آنسفالیت مغز چیست!؟ آیا انسفالیت درمان قطعی دارد؟

آنسفالیت مغز (Encephalitis) یا التهاب بافت مغز یک عفونت نادر و جدی با علل احتمالی متعدد است. این بیماری ممکن است فقط علائم و نشانه‌های خفیف آنفولانزا مانند تب یا سردرد را ایجاد کند یا اصلا علائمی نداشته باشد. هم‌چنین ممکن است علائم شدیدی از جمله گیجی، تشنج، مشکلات حرکتی، بینایی و شنوایی و حتی کما ایجاد کند.

ویروس‌ها علت بروز حدود ۷۰ درصد از موارد آنسفالیت مغزی هستند. در واقع التهاب در مغز به‌دلیل تلاش بدن برای مبارزه با ویروس رخ می‌دهد. در موارد نادر، باکتری‌ها، قارچ‌ها و کرم‌های انگلی می‌توانند باعث ابتلا به آن شوند. کودکان خردسال (سن یک سال و کمتر) و افراد مسن (۶۵ سال و بالاتر) حساس‌ترین رنج سنی ابتلا به این بیماری هستند.

در برخی موارد، آنسفالیت می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. تشخیص و درمان به‌موقع آن تحت نظر دکتر آنسفالیت بسیار مهم است، زیرا پیش‌بینی چگونگی تأثیر آنسفالیت بر هر فرد دشوار است. در ادامه به جزئیات بیشتری از این مساله اشاره خواهیم کرد.

علائم آنسفالیت مغز

به طور معمول یک فرد مبتلا به آنسفالیت مغز به‌خصوص آنسفالیت ویروسی، برخی از موارد زیر را تجربه می‌کند:

• تب
• سردرد
• علائم شبیه آنفولانزا
• فتوفوبیا یا افزایش حساسیت به نور
• ضعف
• سفتی اندام‌ها به‌خصوص سفتی گردن
• احساس خواب‌آلودگی
• سرفه

در موارد جدی‌تر، بیمار ممکن است علائم زیر را تجربه کند:

• سردرد شدید
• تهوع و استفراغ
• گیجی
• از دست دادن حافظه
• مشکلات گفتاری و شنوایی
• توهمات
• تشنج
• کما

از علائم و نشانه‌های آنسفالیت مغز در نوزادان و کودکان خردسال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ظهور برآمدگی در نقاط نرم (فونتانل) جمجمه نوزاد
• تهوع و استفراغ
• سفتی بدن
• تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن نوزاد برای شیر خوردن
• بی‌قراری و افزایش تحریک‌پذیری

ازآنجایی‌که علائم آنسفالیت ویروسی مغز شبیه آنفولانزا است، برای تشخیص آن حتما به پزشک مراجعه کنید. در مطلبی با عنوان آنسفالیت مغزی نی نی سایت، به نکات جالبی در این زمینه اشاره شده است.

التهاب بافت مغز از چیست؟

طبق مطالعات انجام‌شده، در بیش از ۶۰% موارد آنسفالیت علت دقیق بیماری ناشناخته است. انسفالیت یا التهاب مغز می‌تواند به‌دلیل عفونت مستقیم مغز با ویروس، باکتری یا قارچ ایجاد شود. هم‌چنین زمانی‌که سیستم ایمنی بدن به عفونت گذشته پاسخ می‌دهد یا به اشتباه به بافت مغز حمله می‌کند نیز ممکن است بروز کند. سه دسته اصلی از ویروس‌ها وجود دارند که باعث انسفالیت اولیه م‌شوند:

• ویروس‌های رایج، از جمله ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) و ویروس اپشتین‌بار
• ویروس‌های دوران کودکی، از جمله سرخک و اوریون
• آربوویروس‌ها که از طریق پشه‌ها، کنه‌ها و سایر حشرات منتقل می‌شوند.

آنسفالیت ثانویه اغلب عارضه یک عفونت ویروسی است. معمولا علائم روزها یا حتی هفته‌ها پس از عفونت اولیه ظاهر می‌شوند. در این شرایط سیستم ایمنی فرد با سلول‌های مغز سالم به‌عنوان موجودات خارجی برخورد و به آن‌ها حمله می‌کند. مشخص نیست که چرا سیستم ایمنی بدن به این شکل کار می‌کند.

از نظر پزشکان در مواقعی می‌توان، التهاب بافت مغز اثر ضربه یا التهاب بافت مغز از عمل را به‌عنوان آنسفالیت مغز محسوب کرد. جالب است بدانید که پس از آغاز همه‌گیری ویروس کرونا پزشکان با پدیده آنسفالیت مغزی کرونا مواجه شدند. از نظر آن‌ها ارتباطی بین آنسفالیت مغزی و کرونا وجود دارد ویروس جدید کرونا می‌تواند باعث التهاب مغز شود. اگرچه هرکسی ممکن است به آنسفالیت مغز مبتلا شود، اما گروه‌های زیر در معرض خطر بیشتری هستند:

• نوزادان و کودکان خردسال
• بزرگسالان مسن‌تر
• افراد با سیستم ایمنی ضعیف
• افرادی‌که در مناطقی زندگی می‌کنند که حضور پشه‌ها و کنه‌ها شایع است.

انواع آنسفالیت چیست؟

انواع مختلف آنسفالیت علل مختلفی دارند، به‌طوری‌که:

• آنسفالیت ژاپنی و آنسفالیت اسب شرقی از طریق نیش پشه گسترش می‌یابند.
• آنسفالیت منتقله از کنه از طریق کنه‌های عفونی پخش می‌شود.
• هاری می‌تواند از طریق نیش یا گازگرفتگی حیوانات درنده ناقل ویروی هاری گسترش یابد.

همچنان مطالعات برای بررسی انسفالیت مغز انواع در حال انجام است.

عوارض آنسفالیت مغزی

افراد مسن و کسانی‌که درمان فوری دریافت نمی‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عوارض زیر هستند:

• از دست دادن حافظه، به‌ویژه در میان کسانی‌که آنسفالیت HSV دارند.
• تغییرات رفتاری یا شخصیتی مانند نوسانات خلقی، ناامیدی، عصبانیت و اضطراب (آنسفالیت مغز اعصاب)
• صرع
• آفازی یا مشکلات زبانی و گفتاری

آیا امکان پیشگیری از بروز آنسفالیت مغز وجود دارد؟

تزریق واکسن‌های سرخک، اوریون و سرخجه موثرترین راه برای کاهش خطر ابتلا به آنسفالیت مغز است. در مناطقی‌که شیوع پشه‌ها و کنه‌های حامل ویروس‌های عامل آنسفالیت مغز بالا است، افراد باید اقداماتی را برای کاهش خطر گزش انجام دهند. امروزه مواد دافع پشه به‌صورت اسپری در دسترس هستند.

برای کمک به جلوگیری از انتشار ویروس‌ها و باکتری‌ها، از بهداشت مناسب و شستن دست‌ها استفاده کنید. اگر در معرض فرد مبتلا به آنسفالیت باکتریایی (مانند مننگو آنسفالیت مغز) قرار گرفتید، با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری به شما پیشنهاد شود.

در مورد کودکان زیر دو سال شما اجاز استفاده از مواد دافع پشه را ندارید، اما برای کودکان بزرگتر می‌توانید اسپری دافع را روی دستان خود اسپری کنید و سپس آن را روی صورت کودک خود بمالید. از مالیدن مواد دافع بر روی دست کودکان خردسال که ممکن است دست خود را در دهان قرار دهند، اجتناب کنید.

در مقاله‌ای با عنوان آنسفالیت مغزی در کودکان نی نی سایت نیز به راهکارهای جالبی برای پیشگیری از ابتلا نوزادان و کودکان اشاره شده است.

نحوه صحیح تشخیص آنسفالیت مغز چیست؟

پزشک علاوه‌بر معاینه و بررسی سابقه پزشکی بیمار، ممکن است چندین آزمایش زیر را برای تشخیص آنسفالیت تجویز کند:

• تست‌های تصویربرداری: سی‌تی اسکن ممکن است در تشخیص تغییرات ساختار مغز مفید باشد. هم‌چنین می‌تواند علل دیگر مانند سکته مغزی، آنوریسم یا تومور را رد کند. با این وجود، تشخیص التهاب بافت مغز ام ار ای بهترین گزینه ممکن است. زیرا پزشکان می‌توانند از آن برای شناسایی تغییرات کلاسیک مغزی که نشان‌دهنده این بیماری است استفاده کنند.
• نوار مغزی: نوار مغزی که فعالیت الکتریکی مغز را کنترل می‌کند، ممکن است بتواند وجود امواج خاصی را در افراد مبتلا به آنسفالیت در یک یا هر دو لوب تمپورال نشان دهد.
• پونکسیون کمری: در این روش به کمک ایجاد یک سوراخ در کمر، نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی ستون فقرات گرفته می‌شود. درصورتی‌که سطوح پروتئین و گلبول‌های سفید خون بالاتر از حد انتظار باشد، احتمال ابتلا به آنسفالیت مغز وجود دارد.

اگر پزشک مشکوک به انسفالیت ویروسی باشد، ممکن است آزمایش خون نیز تجویز کند.

آیا انسفالیت درمان قطعی دارد؟

اصولا شیوه درمان آنسفالیت مغز بر درمان علل زمینه‌ای و کاهش علائم تمرکز دارد. اگرچه شدت علائم جسمانی آن با مراقبت‌های بیمارستانی و داروها کاهش می‌یابد، اما اثرات و عوارض آن‎ها بر عملکرد مغز می‌تواند باقی بماند و بر زندگی روزمره تأثیر بگذارد. از راهکارهای درمانی این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کورتیکواستروئیدها: پزشکان ممکن است تزریق استروئید را برای کاهش التهاب در مغز توصیه کنند.
• داروهای ضدویروسی: در موارد آنسفالیت ویروسی، داروهای ضدویروسی می‌توانند علت اصلی این بیماری را درمان کنند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند عفونت‌های باکتریایی را که ممکن است باعث انسفالیت شوند، درمان کنند.
• داروهای ضدقارچ: در موارد آنسفالیت قارچی، داروهای ضدقارچ می‌توانند کمک‌کننده باشند.
• داروهای ضدتشنج: اگر آنسفالیت باعث تشنج شود، این داروها می‌توانند تشنج را کاهش دهند.
• جراحی: اگر پزشکان تشخیص دهند که ضربه شدید مغزی یا تومور باعث آنسفالیت شده است، ممکن است برای جراحی اقدام کنند.
• ایمونوتراپی: در طی این روش درمانی، پزشک برای تزریق داخل وریدی یک محلول حاوی تعداد زیادی آنتی‌بادی که از خون اهدایی جمع‌آوری شده ‌است، اقدام می‌کند.
• پلاسمافرزیس: در این روش درمان التهاب مغز، خون از بدن بیمار خارج می‌شود تا بتوان اتوآنتی‌بادی‌های حمله‌کننده به مغز را فیلتر کرد. سپس پزشک خون فرد را با آلبومین یا خون اهدایی جایگزین می‌کند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر فردی علائم آنسفالیت داشته باشد باید سریع با پزشک مشورت کند. زیرا درمان به‌موقع برای کنترل عوارض این بیماری بسیار مهم است. علائمی که باید مراقب آن‌ها باشید، عبارتند از:

• سردرد
• بیهوشی
• تشنج
• از دست دادن قدرت بینایی
• تغییرات رفتاری

درصورتی‌که شرایط مراجعه حضوری را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از خدمات عالی دکتر متخصص مغز و اعصاب پذیرش۲۴ استفاده کنید. مشکلات خود را مطرح کرده و از مشاوره آنلاین دکتر مغز و اعصاب برای درمان استفاده کنید.

پاسخ به سوالات متداول در زمینه آنسفالیت مغز انسان

در این بخش می‌توانید به پاسخ تعدادی از ابهامات ذهنی خود درباره آنسفالیت مغزی دست پیدا کنید.

چشم‌انداز بیماران مبتلا به انسفالیت مغزی چیست؟

چشم‌انداز فرد مبتلا به آنسفالیت مغز به عوامل مختلفی از جمله علت و شدت بیماری و هم‌چنین سن و وضعیت سلامت وی بستگی دارد. یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ نشان داد که تقریبا ۱۰٪ از افراد در طول بستری شدن در بیمارستان جان خود را از دست می‌دهند.

خطرات و عوارض ابتلا به آنسفالیت مغز چیست؟

اکثر افراد مبتلا به موارد خفیف آنسفالیت بدون عارضه بهبود می‌یابند. با این حال، برخی از افراد تغییراتی را در رفتار یا گفتار خود تجربه می‌کنند و ممکن است با فراموشی و از دست دادن حافظه مواجه شوند. شایع‌ترین عارضه طولانی‌مدت این بیماری تشنج است که در ۱۰ تا ۲۰ درصد افراد رخ می‌دهد. به‌همین‌دلیل است که توصیه می‌کنیم به علت و درمان انسفالیت اهمیت بدهید.

تفاوت مننژیت و انسفالیت در چیست؟

هر دو بیماری جدی و نگران‌کننده هستند. تفاوت اصلی میان آن‌ها این است که آنسفالیت در مغز رخ می‌دهد اما مننژیت روی مننژ (لایه ظریفی که از مغز و نخاع محافظت می‌کند) تأثیر می‌گذارد.