اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟ همه علائم و انواع درمان PTSD

معادل اختلال استرس پس از سانحه به انگلیسی عبارت Post-traumatic stress disorder است. به‌همین‌دلیل، از آن با عنوان PTSD نیز یاد می‌شود. در واقع یک وضعیت سلامت روان است که توسط یک رویداد وحشتناک ایجاد می‌شود. علائم آن ممکن است شامل کابوس و اضطراب شدید و هم‌چنین افکار غیرقابل کنترل در مورد آن رویداد باشد.

نمونه‌هایی از رویدادهایی که می‌توانند باعث بروز این اختلال شوند شامل جنگ، جنایت، آتش‌سوزی، تصادف، مرگ یکی از عزیزان یا سوءاستفاده جنسی هستند. طبق آمار، بین ۷ تا ۸ درصد از مردم جهان درگیر اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند و زنان را بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در اغلب موارد به‌جای اینکه بیمار با گذشت زمان احساس بهتری داشته باشد، بیشتر مضطرب می‌شود و به‌همین‌دلیل، می‌تواند زندگی افراد را برای سال‌ها مختل کند. خوشبختانه امروزه روش‌های روان‌درمانی و دارودرمانی مناسبی برای بهبودی وجود دارد. با دکتر متخصص مغز و اعصاب و روانپزشک مشورت کنید. در ادامه با ارائه جزئیات به تعریف اختلال استرس پس از سانحه خواهیم پرداخت.

علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

اگرچه اغلب علائم اختلال استرس پس از سانحه در عرض یک ماه پس از مواجهه با رویداد آسیب‌زا شروع می‌شوند، اما گاهی اوقات تا سال‌ها ظاهر نمی‌شوند. این علائم باعث ایجاد مشکلات قابل توجهی در موقعیت‌های اجتماعی یا کاری و روابط بیمار می‌شوند. هم‌چنین می‌توانند در توانایی شما برای انجام کارهای عادی روزانه اختلال ایجاد کنند.

اصولا پزشکان و روانپزشکان برای تشخیص، به‌دنبال جستجو علائم اختلال استرس پس از سانحه در dsm5یا نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری هستند. این دستورالعمل توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تهیه شده و حاوی معیارهای تشخیصی لازم است. براساس آن فرد باید موارد زیر را بیش از یک ماه تجربه کند:

• یک یا چند علامت مزاحم
• یک یا چند علامت اجتنابی
• دو یا چند علامت که بر خلق‌وخو و تفکر تأثیر می‌گذارند.
• دو یا چند علامت برانگیختگی و واکنشی که پس از آسیب شروع می‌شوند.

از علائم مزاحم اختلال استرس پس از سانحه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مواجهه مستمر با کابوس‌های شبانه
• فلاش‌بک‌ها و این احساس که رویداد دوباره اتفاق می‌افتد.
• بروز مداوم افکار ترسناک
• پریشانی شدید عاطفی یا واکنش‌های فیزیکی به چیزی که فرد را به یاد رویداد آسیب‌زا می‌اندازد.

معمولا علائم اجتنابی اختلال استرس پس از سانحه شامل موارد زیر هستند:

• امتناع از صحبت در مورد رویداد
• اجتناب از مواجهه با موقعیت‌هایی که فرد را به یاد رویداد می‌اندازند.

علائم اختلال استرس پس از سانحه که بر خلق‌وخو و تفکر تأثیر می‌گذارند عبارتند از:

• ناتوانی در به خاطر سپردن برخی از جنبه‌های رویداد
• احساس گناه و سرزنش
• احساس جدایی و بیگانگی از دیگران و بی‌حسی عاطفی و ذهنی
• کاهش علاقه به زندگی
• مشکل در تمرکز کردن
• بروز مشکلات روانی مانند افسردگی، فوبیا و اضطراب

از علائم برانگیختگی و واکنش‌پذیری اختلال استرس پس از سانحه باید به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکل در خوابیدن
• تحریک‌پذیری و طغیان عصبانیت
• افزایش حساسیت به خطرات احتمالی
• احساس تنش و اضطراب مزمن

علائم جسمی اختلال استرس پس از سانحه

اگرچه علائم جسمی در معیارهای DSM5 گنجانده نشده‌اند، اما توجه به آن‌ها لازم است. مواردی چون:

• تعریق، لرزش، سردرد، سرگیجه، مشکلات معده و درد قفسه سینه
• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن که منجر به بروز عفونت‌های مکرر می‌شود.
• بروز اختلالات خواب که می‌تواند منجر به خستگی و سایر مشکلات شود.

علائم اختلال استرس پس از سانحه در کودکان و نوجوانان

در کودکان ۶ ساله یا کوچکتر، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• شب‌ ادراری
• ناتوانی در صحبت کردن
• اجرای رویداد در حین بازی
• چسبیدن بیش‌ازحد به یک بزرگسال

در سنین ۵ تا ۱۲ سالگی، اگرچه ممکن است بچه در به خاطر سپردن رویداد مشکلی نداشته باشد اما اغلب به‌دلیل خیال‌پردازی قسمت‏هایی از آن را به ترتیب دیگری به خاطر می‌سپارد. کودکان و نوجوانان ممکن است رویداد آسیب‌زا را به نمایش بگذارند یا آن را از طریق بازی، تصاویر و داستان بیان کنند.

ممکن است کابوس ببینند و از نظر روانی تحریک‌پذیر شوند. این مساله شاید فرآیند رفتن به مدرسه یا گذراندن وقت با دوستان یا مطالعه را برای آن‌ها سخت کند.

از سن ۸ سالگی به بعد، کودکان معمولا واکنش‌های مشابهی نسبت به بزرگسالان نشان می‌دهند. بین سنین ۱۲ تا ۱۸ سالگی، بچه ممکن است رفتار مخرب، بی‌احترامی، رفتار تکانشی یا پرخاشگرانه از خود نشان دهد. حتی ممکن است به فکر انتقام باشد. کودکانی‌که آزار جنسی را تجربه کرده‌اند بیشتر احتمال دارد که:

• احساس ترس، غم، اضطراب و انزوا کنند.
• احساس کم‌ارزشی نسبت به خود کنند.
• رفتار پرخاشگرانه بروز دهند.
• رفتار جنسی غیرعادی نشان دهند.
• به خودشان صدمه بزنند.
• به‌دنبال سوءمصرف مواد مخدر یا الکل روند.

در مقاله‌ای با عنوان اختلال استرس پس از سانحه نی نی سایت به نکات جالبی در این زمینه اشاره شده است.

سبب‌شناسی اختلال استرس پس از سانحه

اگرچه پزشکان مطمئن نیستند که چرا برخی از افراد دچار اختلال استرس پس از سانحه (ptsd) می‌شوند اما مانند بسیاری از مشکلات سلامت روان، این اختلال نیز احتمالا در اثر ترکیب پیچیده‌ای از موارد زیر ایجاد می‌شود:

• داشتن تجارب استرس‌زا در اثر وقوع بلایای طبیعی، تصادفات جدی، جنگ، از دست دادن یکی از عزیزان، حمله شخصی و قربانی جنایت بودن
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های روانی مانند اضطراب و افسردگی
• مستعد بودن شخصیت فرد
• عدم تنظیم مواد شیمیایی و هورمون‌هایی که مغز در پاسخ به استرس آزاد می‌کند.

فاکتورهای خطر موثر در بروز اختلال استرس پس از سانحه

فاکتورهای خطر زیر ممکن است شانس تجربه علائم این اختلال را افزایش دهند:

• ساختار مغز: اسکن مغز نشان داده است که ساختار هیپوکامپ در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در مقایسه با دیگران متفاوت است. هیپوکامپ در پردازش احساسات و خاطرات نقش دارد.
• پاسخ به استرس: به نظر می‌رسد میزان هورمون‌هایی که به طور معمول در شرایط جنگ یا گریز آزاد می‌شوند، در افراد مبتلا به این اختلال متفاوت است.
• جنسیت: اگرچه مردان بیشتر در معرض خشونت هستند، اما زنان شانس بیشتری برای ابتلا به این اختلال را دارند.

انواع اختلال استرس پس از سانحه

انواع اختلال استرس پس از سانحه از نظر علت و شدت علائم متفاوت هستند. معمولا هنگامی‌که استرس دارید یا آنچه که از سر گذرانده‌اید برای شما یادآوری می‌شود، شدت علائم در شما افزایش می‌یابد.

به عنوان مثال، ممکن است صدای یک ماشین را بشنوید و حالات استرس دوران جنگ را دوباره تجربه کنید. یا ممکن است گزارشی در مورد اخبار مربوط به تجاوز جنسی ببینید و خاطرات تجاوز به شما یادآوری شوند.

عوارض ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

متاسفانه به‌دلیل عدم فرهنگ‌سازی صحیح، شیوع اختلال استرس پس از سانحه در ایران بالاست. به‌خصوص در مورد بچه‌ها که واقعا نیاز به تشخیص و درمان به موقع دارند تا در آینده دچار مشکل نشوند. زیرا عدم درمان این اختلال می‌تواند کل زندگی را مختل کند و خطر بروز سایر مشکلات سلامت روان مانند موارد زیر را افزایش دهد:

• افسردگی و اضطراب
• مشکلات مربوط به مصرف مواد مخدر یا الکل
• اختلالات اشتها
• بروز افکار و اعمال خودکشی

راه‌های پیشگیری از اختلال استرس پس از سانحه

معمولا افرادی‌که در مشاغلی کار می‌کنند که احتمال وقوع حوادث آسیب‌زا وجود دارد، مانند ارتش و خدمات اورژانس پزشکی، برای کمک به مقابله یا کاهش خطر بروز این اختلال آموزش می‌بینند. با این وجود، پس از زنده ماندن از یک رویداد آسیب‌زا بسیاری از افراد در ابتدا برای مدت کوتاهی علائمی شبیه به علائم اختلال استرس پس از سانحه مانند ترس، اضطراب، عصبانیت، افسردگی و احساس گناه را دارند.

دریافت کمک و حمایت به‌موقع ممکن است از بدتر شدن واکنش‌های استرسی و تبدیل شدن این وضعیت روانی به اختلال استرس پس از سانحه پیشگیری کند. حمایت دیگران هم‌چنین ممکن است از روی‌آوردن فرد به روش‌های ناسالم مانند مصرف الکل یا مواد جلوگیری کند.

بنابراین چون شما لزوما نمی‌توانید از بروز یک رویداد آسیب‌زا جلوگیری کنید، بهتر است بلافاصله بعد از وقوع آن راهکارهای زیر را برای کنترل علائم و پیشگیری از بروز شرایط روانی بدتر امتحان کنید:

• درخواست کمک و حمایت کنید.
• باور داشته باشید که می‌توانید احساسات خود را مدیریت کنید.
• معنای مثبتی را از تروما یا آسیب بیابید.
• روی احساسات مثبت و خنده تمرکز کنید.
• به افراد دیگر کمک کنید.
• مثبت‌اندیشی را تمرین کنید.
• دائما با افراد مهم زندگی خود در تماس باشید.
• در مورد این رویداد با عزیزان خود صحبت کنید.
• خود را به‌عنوان یک بازمانده یا قربانی در نظر نگیرید.

نحوه صحیح تشخیص اختلال استرس پس از سانحه

برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه، پزشک احتمالا کارهای زیر را انجام خواهد داد:

• ابتدا یک معاینه جسمی برای بررسی مشکلات پزشکی که ممکن است باعث بروز علائم شما شوند، انجام می‏دهد.
• سپس یک ارزیابی روانشناختی که شامل بحث در مورد علائم و نشانه‌های شما و رویدادهایی است که منجر به بروز اختلال شده‌اند، انجام می‎دهد. زمان صرف‌شده برای انجام تست اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند از ۱۵ دقیقه تا چندین جلسه یک ساعته متفاوت باشد.
• در نهایت از معیارهای موجود در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM5) منتشر شده توسط انجمن روانپزشکی آمریکا برای تشخیص قطعی استفاده می‌کند.

گاهی روند تشخیص اختلال استرس پس از سانحه مستلزم قرار گرفتن دوباره در معرض رویدادی است که شامل تهدید واقعی یا احتمالی مرگ، خشونت یا آسیب جدی باشد. اگر علائمی که پس از یادآوری گذشته تجربه می‌کنید بیش از یک ماه ادامه یابند و باعث ایجاد مشکلات قابل‌توجهی در توانایی شما برای عملکرد در محیط‌های اجتماعی و کاری شوند، ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه شده باشید.

نحوه درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

درمان اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند به شما کمک کند تا کنترل زندگی خود را دوباره به دست آورید. اگرچه راهکار اصلی روان‌درمانی است، اما دارودرمانی نیز می‌تواند موثر باشد.

اصولا دکتر استرس و اضطراب به شما مهارت‌هایی را آموزش می‌دهد تا بتوانید علائم خود را برطرف کنید. به شما کمک می‌کند در مورد خودتان، دیگران و جهان بهتر فکر کنید و در نهایت در صورت بروز افسردگی و اضطراب یا مصرف از الکل و مواد مخدر چگونه رهایی پیدا کنید. یادتان باشد که لازم نیست سعی کنید به‌تنهایی بار مشکلات اختلال استرس پس از سانحه را تحمل کنید. در ادامه به جزئیات بیشتری از روش‌های درمان اختلال استرس پس از سانحه اشاره خواهیم کرد.

روان‌درمانی PTSD

چندین نوع روش روان‌درمانی ممکن است برای درمان کودکان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال استفاده شوند. برخی از آن‌ها عبارتند از:

• درمان شناختی برای اختلال استرس پس از سانحه: این روش کمک می‌کند تا الگوهای شناختی که شما را درگیر نگه می‌دارند، مانند باورهای منفی در مورد خودتان و خطر وقوع دوباره چیزهای آسیب‌زا را بشناسید.
• مواجهه‌درمانی اختلال استرس پس از سانحه: این روش به شما کمک می‌کند تا با خیال راحت با موقعیت‌ها و خاطراتی که به نظرتان ترسناک می‌آیند، روبه‌رو شوید تا بتوانید به طور موثر با آن‌ها کنار بیایید. اغلب مواجهه‌درمانی برای رفع فلاش‌بک‌ها و کابوس‌ها مفید است.
• حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR) اختلال استرس پس از سانحه: این راهکار به شما کمک می‌کند تا خاطرات آسیب‌زا را پردازش کنید و نحوه واکنش خود را به آن‌ها تغییر دهید.

بنابراین، مراجعه به درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا مهارت‌های مدیریت استرس را آموزش ببینید و بهتر با این مساله در زندگی خود کنار بیایید. ممکن است درمان فردی، گروه‌درمانی یا هر دو را امتحان کنید. گروه‌درمانی می‌تواند راهی برای آگاهی از تجربیات مشابه دیگران باشد.

دارودرمانی اختلال استرس پس از سانحه

انواع مختلفی از داروها می‌توانند به بهبود علائم اختلال استرس پس از سانحه کمک کنند، مواردی چون:

• داروهای ضدافسردگی اختلال استرس پس از سانحه: این داروها می‌توانند به بهبود علائم افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب و تمرکز کمک کنند. مصرف داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین مانند سرترالین و پاروکستین توسط سازمان غذا و دارو آمریکا برای درمان اختلال استرس پس از سانحه تایید شده است.
• داروهای ضداضطراب اختلال استرس پس از سانحه: این داروها می‌توانند اضطراب شدید و مشکلات مربوط به آن را تسکین دهند. برخی از داروهای ضداضطراب پتانسیل اعتیاد را دارند و به‌همین‌دلیل معمولا فقط برای مدت کوتاهی تجویز می‌شوند.
• داروی پرازوسین اختلال استرس پس از سانحه: چندین مقاله در مورد اختلال استرس پس از سانحه نشان داده‌اند که تجویز این دارو ممکن است کابوس‌های شبانه را در برخی از بیماران کاهش دهد یا سرکوب کند.

حتما در مورد عوارض جانبی یا مشکلات داروها با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است لازم باشد بیش از یک دارو یا ترکیبی از داروها را امتحان کنید یا پزشک ممکن است نیاز به تنظیم دوز یا برنامه دارویی شما قبل از یافتن داروی مناسب داشته باشد.

درمان‌های تجربی اختلال استرس پس از سانحه

تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از روش‌های درمانی زیر ممکن است کمک‌کننده باشد:

• مصرف نسخه دارویی داروی تفریحی اکستازی: این راهکار ممکن است به افراد کمک کند تا به طور موثرتری با خاطرات خود کنار بیایند. دانشمندان در حال حاضر در حال تحقیق روی این گزینه هستند.
• هورمون‌درمانی با کورتیزول: یک مطالعه نشان داده است که درمان‌های مبتنی بر کورتیزول با دوز بالا می‌توانند به کاهش خطر بروز اختلال استرس پس از سانحه کمک کنند. البته اگر بلافاصله پس از وقوع رویداد انجام شوند.
• بازی‌های رایانه‌ای: بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، انجام برخی بازی‌های رایانه‌ای در کاهش شدت علائم برخی از بیماران موثر است. با این حال، محققان استفاده از بازی‌های رایانه‌ای را به‌جای درمان معمولی توصیه نمی‌کنند.

به طور کلی، به شواهد بیشتری برای تایید ایمنی و اثربخشی روش‌های ذکرشده نیاز است.

راهکارهایی برای مقابله شخصی با اختلال استرس پس از سانحه

مقابله فعال بخش مهمی در مسیر بهبودی است. زیرا فرد را قادر می‌سازد تا تأثیر رویدادی را که تجربه کرده است بپذیرد و برای بهبود وضعیت خود اقدام کند. از راهکارهای موثر در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پیدا کردن کسی برای اعتماد کردن به او
• گذراندن وقت با افراد دیگری که می‌دانند چه اتفاقی افتاده است.
• انجام برخی تمرینات بدنی مانند شنا، پیاده روی یا یوگا
• تمرین تکنیک‌های آرامش‎بخش مانند مدیتیشن
• گوش دادن به موسیقی آرام یا گذراندن وقت در طبیعت
• درک این نکته که از بین رفتن علائم به زمان نیاز دارد.
• پذیرش این نکته که ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه نشانه ضعف نیست، بلکه ممکن است برای هر کسی اتفاق بیافتد.
• شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش چراکه می‌تواند باعث حواس‌پرتی شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر بیش از یک ماه است که افکار و احساسات آزاردهنده‌ای در مورد یک رویداد آسیب‌زا دارید و احساس می‌کنید که در کنترل زندگی به‌ مشکل برخورده‌اید، با پزشک متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک صحبت کنید. دریافت درمان در اسرع وقت می‌تواند به جلوگیری از بدتر شدن علائم این اختلال کمک کند.

درصورتی‌که شرایط مراجعه حضوری را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم از خدمات مشاوره آنلاین دکتر مغز و اعصاب پذیرش۲۴ استفاده کنید. مشکلات خود را مطرح کرده و از مشاوره آنلاین بهترین دکتر متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک آنلاین برای درمان استفاده کنید. در این سامانه امکان پرسش و پاسخ در مورد اختلال استرس پس از سانحه وجود دارد.

پاسخ به سوالات متداول در مورد اختلال استرس پس از سانحه

در این بخش می‌توانید پاسخ تعدادی از ابهامات ذهنی خود در این زمینه را بیابید.

۱. اختلال استرس پس از سانحه چیست؟

در واقع یک اختلال اضطرابی است که در اثر مواجهه با رویدادهای بسیار استرس‌زا، ترسناک یا ناراحت‌کننده ایجاد می‌شود. به‌همین‌دلیل توجه به تاریخچه اختلال استرس پس از سانحه برای تشخیص و درمان اهمیت زیادی دارد.

۲. تفاوت اختلال استرس پس از سانحه و اختلال استرس حاد چیست؟

اگر علائم پس از گذشت چند هفته از وقوع رویداد آسیب‌زا ناپدید شوند، احتمال ابتلا به اختلال استرس حاد بیشتر است. زیرا علائم اختلال استرس پس از سانحه بیشتر طول می‌کشند و شدیدتر هستند و حتی ممکن است تا مدتی پس از رویداد ظاهر نشوند. بسیاری از افراد در عرض ۶ ماه بهبود می‌یابند، اما برخی همچنان علائم را برای چندین سال تجربه می‎کنند.

۳. نحوه درمان اختلال استرس پس از سانحه در کودکان و بزرگسالان به چه شکل است؟

با توجه به عوارض داروهای آرام‌بخش و ضداضطراب، اغلب پزشکان از روان‌درمانی برای درمان کودکان استفاده می‌کنند. در مورد بزرگسالان ترکیب دارودرمانی و روان‌درمانی بهترین راهکار ممکن است.