بیماری فلج اطفال چیست؟ تشخیص، علائم و درمان

آیا می‌توانید تصور کنید که لذت در آغوش کشیدن فرزند تازه متولد شده چقدر زیاد است؟ اما باید هوشیار باشید که بیماری فلج اطفال در کمین است. هیچ چیزی ناراحت‌کننده‌تر از دیدن رنج فرزندان برای والدین نیست. به ویژه وقتی که فرزند شما به یک بیماری یا اختلال جدی دچار باشد.

سن ابتلا به فلج اطفال ۵ سالگی است. این بیماری مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد که مرگ بعد از فلج شدن، بدترین اتفاقی است که این بیماری می‌تواند مسبب آن باشد. خبر امیدوارکننده در رابطه با عارضه فلج اطفال این است که این بیماری با تزریق واکسن‌ها تا حد زیادی قابل کنترل است.

واکسن‌های فلج اطفال جهانی را از معضل این بیماری خطرناک نجات داد. این واکسن‌ها در دوران کودکی تزریق می‌شود و تا حد زیادی کودک را در برابر ویروس آنفولانزا ایمن نگه می‌دارد.

اگر می‌خواهید با جنبه‌های مختلف این بیماری آشنا شوید، به شما پیشنهاد می‌کنیم که تا انتهای مطلب همراه ما باشید. فراموش نکنید که این واکسن‌ها هستند که از سلامتی شما و کودکتان محافظت می‌کنند. در ادامه همراه ما باشید.

بیماری فلج اطفال چیست؟

بیماری فلج اطفال توانایی حرکت را از بین می‌برد. این عارضه ناشی از یک نوع ویرووس به خصوص است که معمولا کودکان زیر ۵ سال را درگیر می‌کند، اما فلج اطفال در بزرگسالان نیز اتفاق می‌افتد. فلج اطفال که یک بیماری ویروسی مسری است، شدیدترین حالتی که ایجاد می‌کند، باعث آسیب عصبی به کودک می‌شود که در نهایت کودک عوارضی مثل فلج شدن، مشکل در تنفس و حتی در برخی موارد مرگ را تجربه می‌کند.

در کشورهای توسعه یافته این بیماری توسط واکسن‌هایی که ابداع شده است، تا حد زیادی کنترل شده و امروزه برخلاف گذشته واکسن توانسته کودکان زیادی را در امان نگه دارد، اما متاسفانه علیرغم تلاش‌های جهانی برای سرکوب این بیماری ویرووسی، هنوز هم در برخی مناطق دنیا فلج اطفال به صورت کامل ریشه‌کن نشده است و کودکان زیادی هر ساله به این بیماری مبتلا می‌شوند و اکثرا جان خود را از دست می‌دهند.

بروز عوارضی مثل فلج شدن و مرگ ناشی از بیماری فلج اطفال چقدر شایع است؟

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که از هر ۲۰۰ کودکی که به فلج اطفال دچار می‌شوند، یک مورد منجر به فلج در پاها می‌شود، همچنین بیان می‌کند که حدود ۵ تا ۱۰ درصد کودکانی که فلج شده‌‌اند به این دلیل می‌میرند که نمی‌توانند از عضلات خود برای تنفس استفاده کنند.

ویروس فلج اطفال یکی از جدی‌ترین مشکلات جهان است و تا زمانی که کودکان به صورت کامل واکسینه نشوند، این بیماری نسبتا خطرناک از بین نخواهد رفت و اگر همه کودکان واکسینه نشوند، این احتمال وجود دارد که فلج اطفال دوباره به یک مشکل جهانی تبدیل شود.

علت بیماری فلج اطفال چیست؟

علت این بیماری ویروسی با نام فلج اطفال است که باعث این بیماری می‌‎شود. ویروس از طریق دهان یا بینی وارد بدن شده و در نهایت وارد سیستم گوارشی و تنفسی می‌شود. این ویروس به راحتی در گلو و روده تکثیر می‌شود و بعد از اینکه وارد جریان خون شد، به تمام نقاط بدن گسترش می‌یابد.

این ویروس به سیستم عصبی که به مغز کمک می‌کند تا با دیگر اعضای بدن ارتباط برقرار کند، حمله می‌کند و به آن آسیب می‌زند. به طور کلی ویروس فلج اطفال به سه گونه متفاوت تقسیم می‌شود. نوع ۱، ۲ و ۳. خوشبختانه نوع ۲ و ۳ به صورت کامل ریشه‌کن شده است، اما نوع ۱ هنوز در برخی کشورها وجود دارد و کودکان را درگیر می‌کند.

یکی دیگر از علت‌های مبتلا شدن به این بیماری استفاده از واکسن‌های زنده فلج اطفال است. هنوز هم در برخی کشورها این نوع واکسن برای پیشگیری از فلج اطفال مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما غافل از اینکه خود واکسن زنده فلج اطفال ممکن است باعث به وجود آمدن این بیماری شود.

به همین دلیل در برخی کشورها دیگر از این نوع واکسن زنده استفاده نمی‌کنند و استفاده از واکسن‌های غیرفعال که نمی‌تواند باعث فلج اطفال شود را در دستور کار خود قرار داده‌اند.

آیا ویروس فلج اطفال مسری است؟

ویروس فلج اطفال بسیار مسری است و فرد حتی اگر بیمار نباشد، می‌تواند آن را انتقال دهد. به طور کلی این ویروس به دو صورت به فرد دیگر منتقل می‌شود.

1. افراد مبتلا به فلج اطفال در بدن خود، این ویروس را از طریق مدفوع دفع می‌کنند. ویروس فلج اطفال می‌تواند در صورت قورت دادن آب یا غذای آلوده به افراد دیگر سرایت پیدا کند. همین مسئله باعث می‌شود، در مناطقی که بهداشت ضعیف یا سیستمی ضعیف برای مصرف آب تمیز دارند، با احتمال بیشتری در معرض ابتلا به بیماری فلج اطفال باشند.
2. راه دوم انتقال این ویروس عطسه و سرفه است. ویروس فلج اطفال می‌تواند به راحتی از طریق عطسه و سرفه در هوا پخش شود و دیگر افراد را درگیر کند.

مهم‌ترین علائم فلج اطفال چیست؟

اگرچه فلج اطفال می‌تواند باعث فلج شدن و مرگ کودکان شود، اما اکثر افرادی که به این ویروس آلوده می‌شوند، هیچ علائمی را نشان نمی‌دهند و از ابتلای خود آگاه نیستند. به طور کلی فلج اطفال می‌تواند منجر به فلج موقت یا دائمی عضلات، ناتوانی، بدشکلی استخوان و حتی مرگ شود.

اما در نظر داشته باشید که هر یک از انواع مختلف این بیماری، مشکلات به خصوص خود را به همراه دارد. این مشکلات عبارتند از:

نشانه‌های فلج اطفال غیرفلج کننده

برخی افراد به نوعی از فلج اطفال مبتلا می‌شوند که منجر به فلج شدن نمی‌شود و فرد تنها برخی از علائم ابتلا به این ویروس را نشان می‌دهد. این علائم معمولا همان نشانه‌های خفیف آنفولانزای معمولی سایر بیماری‌های ویروسی است.

این نشانه‌ها که می‌توانند تا ۱۰ روز ادامه داشته باشند، عبارتند از:

• تب
• گلو درد
• سردرد
• استفراغ
• خستگی
• کمر درد یا سفت شدن عضلات کمر
• گردن درد یا سفت شدن عضلات گردن
• احساس درد یا سفتی عضلات در بازوها یا پاها
• احساس ضعف یا حساسیت عضلانی

نشانه‌های بیماری فلج اطفال فلج کننده

این ویروس جدی‌ترین شکل این بیماری است که بسیار نادر است. علائم و نشانه‌های اولیه فلج اطفال فلج‌کننده، اغلب شبیه نشانه‌های فلج اطفال غیرفلج کننده است که بعد از یک هفته علائم و نشانه‌های جدید ظاهر می‌شوند.

این نشانه‌ها عبارتند از:

• از دست دادن رفلکس
• درد یا ضعف عضلانی شدید
• شل شدن اندام‌ها و در نهایت فلج شدن

سندرم پس از فلج اطفال

سندرم پس از فلج اطفال مجموعه‌ای از نشانه‌های ناتوان‌کننده است که معمولا سال‌ها پس از ابتلا به فلج اطفال، برخی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم و نشانه‌های رایج این سندرم عبارتند از:

• ضعف و درد پیشرونده عضلات یا مفاصل
• احساس خستگی شدید
• تحلیل رفتم عضلات (آتروفی)
• مشکلات تنفسی یا بلع
• اختلالات تنفسی مرتبط با خواب (آپنه خواب)
• کاهش تحمل دماهای سرد

بیماری فلج اطفال چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر نشانه‌های فلج اطفال را دارید به یک پزشک مراجعه کنید، احتمالا پزشک علائم شما را به خوبی بررسی می‌کند و از شما می‌پرسد که آیا اخیرا به مسافرت رفته‌اید یا خیر.

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، علائم فلج اطفال، شباهت بسیار زیادی به علائم آنفولانزا دارد. به همین دلیل ممکن است پزشک آزمایش‌های متفاوتی را برای رد بیماری‌های ویروسی دیگر تجویز کند.

برای تائید فلج اطفال، پزشک‌ها اقداماتی نظیر اقدامات زیر را انجام می‌دهند.

• بررسی مایع مغزی نخاعی (مایع اطراف مغز و نخاع)
• آزمایش بزاق گلو
• آزمایش مدفوع

بیماری فلج اطفال چگونه درمان می‌شود؟

تقریبا هیچ راهی برای درمان فلج اطفال در بزرگسالان و کودکان وجود ندارد، اما با استفاده از برخی راهکارهای درمانی می‌توان این بیماری را اندکی قابل تحمل کرد. این راهکارهای درمانی عبارتند از:

• مصرف مایعات (مثل آب گوشت، آب، آبمیوه)
• استفاده از کمپرس‌های آب گرم برای تسکین درد عضلات
• استفاده از داروهای شل کننده ماهیچه (این نوع داروها، داروهای ضد اسپاسم نیز نامیده می‌شود.)
• مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد NSAIDs (داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای درمان بیماری فلج اطفال مفید است)
• انجام تمرینات و فیزیوتراپی برای کمک به عضلات
• استراحت
• استفاده از تهویه‌های مکانیکی برای نفس کشیدن راحت‌تر

بهترین راهکار پیشگیری از بیماری فلج اطفال چیست؟

ما همواره باید در زندگی، از کاشف واکسن فلج اطفال به نیکی یاد کنیم، چون بهترین راه پیشگیری از علائم فلج اطفال، تزریق چهار دوز واکسن فلج اطفال است که دو دوز در بازوها و دو دوز پاها تزریق می‌شود. واکسن‌های غیرفعال از مطمئن‌ترین واکسن‌های پیشگیری هستند که کودکان را پس از تزریق به فلج اطفال مبتلا نمی‌کنند.

برنامه واکسیناسیون توصیه شده برای کودکان بر اساس سن تهیه شده است که به شرح زیر است:

• اولین دوز واکسن در دوماهگی تزریق می‌شود.
• دومین دوز تزریق در ۴ ماهگی صورت می‌گیرد.
• سومین دوز تزریق بین ۶ تا ۱۸ ماهگی باید تزریق شود.
• واکسن تقویت‌کننده در سن ۴ تا ۶ سالگی تزریق می‌شود که معمولا توصیه می‌شود قبل از اینکه کودک به مدرسه می‌رود، این دوز واکسن را دریافت کند.

اگر احیانا در دوران کودکی واکسن فلج اطفال را دریافت نکرده باشید، تزریق واکسن در بزرگسالی به شرح زیر است:

• اولین دوز را در هر زمانی که برایتان مقدور است می‌توانید دریافت کنید.
• دوز دوم واکسن بهتر است یک تا دو ماه بعد از اولین تزریق دریافت شود.
• و در آخر دوز نهایی شش تا ۱۲ ماه بعد از دوز دوم باید تزریق شود.

انواع واکسن‌های فلج اطفال

به طور کلی واکسن‌های فلج اطفال به دو دسته تقسیم می‌شوند، این دو دسته عبارتند از:

1. واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV)
2. واکسن تزریقی فلج اطفال (IPV).

واکسن‌های خوراکی حاوی ویروس‌های زنده فلج اطفال هستند و در برخی موارد ممکن است فرد را به فلج اطفال مبتلا کند که بسیار نادر است. اما واکسن‌های تزریقی که به صورت غیرفعال هستند از ایمنی بیشتری برخوردار هستند.

چه کسانی باید واکسن بیماری فلج اطفال را دریافت کنند؟

بهتر است که این واکسن برای همه کودکان در همان دوران کودکی تزریق شود، اما در برخی موارد با اینکه واکسن را دریافت کرده‌اید، ممکن است به شما توصیه کنند که واکسن‌های تقویت کننده را نیز تزریق کنید. شرایطی که باعث می‌شود نیاز به تزریق دوز تقویت کننده داشته باشید، به شرح زیر است:

• در آزمایشگاهی مشغول به فعالیت هستید که ممکن است با ویروس فلج اطفال در تماس باشید.
• با بیمارانی در تماس هستید که ممکن است به بیماری فلج اطفال مبتلا باشند.
• قصد دارید به مناطق خاصی از جهان سفر کنید که ممکن است ویروس فلج اطفال در آن کشور به خوبی سرکوب نشده باشد.

آیا واکسن‌های بیماری فلج اطفال بی‌خطر هستند؟

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، واکسن فلج اطفال را بسیار ایمن می‌داند، اما تزریق هر واکسنی ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد. عوارض واکسن فلج اطفال تزریقی عبارتند از:

• واکنش آلرژیک به واکسن
• احساس درد در طولانی مدت (در موارد نادر این درد احساس می‌شود)
• قرمزی و التهاب محل ورود سوزن به بدن
• احساس درد در ناحیه‌ای که واکسن تزریق شده است.

اگر بعد از تزریق واکسن، احساس خوبی نداشتید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

بررسی نکات مربوط به واکنش آلرژیک بدن به واکسن بیماری فلج اطفال

تزریق واکسن فلج اطفال می‌تواند در برخی افراد واکنش آلرژیک ایجاد کند، از آنجایی که واکسن حاوی مقادیر کمی از آنتی‌بیوتیک‌های استرپتومایسین، پلی میکسین B و نئومایسین است، نباید به افرادی که به این داروها حساسیت نشان می‌دهند تزریق شود.

علائم و نشانه‌های یک واکنش آلرژیک معمولا در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از تزریق ظاهر می‌شود. این علائم عبارتند از:

• مشکل در تنفس
• احساس ضعف
• گرفتگی صدا یا خس خس سینه
• افزایش ضربان قلب
• سرگیجه و حالت تهوع

اگر شما یا فرزندتان پس از تزریق هر نوع واکسنی، واکنش آلرژیک داشتید، بهتر است که فورا به متخصص کودکان مراجعه کنید. همچنین در صورت بروز علائم خیلی شدید، توصیه می‌کنیم که حتما به دکتر مغز و اعصاب برای بررسی واکنش‌های بدن نیز مراجعه کنید.

آیا بیماری فلج اطفال پس از بهبودی دوباره می‌تواند عود کند؟

حدود ۴۰ درصد از افرادی که قبلا مبتلا به فلج اطفال بوده‌اند و بعد بهبود یافته‌اند، ممکن است به سندرم پس از فلج اطفال مبتلا شوند. جالب است بدانید که این سندرم می‌تواند تا ۴۰ سال پس از بیماری اولیه رخ دهد. اگر فردی به نوع شدید فلج اطفال دچار شده باشد، ممکن است علائم سندرم پس از فلج اطفال در او به شکل جدی‌تری ظاهر شود.

اما اگر کسی به نوع کمتر خطرناک فلج اطفال دچار شود، احتمال اینکه به سندرم پس از فلج اطفال دچار شود، بسیار کاهش پیدا می‌کند و اگر اتفاق بیفتد معمولا با علائم بسیار خفیفی همراه است.

سندرم پس از فلج اطفال چه نشانه‌هایی دارد؟

علائم پس از بیماری فلج اطفال ممکن است به آرامی شروع شود و سپس شرایط را برای فرد مبتلا دشوار کند. این علائم به شرح زیر است:

• احساس خستگی
• آتروفی عضلانی (کاهش آهسته اندازه عضلات)
• احساس درد در مفاصل
• اسکولیوز (خمیده شدن ستون فقرات)

علائم سندرم پس از فلج اطفال به ندرت تهدیدکننده زندگی هستند، اما می‌توانند مشکلاتی را در موارد زیر ایجاد کنند:

• نفس کشیدن
• انجام فعالیت‌های عادی روزمره
• خوابیدن
• توانایی بلع مواد غذایی

در رابطه با بیماری فلج اطفال چه سوال‌هایی را باید از پزشک پرسید؟

بهتر است از دکتر فلج اطفال خود سوال‌هایی را در خصوص عارضه فلج اطفال بپرسید، این سوال‌ها به شرح زیر است:

• آیا ممکن است علائم ناشی از بیماری دیگری باشد؟
• آیا من انتقال‌دهنده هستم؟
• مدت زمانی که این بیماری امکان دارد توسط من منتقل شود، چه مدت است؟
• آیا می‌توانم به محل کار یا مدرسه بروم؟
• چه کاری می‌توانم انجام دهم تا مطمئن شوم که دیگران آلوده نمی‌شوند؟
• چه زمانی علائم من بهبود پیدا می‌کنند؟
• آیا در دراز مدت این بیماری برای من مشکل خاصی ایجاد می‌کند؟

در صورتی که دسترسی به هیچ دکتری برای انجام معاینات حضوری نداشتید می‌توانید از خدمات دکتر اطفال آنلاین یا دکتر مغز و اعصاب آنلاین نهایت استفاده را ببرید.

سوالات متداول فلج اطفال

• چرا فلج اطفال روی پاها تاثیر می‌گذارد؟

این اتفاق مبروط به کوتاه شدن احتمالی اندام‌ها است. در یک کودک در حال رشد، استخوان‌ها در نتیجه کشش ماهیچه‌های روی آن یا تحمل وزن رشد می‌کند. بنابراین بسیاری ازکودکان در حال رشد که به فلج اطفال مبتلا شده‌اند، ممکن است یک دست یا یک پایشان از دست و پای دیگری که در معرض آسیب نیست کوتاه‌تر باقی بماند و در نهایت منجر به فلج شدن شود.

• فلج اطفال چند نوع دارد؟

سه نوع ویروس فلج اطفال (WPV) وجود دارد. نوع ۱، نوع ۲ . نوع ۳. افراد باید در برابر هر سه نوع ویروس مبتلا شوند تا از بیماری فلج اطفال جلوگیری شود که تزریق واکسن‌های پیگیری کننده بهترین راه جلوگیری از ابتلای کودکان و بزرگسالان به این بیماری است.

• آیا این امکان وجود دارد، که یک فرد دوبار به بیماری فلج اطفال دچار شود؟

تا به این امروز محققان مطمئن نیستند که چرا فرد به سندرم پس از فلج اطفال دچار می‌شود، اما آن‌ها در این رابطه احتمالاتی را در نظر می‌گیرند که یکی از آن احتمالات این است که می‌گویند احتمالا ویروس فلج اطفال در سلول‌های قربانی به صورت غیرفعال درآمده و پس از سال‌ها دوباره بر اساس یکسری شرایط خاص فعال می‌شود و نشانه‌ها در فرد بیمار ظهور می‌کند.