آزمایش مایع نخاعی (آزمایش LP و یا پیونکسیون کمری)

آزمایش مایع مغزی نخاعی چیست؟

حتماً تا به‌حال اصطلاح آزمایش مایع مغزی نخاعی (آزمایش LP یا Lumbar Puncture) را شنیده‌اید. اگر برای‌تان جالب است که درباره‌ی موارد زیر بیشتر اطلاعات کسب کنید، با ما در ادامه‌ی این مقاله همراه باشید:

• آزمایش مایع نخاعی برای چیست؟
• آزمایش مایع نخاع برای ام اس به چه صورت انجام می‌شود؟
• آیا آزمایش مایع نخاعی نوزاد به روش بزرگسالان است؟
• تفسیر آزمایش مایع نخاعی به چه صورت است؟
• خطرات آزمایش مایع نخاعی چیست؟

اما در ابتدا بهتر است بدانیم که اصلا مایع مغزی نخاعی چیست؟

مایع مغزی نخاعی و LP چیست؟

مایع مغزی نخاعی (Cerebrospinal fluid) یک مایع بدن شفاف و بدون رنگ است که در بافتی که مغز و نخاع همه‌ی مهره داران را احاطه کرده است، یافت می‌شود. مایع نخاعی توسط سلول‌های اپاندیمی تخصصی (ependymal cells) در شبکه مشیمیه بطن‌های مغز تولید می‌شود و در پرده‌ی عنکبوتیه (arachnoid granulations) جذب می شود.

در هر زمان حدود ۱۲۵ میلی‌لیتر مایع نخاعی وجود دارد و هر روز حدوداً ۵۰۰ میلی‌لیتر از آن تولید می‌شود. مایع مغزی نخاعی به‌عنوان یک ضربه‌گیر، بالشتک یا بافر عمل می‌کند و حفاظت مکانیکی و ایمنی اولیه را برای مغز در داخل جمجمه فراهم می‌کند. مایع نخاعی هم‌چنین یک عملکرد حیاتی در خود تنظیمی جریان خون در مغز دارد.

آزمایش مایع نخاع برای چیست؟

اگر برای شما این سوال پیش آمده که علت آزمایش مایع نخاعی چیست؟ بایستی این‌گونه پاسخ دهیم که آزمایش مایع نخاعی (آزمایش LP و یا پیونکسیون کمری) آزمایشی است که برای تشخیص برخی بیماری‌ها در قسمت پایین کمر انجام می‌شود. در حین آزمایش مایع نخاعی، یک سوزن در فضای بین دو استخوان کمر (مهره ها) وارد می‌شود تا نمونه‌ای از مایع نخاعی برداشته شود. در واقع مایع نخاعی، مایعی است که مغز و نخاع شما را احاطه کرده تا از آسیب حفظ بمانند.

آزمایش مایع نخاعی ( می‌تواند به تشخیص عفونت‌های جدی مانند مننژیت، سایر اختلالات سیستم عصبی مرکزی، مانند سندرم گیلن باره (Guillain-Barre syndrome) و مولتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis)؛ خون‌ریزی و سرطان‌های مغز یا نخاع کمک کند. گاهی اوقات از سوراخ کمری برای تزریق داروهای بیهوشی یا داروهای شیمی‌درمانی به مایع نخاعی استفاده می‌شود.

آب نخاع برای چه مواردی کشیده می‌شود؟

آزمایش مایع نخاعی ممکن است برای موارد زیر انجام شود:

• برای بررسی عفونت، التهاب یا سایر بیماری‌ها
• اندازه‌گیری فشار مایع مغزی نخاعی
• تزریق دارو‌های بی‌حس کننده‌ی نخاعی، داروهای شیمی‌درمانی یا سایر دارو‌ها
• تزریق رنگ (میلوگرافی) یا مواد رادیواکتیو (سیسترنوگرافی) به مایع مغزی نخاعی برای ایجاد تصاویر تشخیصی از جریان مایع

به‌عبارتی اطلاعات جمع‌آوری شده از طریق آزمایش مایع نخاعی می‌تواند به تشخیص موارد زیر کمک کند:

• عفونت‌های جدی باکتریایی، قارچی و ویروسی، از جمله مننژیت (meningitis)، انسفالیت (encephalitis) و سیفلیس (syphilis)
• خو‌ن‌ریزی در اطراف مغز (خونریزی زیر اکنوئیدی-subarachnoid )
• سرطان‌های خاصی که مغز یا نخاع را درگیر می‌کنند
• برخی از شرایط التهابی سیستم عصبی
• شرایط عصبی خود ایمنی
• بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل

عوارض آزمایش مایع نخاعی

اگر چه آزمایش مایع نخاعی به‌طور کلی ایمن شناخته می‌شود، اما خطراتی را به‌همراه دارد که شامل موارد زیر هستند:

سردرد

حدود ۲۵ درصد از افرادی که تحت آزمایش مایع نخاعی (پونکسیون کمری) قرار می‌گیرند، پس از آن به‌دلیل نشت مایع به بافت‌های مجاور دچار سردرد می‌شوند.

سردرد معمولاً چند ساعت تا دو روز پس از آزمایش مایع نخاعی شروع می‌شود و ممکن است با حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه همراه باشد. اصولاً سردرد در هنگام نشستن یا ایستادن وجود دارد و پس از دراز کشیدن برطرف می‌شود و ممکن است از چند ساعت تا یک هفته یا بیشتر طول بکشد.

ناراحتی یا درد کمر

ممکن است پس از انجام عمل، درد یا حساسیت در ناحیه‌ی کمر خود احساس کنید. درد ممکن است به قسمت پشت پاها هم منتشر شود.

خون‌ریزی

خون‌ریزی ممکن است در نزدیکی محل سوراخ یا به ندرت در فضای اپیدورال (epidural space) رخ دهد.

فتق ساقه‌ی مغز

افزایش فشار داخل جمجمه به‌دلیل تومور مغزی یا موارد دیگر می‌تواند منجر به فشرده‌سازی ساقه‌ی مغز پس از برداشتن نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی و در نهایت فتق ساقه‌ی مغز (Brainstem herniation) شود.

برای جلوگیری از این عارضه‌ی نادر، اسکن توموگرافی کامپیوتری (computerized tomography که به‌طور خلاصه CT نامیده می‌شود) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (magnetic resonance imaging که به‌طور خلاصه MRI نامیده می‌شود)، اغلب قبل از آزمایش مایع نخاعی انجام می‌شود تا نشانه‌ای از ضایعه‌ی اشغال‌کننده‌ی فضا که منجر به افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود، یافت شود.

روش انجام آزمایش مایع نخاعی

آزمایش مایع نخاعی روش انجام پیچیده‌ای ندارد. به‌عبارتی در آزمایش مایع نخاعی روش گرفتن مایع یک روش مرسوم است که البته به‌طور کلی می‌توان فرآیند انجام آزمایش مایع نخاعی را به مراحل زیر تقسیم‌بندی کرد:

قبل از انجام آزمایش مایع نخاعی

معمولاً از مراجعه‌کننده خواسته می‌شود تا لباس یک‌بار مصرفی که از طرف بیمارستان تهیه می‌نمایید را بپوشد. چند نوع حالت بدنی برای انجام آزمایش مایع نخاعی وجود دارد:

• فرد به پهلو دراز می‌کشد و زانوها را به سمت قفسه سینه جمع می‌کند.
• یا می‌نشیند و روی یک سطح ثابت به جلو خم می‌شود.

این موقعیت‌ها کمر را خم، فضاهای بین مهره‌های را باز و کار تکنسین را برای وارد کردن سوزن آسان‌تر می‌کند. سپس قسمت پشتی با صابون ضد عفونی‌کننده یا ید شسته و با یک ورقه‌ی استریل پوشانده می‌شود.

در هنگام انجام آزمایش مایع نخاعی

قبل از وارد کردن سوزن، یک بی حس‌کننده‌ی موضعی به قسمت پایین کمر تزریق می‌شود تا محل سوراخ شده را بی‌حس کند.

یک سوزن نازک و توخالی بین دو مهره‌ی پایینی (ناحیه‌ی کمر)، از طریق غشای نخاعی (dura) به کانال نخاع وارد می‌شود. در این قسمت از عمل ممکن است در پشت فشاری احساس شود.

هنگامی که سوزن در جای خود قرار گرفت، ممکن است از طرف تکنسین درخواست شود که فرد موقعیت خود را کمی تغییر دهد. در این حالت ابتدا فشار مایع مغزی نخاعی اندازه‌گیری و مقدار کمی مایع خارج و فشار مجدداً اندازه گیری می‌شود. در نهایت سوزن خارج شده و محل سوراخ با بانداژ پوشانده می‌شود.

این روش معمولاً حدود ۴۵ دقیقه طول می کشد. ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ممکن است پس از انجام عمل دراز کشیدن را پیشنهاد کند.

پس از انجام آزمایش مایع نخاعی

پس از انجام آزمایش مایع نخاعی باید موارد زیر را در رعایت کنید:

• برای استراحت برنامه ریزی کنید.
• روزی که آزمایش مایع نخاعی انجام می‌شود در فعالیت‌های سنگین شرکت نکنید. اگر شغل شما نیازی به فعالیت بدنی نداشته باشد، می‌توانید به سر کار بازگردید.
• اگر درد دارید، از پزشک خود بخواهید که برای شما مسکن تجویز کند. یک داروی تسکین‌دهنده‌ی بدون نسخه حاوی استامینوفن می‌تواند به کاهش سردرد یا کمردرد کمک کند. اگر سردرد شما شدید شد، با پزشک خود تماس بگیرید.

آزمایش مایع نخاعی نوزاد

آزمایش مایع نخاع نوزاد هم به همان روشی که در بزرگسالان مطرح شد، انجام می‌گیرد با این تفاوت که در مرحله‌ی قبل از انجام آزمایش برای یک نوزاد یا یک کودک خردسال لازم است تا شخصی کودک را در موقعیت ثابتی در طول عمل نگه دارد.

از طرفی گاهی اوقات، سونوگرافی ممکن است به‌عنوان راهنما در حین آزمایش مایع نخاعی در نوزادان و کودکان خردسال استفاده شود. سونوگرافی می‌تواند به جلوگیری از فرو رفتن بیش از حد سوزن، کمک کند.

تفسیر آزمایش مایع مغزی نخاعی

تفسیر آزمایش ال پی به‌این صورت انجام می‌گیرد که پس از انتقال نمونه به آزمایشگاه، ارزیابی مایع نخاعی از نظر زنگ، باکتری، سلول‌های بدخیم، خون، گلوکز، پروتئین و برخی آزمایش‌های سرولوژی صورت می‌پذیرد.

اما اگر بخواهیم به‌صورت دقیق‌تر پاسخ این سوال را بدهیم که «مایع مغزی نخاعی چگونه آنالیز می شود؟» باید موارد زیر را مورد بررسی قرار دهیم:

1. آزمایشات مستقیم: که شامل بررسی ماکروسکوپی (بررسی مایع نخاعی از نظر رنگ، شفافیت و ویسکوزیته) و میکروسکوپی (شمارش گلبول‌های سفید و قرمز) می‌شود.
2. کشت و حساسیت: در این روش برخی از تکنیک‌های رنگ‌آمیزی مثل رنگ‌آمیزی گرم به‌منظور یافتن اطلاعات بالینی مقدماتی در مورد عامل عفونت‌زا پس از کشت، انجام می‌گیرد.
3. تست‌های بیوشیمیایی: در این مرحله، پروتئین، گلوکز، کلرید، لاکتات دهیدروژناز (LDH)، اسید لاکتیک (لاکتات)، گلوتامین، گلایسین، پروتئین واکنشی (CRP) و شاخص‌های توموری مانند گنادوتروپین جفتی انسان (β-HCG)، آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA) یا آلفا فیتو پروتئین (α-fp) مورد بررسی قرر می‌گیرند که افزایش در سطوح هر کدام می‌تواند نشانه‌ی متاستاتیک شدن تومور باشد.
4. سرولوژی و سیتولوژی: یکی از مواردی که از آزمایش مایع نخاعی استفاده می‌شود، سنجش سیفلیس نهفته است. از جمله آزمایش‌های سرولوژی در این حوزه شامل آزمایش واسرمن، تست بیماری‌های آمیزشی (VDRL) و تست آنتی‌بادی ترپونمی فلورسنت (FTA) است.
5. آزمایش‌های مولکولی: با برخی روش‌های تکثیر ژنوم مثل واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)، می‌توان اطلاعات مفیدی در زمینه‌ی تشخیص عفونت‌های سیستم عصبی به‌دست آورد.
6. فشار: میزان فشار ثبت شده به‌عنوان یکی از مواردی است که می‌تواند به تشخیص درست کمک کند.

در جدول زیر می‌تواند حدود نرمال موارد درج شده در آزمایش مایع نخاعی را مشاهده کنید:

برای دریافت نوبت از دکتر متخصص مغز و اعصاب یا ویزیت دکتر آنلاین مغز و اعصاب کافی است اپلیکیشن پذیرش ۲۴ را دانلود کنید.

سوالات متداول آزمایش مایع نخاعی

• آیا آزمایش مایع نخاعی پریودی را عقب می‌اندازد؟

هیچ گزارشی مبنی بر این‌که آزمایش مایع نخاعی بر عادت ماهانه تاثیر‌گذار است، وجود ندارد.

• هزینه آزمایش مایع نخاعی چقدر است؟

با توجه به این‌که هزینه‌ی آزمایش مایع نخاعی در هر سال ممکن است متفاوت باشد، باید با مراجعه به آزمایشگاه مد نظر خود و بررسی میزان حمایت بیمه‌ای نسبت به برآورد هزینه اقدام نمایید.

• آیا آزمایش مایع نخاعی ام اس را تحریک می‌کند؟

چنین ادعایی در هیچ منبع علمی ذکر نشده است.