آکاتیزی چیست و چرا ایجاد می‌شود؟ علائم بالینی و تشخیص بیماری بی قراری پاها

آکاتیزی (akathisia) یا بی قراری حرکتی یک عارضه جانبی داروهای خاص است که باعث میل غیرقابل کنترل برای حرکت دادن پاها می‌شود. به عبارت دیگر، آکاتیزی یا آکاتیزیا، یک سندرم عصبی روانپزشکی یا اختلال حرکتی است که با بی قراری درونی و ناتوانی در نشستن یا ایستادن برای مدت زمان معقول مشخص می‌شود.

اغلب این حالت بلافاصله پس از شروع مصرف داروی جدید شروع می‌شود.

این بسیار مهم است که وقتی علائم این عارضه آشکار می‌شود، افراد به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند. متخصص مغز و اعصاب به راحتی می‌تواند دارویی را برای تسکین این عارضه جانبی تجویز کنند. این تجویز با درمان بیماری ابتدایی، که داروی ایجاد کننده بیماری آکاتیزی به دلیل آن تجویز شده است، تداخلی ندارد.

در این مقاله به بررسی علائم، علل و گزینه‌های درمانی این عارضه می‌پردازیم.

اختلال آکاتیزی چیست؟

بی‌قراری و اجبار برای حرکت دادن پاها، ممکن است از عوارض جانبی برخی از داروهای ضد روان‌پریشی باشد.

کلمه «آکاتیزیا» از یک کلمه یونانی به معنای «ننشستن» گرفته شده است. به این ترتیب، وضعیت آکاتیزیا به حالتی از تحریک ذهنی اشاره دارد که باعث نیاز فوری به حرکت، عمدتاً در پاها می‌شود.

آکاتیژیا یا بی قراری حرکتی یک بیماری نیست، بلکه یک عارضه جانبی دارویی است که برای درمان بیماری یا اختلال دیگری استفاده شده است. این حالت اغلب عارضه جانبی داروهای آنتی سایکوتیک قدیمی است که برای درمان بیماری‌هایی مانند اسکیزوفرنی استفاده می‌شود.

اگرچه علت آکاتیزی بیشتر داروهای ضد روان‌پریشی قدیمی است، اما می‌تواند در افرادی که در ابتدای درمان با داروهای ضد ‌پریشی جدیدتر هم هستند نیز رخ دهد.

این عارضه با توجه به شروع و مدت زمان آن به سه نوع تقسیم می‌شود:

• آکاتیزیا حاد: بلافاصله پس از شروع داروی آنتی سایکوتیک ایجاد می‌شود و کمتر از ۶ ماه طول می‌کشد.
• آکاتیزیا مزمن: بیش از ۶ ماه طول می‌کشد.
• آکاتیزیا دیررس: پس از یک دوره طولانی مصرف آنتی سایکوتیک ایجاد می‌شود.

علائم و نشانه‌های بیماری بی قراری حرکتی چیست؟

نشانه اصلی آکاتیزیا که افراد تجربه می‌کنند، احساس بی قراری و میل شدید به حرکت است. بسیاری از افراد مبتلا به این عارضه، ممکن است یکی یا همه علائم زیر را تجربه کنند:

• اضطراب
• بیقراری و دلهره
• حس بی حوصلگی
• وحشت
• افزایش تحریک پذیری

افراد مبتلا به بی قراری روانی حرکتی ممکن است سعی کنند با انجام هر یک از موارد زیر، احساس بی قراری و تمایل خود را برای حرکت تسکین دهند:

• قدم زدن
• به هم زدن یا کشیدن پاها در حین راه رفتن
• ضربه زدن به پاها یا روی هم زدن و بازکردن پاها هنگام نشستن
• بلند کردن زانوها در حین راه رفتن
• جابجایی وزن از یک پا به پای دیگر یا تکان دادن به جلو و عقب در حالت ایستاده

فعالیت حرکتی شامل حرکات پیچیده، شبه هدفمند و تکراری است. موارد خفیف‌تر با بی‌قراری درونی ذهنی در عمق پاها ظاهر می‌شوند. موارد متوسط ​​با تمایل به تکان خوردن به جلو و عقب از پا به پا همراه با لرزش شدید یا میوکلونوس پا مشخص می‌شود. بیماران آکاتیزیا شدید در حفظ وضعیت خود مشکل دارند، اغلب هنگام نشستن پاهای خود را تکان می‌دهند و سپس به طور مکرر بلند می‌شوند و قدم می‌زنند. آکاتیزی زمانی شدیدتر است که بیمار نتواند هیچ وضعیتی را بیش از چند لحظه تحمل کند.

بی قراری درونی بیماران مبتلا به آکاتیزیا می تواند منجر به اضطراب شدید و خلق افسرده شود. در موارد مزمن، آکاتیزیا با خطر بالای خودآزاری یا رفتار خودکشی همراه است. ارزیابی دقیق افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی ضروری است.

علت بی قراری حرکتی

اعتقاد بر این است که علاوه بر داروهای ضد روان پریشی، سایر داروها، از جمله داروهای ضد تهوع، ممکن است باعث آکاتیزیا شوند.

پزشکان دقیقاً مطمئن نیستند که چرا آکاتیزیا اتفاق می‌افتد. با این حال، آنها می‌دانند که علت بی قراری پا احتمالا عارضه جانبی برخی از داروهای ضد روان‌پریشی است که برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و افسردگی شدید استفاده می‌شود. داروهایی که بیشتر از بقیه باعث آکاتیزیا می‌شوند عبارتند از:

• کلرپرومازین
• هالوپریدول
• پرفنازین
• فلوپنتکسول

درحالی‌که این داروهای قدیمی بیشترین ارتباط را با ایجاد آکاتیزی دارند، پزشکان اکنون می‌دانند که داروهای ضد روان‌پریشی جدیدتر نیز ممکن است مسئول این عارضه باشند. این داروها آنتی سایکوتیک‌های آتیپیک (atypical antipsychotics) نامیده می‌شوند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• اولانزاپین
• ریسپریدون
• لورازیدون
• زیپراسیدون
• کوتیاپین
• پالیپریدون

برخی از پزشکان بر این باور هستند که آکاتیزی به این دلیل رخ می‌دهد که داروهای ضد روان‌پریشی، نواحی حساس به دوپامین را مسدود می‌کنند.

دوپامین یک ماده شیمیایی است که به کنترل حرکت کمک می‌کند. دریافت کمتر سیگنال‌های دوپامین در این مناطق از مغز، ممکن است حرکت فرد تحت تأثیر قرار دهد.

در حالی که این نظریه ممکن است در مورد داروهای ضد روان پریشی صادق باشد، برخی از داروهای دیگر که همچنین ممکن است باعث آکاتیزی شوند در این نظریه نمی‌گنجند. سایر داروهایی که ممکن است باعث این عارضه شوند عبارتند از:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)
• مسدود کننده‌های کانال کلسیم
• آرام‌بخش‌ها
• داروهای ضد تهوع
• داروهایی که سرگیجه را درمان می‌کنند.

عوامل خطر

هر فردی که یکی از داروهایی را مصرف می‌کند که ممکن است باعث آکاتیزیا شود، این عارضه را تجربه نمی‌کند. برخی از ریسک فاکتورها وجود دارند که احتمال ابتلا به این مشکل را بیشتر می‌کنند. به طور کلی افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند، شامل موارد زیر هستند:

• کسانی که دوزهای بالاتری از داروهای ضد روان‌پریشی قدیمی مصرف می‌کنند.
• بزرگسالان میانسال یا مسن
• کسانی که دوز مصرفی آنها به سرعت افزایش یافته است.
• افراد مبتلا به بیماری‌های خاص از جمله پارکینسون، آسیب‌های مغزی تروماتیک، یا آنسفالیت

تشخیص آکاتیزی

فقط یک پزشک می‌تواند آکاتیزیا را تشخیص دهد. افرادی که علائم آکاتیزیا دارند، باید برای معاینه به نزد متخصص مغز و اعصاب بروند. بین ۱۵ تا ۴۵ درصد از افرادی که داروهای ضد روان‌پریشی مصرف می‌کنند، آکاتیزیا را تجربه می‌کنند. با این حال، ممکن است توصیف این حالت توسط بیماران سخت باشد و بنابراین تشخیص آن توسط پزشکان دشوار است.

در طول معاینه، پزشک سابقه پزشکی فرد، از جمله علائم و داروها را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است از فرد در مورد زمان شروع علائم با شروع مصرف یک داروی خاص سوال کند.

متخصص همچنین رفتار فرد را برای تشخیص بهتر مشاهده می‌کند. علائمی که او به دنبال آن است ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تغییرات مکرر در موقعیت بدن
• بی قراری
• ضربه‌زدن با پا
• متقاطع و بازکردن پاها
• تکان دادن پاها یا تاب خوردن

بی قراری حرکتی ممکن است با مشکلات زیر اشتباه گرفته شود:

• ترک دارو
• سندرم پاهای بی قرار
• دیسکینزی دیررس (tardive dyskinesia)
• اضطراب
• سایر اختلالات خلقی

برای رد این شرایط، پزشک ممکن است آزمایشات بیشتری از جمله آزمایش خون و ارزیابی رفتاری را تجویز کند.

وجود و شدت آکاتیزیا را می توان با استفاده از مقیاس بارنز آکاتیزیا، که معیارهای عینی و ذهنی را ارزیابی می‌کند، اندازه گیری کرد. ارزیابی دقیق آکاتیزیا مشکل ساز است، زیرا تشخیص آن از بسیاری از اختلالات با علائم مشابه دشوار است. در یک مطالعه در مورد اختلالات حرکتی ناشی از داروهای اعصاب، آکاتیزیا تنها در ۲۶٪ از بیمارانی که در ابتدا آکاتیزیا تشخیص داده شده بود، یافت شد. این عارضه معمولاً می‌تواند با بی قراری ثانویه به علائم روان پریشی یا اختلال خلقی، دیسفوری ضد روان پریشی، سندرم پاهای بی قرار (RLS)، اضطراب، بی‌خوابی، حالت‌های ترک دارو، دیسکینزی دیررس یا سایر شرایط عصبی و پزشکی اشتباه گرفته شود.

تفاوت آکاتیزی با دیکینزی دیررس

پزشکان ممکن است آکاتیزیا را با اختلال حرکتی دیگری به نام دیسکینزی دیررس اشتباه بگیرند. دیسکینزی دیررس یکی دیگر از عوارض جانبی درمان با داروهای ضد روان‌پریشی است که باعث حرکات تصادفی، اغلب در صورت، بازوها و تنه می‌شود. این در حالی است که آکاتیزیا عمدتاً روی پاها تأثیر می‌گذارد.

تفاوت اصلی بین این دو عارضه این است که افراد مبتلا به دیسکینزی دیررس متوجه نمی‌شوند که در حال حرکت هستند. اما افراد مبتلا به آکاتیزی می‌دانند که در حال حرکت هستند و این حرکات آنها را ناراحت می‌کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

هرکسی که عوارض جانبی داروهای ضد روان‌پریشی جدید یا داروهای دیگر را تجربه می‌کند، باید فوراً برای تنظیم داروها با پزشک مشورت کند.

پزشک می‌تواند به راحتی داروهای تجویز شده را تغییر دهد و علت احتمالی آکاتیزیا را حذف کند.

عوارض احتمالی

در صورت عدم درمان، آکاتیزی ممکن است مشکلات روان‌پریشی را بدتر کند.

افراد مبتلا به آکاتیزیا درمان نشده، اغلب مصرف داروهای لازم برای درمان بیماری‌های روانی خود را متوقف می‌کنند که منجر به عدم کنترل بیماری روانی آنها و یا بدتر شدن وضعیت آنها می‌شود.

مقابله با آکاتیزی

بخش مهمی از مقابله با آکاتیزیا، مدیریت داروها است. تمام تلاش خود را بکنید تا سوابق دقیقی از داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله دوز مصرفی و زمان شروع مصرف آنها را نگه دارید. اگر علائم آکاتیزیا را تجربه کردید، سابقه را با پزشک خود در میان بگذارید. این سابقه کمک زیادی به او در تشخیص مشکل می‌کند.

اگرچه پزشک احتمالا سابقه مصرف داروهای شما را دارد، اما اگر به پزشک جدیدی مراجعه کرده باشید ممکن است نداند چه چیزی در گذشته مصرف می‌کردید. علاوه بر این، ارائه یک سابقه مختصر از داروهای مصرفی به پزشک کمک می‌کند تا بدون نیاز به بررسی طولانی و دقیق پرونده شما، اطلاعاتی را که لازم دارد به دست بیاورد.

اگر احساس تنهایی یا ناامیدی می‌کنید، می‌توانید با یک دوست قابل اعتماد یا یکی از اعضای خانواده خود صحبت کنید. آنها می‌توانند به شما کمک کنند تا این شرایط را پشت سر بگذارید. همچنین استفاده از گروه‌های پشتیبانی آنلاین می‌تواند کمک بزرگی برای مقابله با این عارضه محسوب گردد.

علاوه بر این‌ها ورزش‌های سبک و تکراری مانند پدال‌های تمرینی می‌تواند اثرات ناخوشایند آکاتیزیا را در برخی بیماران قابل تحمل‌تر کند و این مداخله می‌تواند تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی بیمار داشته باشد.

درمان آکاتیزی

ممکن است پزشک برای درمان آکاتیزیا داروهای اضافی تجویز کند. اولین قدم در درمان بیقراری شدید، ارزیابی مجدد دارویی است که باعث این عارضه شده است. همچنین، پزشک ممکن است دارو آکاتیزی، از جمله موارد زیر را تجویز کند:

• داروهای ضد ویروسی
• بنزودیازپین‌ها (آرام‌بخش ها)
• داروهای فشار خون
• داروهای آنتی کولینرژیک
• ویتامین B-6 : برخی از مطالعات نشان می‌دهد که ویتامین B-6 ممکن است به درمان بی قراری حرکتی کمک کند.

در یک مطالعه، دوزهای بالای ویتامین B-6 در کنار یک داروی ضد افسردگی و یک دارونما مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج نشان داد که ویتامین B-6 علائم را بهتر از دارونما بهبود می‌بخشد. میانسرین(mianserin) که یک داروی ضد افسردگی است نیز می‌تواند علائم را بهبود بخشد.

افرادی که به داروهای ضد روان‌پریشی نیاز دارند، معمولا در ابتدا دوز پایینی دریافت می‌کنند و به آرامی آن را زیاد می‌کنند. اگرچه داروهای جدیدتر می‌توانند به پیشگیری از آکاتیزیا کمک کنند، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افرادی که این داروها را در دوزهای بالا مصرف می‌کنند نیز ممکن است به آکاتیزی مبتلا شوند.

پیشگیری از آکاتیزیا

برای جلوگیری از آکاتیزی، پزشک باید با دوز کم داروهای ضد روان‌پریشی شروع کند و به تدریج مقدار آن را در طول زمان افزایش دهد.

چشم انداز بهبود

پس از قطع مصرف دارویی که باعث آکاتیزیا شده است، علائم باید از بین برود. با این حال، برخی از افراد هستند که با وجود قطع دارو، این عارضه را به شکل خفیف دارند.

مهم است که آکاتیزیا در اسرع وقت درمان شود. اگر درمان نشود می‌تواند روان‌پریشی را بدتر کند. این وضعیت همچنین ممکن است شما را از مصرف داروهایی که برای درمان یک بیماری روانی نیاز دارید باز دارد.

برخی از افراد مبتلا به آکاتیزیا افکار خودکشی یا رفتار خشونت آمیز داشته‌اند. این عارضه همچنین می‌تواند خطر دیسکینزی دیررس را افزایش دهد.

سوالات متداول آکاتیزیا و بی قراری پاها

آکاتیزیا یعنی چه و بی قراری حرکتی چیست؟

آکاتیزی (بی قراری حرکتی) حالتی است که باعث احساس بی قراری و نیاز فوری به حرکت می‌شود. این نام از کلمه یونانی akathemi به معنای «هرگز نشستن» گرفته شده است.

آکاتیزیا یک عارضه جانبی داروهای آنتی سایکوتیک نسل اول است که برای درمان بیماری‌های روانی مانند اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی استفاده می‌شود، اما می‌تواند با داروهای ضد روان پریشی جدیدتر نیز رخ دهد. بین ۲۰ تا ۷۵ درصد افرادی که این داروها را مصرف می‌کنند، این عارضه جانبی را دارند، به ویژه در چند هفته اول پس از شروع درمان. این عارضه بیشتر پاها را تحث تاثیر قرار می‌دهد.

آیا آکاتیزیا همان سندرم پای بی قرار (Restlessness in the Legs) است؟

خیر. تمایز آکاتیزیا با سندرم پای بی قرار ممکن است دشوار باشد. آکاتیزیا از دو عنصر تشکیل شده است: احساس بی قراری و تنش درونی (که گاهی اوقات به عنوان عصبی بودن توصیف می‌شود) و حرکات عینی (مرئی) بدن که توسط بیمار برای تسکین آن تنش درونی انجام می‌شود.

این عارضه بدون شکایت حسی کانونی در اندام‌ها مشخص می‌شود. اغلب، با استراحت ارتباط ندارد یا تغییرات شبانه‌روزی را نشان نمی‌دهد. این در حالی است که سندرم پای بی قرار بیشتر به طور کانونی در پاها است و با احساسات عمومی در ارتباط نیست. معمولاً در ساعات عصر یا شب هنگام نشستن یا دراز کشیدن رخ می‌دهد و حرکت احساس ناخوشایند را به طور موقت کاهش می‌دهد. این عارضه می‌تواند ژنتیکی باشد، در طول بارداری رخ دهد و یا با کمبود آهن در ارتباط باشد. با این حال گاهی به آکاتیزی، سندرم پای بی قرار نیز گفته می‌شود.

درمان بیماری آکاتیزی چیست؟

درمان بی قراری به طور عمده با تغییر در قرص‌ها انجام می‌شود. زمانی که دارویی که عارضه جانبی آن آکاتیزیا است قطع می‌شود، معمولا علائم خود به خود از بین می‌روند. با این حال، داروی بی قراری حرکتی نیز گاهی تجویز می‌شود. بر اساس متون موجود، پروپرانولول یا سایر بتابلوکرها موثرترین درمان برای آکاتیزیا حاد هستند. ویتامین B6 و همچنین ورزش‌هایی مثل پدال‌زدن نیز می‌توانند به درمان و مقابله با این عارضه کمک کند.

سایت پذیرش ۲۴، یکی از سایت‌هایی است که این امکان را برای شما فراهم می‌کند تا با دکتر مغز و اعصاب آنلاین مشاوره داشته باشید. اگر به تازگی دارویی را شروع کرده‌اید و احساس بی قراری و نیاز به حرکت را در پاهای خود حس می‌کنید، می‌توانید از طریق این سایت با متخصص مغز و اعصاب به صورت آنلاین مشاوره داشته باشید. پلتفرم ما شامل امکاناتی می‌شود که شما می‌توانید از طریق آن، سابقه پزشکی و داروهای خود را برای پزشک ارسال کنید. از این طریق می‌توانید با سرعت بیشتری عمل کرده و با چند متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید. آکاتیزیا لازم است با سرعت درمان شود، پس وقت را تلف نکنید و درصورتی که علائم آن را در خورد می‌بینید، همین الان برای گرفتن وقت به صورت آنلاین اقدام کنید.

سخن آخر

آکاتیزی در حقیقت یک بیماری نیست، بلکه عارضه دارویی، از جمله داروهای روان‌پریشی قدیمی و یا انواع جدید با دوز بالا است. علاوه بر این، برخی دیگر از داروها هم می‌توانند این عارضه را ایجاد کنند. آکاتیزیا با میل اجتناب ناپذیر به حرکت، مخصوصا در پاها مشخص می‌شود. فرد برای برطرف‌کردن این مشکل، مجبور است قدم بزند، پاهای خود را به هم بمالد یا روی هم بزند. در صورت عدم درمان، افراد معمولا دارویی را که عارضه جانبی آن آکاتیزیا بوده است رها کرده و مشکلات روان‌پریشی آنها تشدید می‌شود. تشخیص این عارضه تنها به عهده پزشک است، زیرا ممکن است با مشکلات دیگری نظیر سندرم پای بی قرار و یا دیسکینزی دیررس (tardive dyskinesia) اشتباه گرفته شود.

پزشک با مشاهده رفتارها، معاینه و انجام آزمایش‌هایی این عارضه را تشخیص می‌دهد. برای درمان لازم است دارویی که این مشکل را ایجاد کرده است با داروی دیگری جایگزین گردد. علاوه بر این، ممکن است برخی از داروها مثل بتابلوکرها برای درمان تجویز شوند.

برای جلوگیری از این عارضه، لازم است قرص‌ها ابتدا با دوز کم تجویز شده و سپس به تدریج زیاد شوند.