی هسته‌ای، شامل تزریق ایزوتوپ‌های رادیواکتیو به درون رگ است که طی یک ساعت مورد ردیابی قرار می‌گیرد. با کمک این روش، سرعت ورود مواد رادیواکتیو به همه غدد بزاقی بررسی می‌شود.

نمونه برداری بیماری شوگرن

پزشک شما همچنین ممکن است برای تشخیص وجود خوشه‌های سلول‌های التهابی، از لب نمونه‌ برداری انجام دهد. این موضع‌های التهابی می‌توانند نشانگر سندرم شوگرن باشند. برای انجام این آزمایش، یک تکه کوچک از بافت غدد بزاقی لب شما برداشته شده و در زیر میکروسکوپ مورد مشاهده دقیق‌تری قرار می‌گیرند.

درمان بیماری شوگرن

درمان بیماری شوگرن به قسمت‌های آسیب‌دیده بدن بستگی دارد. بسیاری از افراد، علائم خشکی چشم و خشکی دهان مربوط به شوگرن را با استفاده از قطره‌های چشمی بدون نسخه و مصرف بیشتر مایعات کنترل می‌کنند. اما برخی از افراد به داروهای تجویز شده، یا حتی اقدامات جراحی نیاز دارند.

داروهای بیماری شوگرن

بسته به علائم شما، دکتر متخصص روماتولوژی ممکن است داروهایی را به شما پیشنهاد دهد:

کاهش التهاب چشم. قطره‌های چشمی تجویزی مانند (سیکلوسپورینRestasis) یا لیفتایتگراست (Xiidra) در صورت داشتن خشکی چشم متوسط ​​تا شدید، ممکن است توسط چشم‌پزشک توصیه شوند.

افزایش تولید بزاق. داروهایی مانند پیلوکارپین (سالاژن) و سولومون (اووکساک) می‌توانند باعث افزایش تولید بزاق و گاهی اوقات اشک چشم شوند. عوارض جانبی این داروها می‌تواند شامل تعریق، درد شکم، گرگرفتگی و افزایش ادرار باشد.

رفع برخی عوارض خاص. در صورت بروز علائم آرتروز، ممکن است از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) یا سایر داروهای آرتروز به‌منظور کاهش علائم آن‌ها استفاده شود. عفونت‌های مخمری در دهان باید با داروهای ضد قارچ درمان شوند.

درمان علائم سیستمیک. هیدروکسی کلروکلین (Plaquenil) ، دارویی که برای درمان مالاریا طراحی شده، اغلب در درمان بیماری شوگرن مفید است. داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، مانند متوترکسات (Trexall) نیز ممکن است تجویز شوند.

عمل جراحی بیماری شوگرن

یک جراحی جزئی بر روی مجاری اشکی بسته شده که اشک‌ریزی را در شما از بین برده (انسداد پانکتال) در برخی موارد می‌تواند به رفع خشکی چشم کمک کند. در این روش، شاخه‌های کلاژنی یا سیلیکونی برای کمک به حفظ اشک شما در مجاری قرار می‌گیرند.

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی بیماری شوگرن

درمان سندرم شوگرن در طب سنتی

بسیاری از علائم سندرم شوگرن به‌خوبی به اقدامات خودمراقبتی پاسخ می‌دهند.

برای تسکین خشکی چشم:

می‌توانید از اشک مصنوعی، روان‌کننده چشم یا هر دو آن‌ها، بدین منظور استفاده کنید. اشک مصنوعی به شکل قطره چشمی و روان‌کننده‌های چشم یا همان لوبریکانت‌ها به‌صورت قطره چشمی، ژل یا پماد می‌توانند به رفع ناراحتی خشکی چشم کمک کنند. نیازی نیست که به ‌اندازه اشک مصنوعی از لوبریکانت‌های چشمی استفاده کنید. به دلیل غلظت بیشتر، لوبریکانت‌های چشم می‌توانند بینایی شما را تار کرده و روی مژه‌های شما جمع شوند؛ بنابراین شاید بخواهید فقط یک شب از آنها استفاده کنید.

پزشک شما ممکن است اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده را توصیه کند. این اشک‌های مصنوعی قادرند چشم افراد مبتلا به سندرم خشکی چشم را مورد تحریک قرار دهند.

رطوبت دریافتی را افزایش دهید. افزایش رطوبت داخلی و کاهش قرار‌گیری در معرض هوای آزاد می‌تواند باعث خشک شدن ناخوشایند چشم و دهان شود. به‌عنوان مثال از نشستن مقابل پنکه یا دریچه تهویه هوا خودداری کنید و هنگام بیرون رفتن از عینک آفتابی استفاده کنید.

از بخور یا رطوبت‌دهنده هوا استفاده کنید. می‌توانید شب‌ها از دستگاه بخور استفاده کنید. این دستگاه‌ها می‌توانند تا حدودی به برطرف کردن خشکی دهان یا بینی شما کمک کنند.

برای کمک به خشکی دهان:

سیگار نکشید. سیگار کشیدن می‌تواند باعث تحریک دهان و خشکی آن شود.

مصرف مایعات را افزایش دهید. در طول روز، مقادیر بیشتری مایعات و به‌ویژه آب بنوشید. از نوشیدن قهوه یا الکل خودداری کنید زیرا باعث شدت یافتن علائم خشکی دهان می‌شود. همچنین از نوشیدنی‌های اسیدی مانند نوشابه کولا و برخی نوشیدنی‌های تفریحی خودداری کنید، چرا که اسید موجود در این مواد می‌تواند به مینای دندان شما آسیب برساند.

جریان بزاق را تحریک کنید. آدامس بدون قند یا آب نبات‌های سخت با طعم مرکبات ترش می‌توانند جریان بزاق را تقویت کنند. از آنجا که سندرم شوگرن خطر ایجاد حفره‌های دندانی را افزایش می‌دهد، مصرف شیرینی‌جات را خصوصاً در وعده‌های غذایی محدود کنید.

بزاق مصنوعی را امتحان کنید. محصولات جایگزین بزاق اغلب بهتر از آب ساده عمل می‌کنند، زیرا حاوی ماده روان‌کننده یا لوبریکانتی هستند که به مرطوب ماندن دهان کمک می‌کنند. این محصولات به‌صورت اسپری یا قرص‌های لوزی شکل، به فروش می‌رسند.

از اسپری نمک بینی استفاده کنید. اسپری نمکی بینی می‌تواند به مرطوب‌سازی و پاک‌سازی مجاری بینی کمک کند. این اسپری‌ها اجازه می‌دهند تا آزادانه از طریق بینی نفس بکشید. بینی خشک و گرفتگی می‌تواند تنفس دهانی را افزایش دهد.

از اسپری و دهان‌شویه استفاده کنید. از دکتر روماتولوژی یا دندانپزشک خود در مورد دهان‌شویه یا اسپری‌هایی که می‌توانند خشکی دهان را برطرف کنند، سوال کنید. شاید لازم باشد برای پیدا کردن مناسب‌ترین و بهترین محصول متناسب با وضعیت خود، چندین گزینه را امتحان کنید.

بهداشت دهان و دندان

خشکی دهان خطر ایجاد حفره‌های دندانی و از دست دادن دندان را افزایش می‌دهد. برای جلوگیری از این نوع مشکلات، بهتر است روش‌های زیر را به کار ببندید:

• بعد از هر وعده غذایی، مسواک بزنید و نخ دندان بکشید.
• چکاب‌های منظم دندانپزشکی را حداقل هر شش ماه یک بار داشته باشید.
• از درمان‌های موضعی روزانه با فلوراید و دهان‌شویه‌های ضدمیکروبی استفاده کنید.

خشکی مناطق دیگر

اگر خشکی پوست برایتان مشکل‌ساز شده، از استحمام و دوش گرفتن با آب گرم خودداری کنید. پوست خود را با حوله مالش ندهید و اجازه دهید خشکی بدن به‌مرور اتفاق بیفتد. زمانی که پوست شما هنوز مرطوب است، از مرطوب‌کننده‌ها استفاده کنید. هنگام دستشویی یا نظافت منزل از دستکش پلاستیکی استفاده کنید. مرطوب‌کننده‌ها و روان‌کننده‌های واژن به زنانی که خشکی واژن دارند، کمک می‌کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر مبتلا به یکی از بیماری‌های خودایمن هستید و علائم دیگری در خود احساس می‌کنید، می‌توانید با متخصص روماتولوژی پذیرش ۲۴ در این باره مشورت کنید.

دریافت مشاوره آنلاین سندرم شوگرن